From Wikipedia, the free encyclopedia
Qhichwa simi icha Runasimi ñisqaqa Urin Apya Yalapi rimasqan rimaymi. Tawantinsuyup siminsi karqan. Kunanqa yaqa 14.000.000 runam kay simita riman, Piruwpi, Puliwyapi, Arhintinapi, Ikwayurpi, Chilipi, Kulunsuyupi ima riman. Lliw Apya Yala rimaykunamanta astawan rimaqniyuqmi. Qhichwa sutiwantaq Fray Domingo de Santo Tomásmi kay simiman suticharqan, payqa qhichwa simimanta ñawpaq qillqaqmi karqan.
| Qhichwa simi, Kichwa shimi, Nunashimi, Runashimi (Runasimi) | ||
|---|---|---|
| Kaypi rimasqa: |  Piruw
,  Qullasuyu,  Ikwayur,  Arhintina,  Chirisuyu,  Kulunsuyu,  Parasil(karu runa: Ispaña, Ransiya, HAS, Mishiku, Kanada, Italya, Nihun) | |
| Suyukuna: | Andes | |
| Rimaqkuna:
• Mama rimay: |
14.000.000
• 9.600.000 | |
| Ñiqi: | 83 | |
| Rimaykunap ayllun: | Qhichwa | |
| Tukri simi: | ||
| Kay mama llaqtakunapi: | Piruw
, Qullasuyu, Ikwayur, Kulunsuyu | |
| Kaypa kamachisqan: | Manam kamachisqachu | |
| Tuyrukuna | ||
| ISO 639-1 | qu | |
| ISO 639-2 | que | |
| ISO 639-3 | que | |
| SIL | Llapa k'iti rimayqa kikin tuyruyuqmi | |
.svg) Maypim Runasimita rimachkanku | ||
| ||
.svg)
Simi yachaqkunaqa qhichwa simi hukllachu icha achkachu kasqanmanta achkatam rimaykunakun. SIL Internationalmantaqa 42 rimaymi. Qhichwa Simi Hamut'ana Kuraq Sunturmantataq huk simillam, Qusqu llaqtamanta rimayllam allin qhichwa simi ñispa.
Ichataq Chanka rimaqqa manam Wanka rimayta hap'iqanchu, Wankakunataq manam Chanka rimayta hap'iqallantaqchu. Chaymantam ñinku, manam huk rimayllachu, ichataq achka qhichwa rimay kaptinmi qhichwaman rimaykunap ayllun sutichan.
Achka qhichwa k'iti rimaymi kachkan, iskaynintin hatun rimay huñum, achkataq aslla urin rimay huñum:
.png)
Alfredo Torero sutiyuq simi yachaqpa nisqankamaqa qhichwa simi Lima suyupis paqarirqan. Chay k'itipi lliwmanta aswan k'iti rimaykuna kaptinmi, chaypi qhichwa simip qallarisqan karqan, nispa ninmi. Chaymantataqsi qhichwa rimayqa chawpi Antikunapis mast'arirqan, iskaynintin rimay huñuman (Waywash, Wamp'uy) rakispa. Inkakunalla chaymanta unay pachas Qusquman apamurqan, chaypi ñawpaqta mana qhichwata rimaptinkus. Inkakunaqa wamp'uy qhichwatas tukuy Tawantinsuyup rimaynin hinas llamk'achispa kunan Ikwadurmanpas aparqan.
Ispañulkuna Tawantinsuyuta atiparqaspa, 16, 17 ñiqin pachakwatakunapi Fray Domingo de Santo Tomás, Diego González Holguín sutiyuq ispañul tayta kurakunam ñawpaq qhichwa simimanta simi qullqakunatam simi kamachiykunatapas qillqarqanku.
Ispañulkunaqa ñawpaqta qhichwa simita qhatuna simi hinas, kristiyanuchay nisqapaqpas llamk'achirqan. Alli-allillamantataq kastilla simitas mast'arirqan, qhichwa simita, huk indihina simikunatapas ñit'ipaspa. Mana warkukuq republikakunallapi chaypi kamachiq wiraquchakunas qhichwa simitaqa tukrillapas saruparqan, kastilla simillata saqillaspa.
Piruwpi Juan Velasco Alvarado umalliq kaptin, 1975 watapi ñawpaq kutim qhichwa simita tukri simi hinaman kamachirqan. Chaywanpas, kunankamapas manam chiqap tukri simichu. Buliwyapi Evo Moralestaq 2006 watapim qhichwa simitam, aymara simitapas tukri simikunaman rurarqan.18.11.1985. Piruwpi, Sapan Achaha kamyuqmi nisqa.
Qhichwa rimayninchikta tukri nisqa qhichwa siq'i llumpawan qillqanchik. Chay siq'i llumpanchikqa kimsantinmi hanllalliyuq. Rodolfo Cerrón Palomino yachaqmi chay allin qillqaytaqa kaman. Chay hinataqmi kunan Piruwpi Buliwyapipas qhichwa siq'i llumpatam llamk'achinku.
Qhichwa Simi Hamut'ana Kuraq Suntur nisqaqa manam ari nispa, kunanraqmi pichqantin hanllalliwan qillqayta munan. Chay hinam Juan Velasco Alvaradop Piruwpi kamachisqan siq'i llumpa karqan, ichataq 1986 watallakamam tukri siq'i llumpa karqan, chaymanta kimsantin hanllalli tukrichasqa kaptinmi.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
