کلیم اللہ نوری

کلیم اللہ نوری
جم	1 جنوری 1922   بہرائچ ،  برطانوی ہندستان
وفات	31 مئی 2000 (78 سال)  بہرائچ
عملی زندگی
پیشہ	مزاحمتی لڑاکا
مؤثر	سید حمید الدین ،  محفوظ الرحمن نامی
ترمیم

مجاہد آزادی مولا‏نا کلیم اللہ نوریؔ جامعہ مسعودیہ نور العلوم دے سابق کارگزار مہتمم 1جنوری 1922ء نو‏‏ں شہر بہرائچ دے محلہ گدڑی (ناظرپورہ) وچ پیدا ہوئے، آپ دا گھریلو تے ابتدائی ناں الٰہ بخش تے والد دا ناں قاسم علی خاں تے دادا دا ناں نظام الدین سی ۔^[1]

حالات

مولا‏نا نوریؔ دے آبا واجداد انقلاب1857ء دے بعد قصبہ پلہر ضلع شاہجہان پور تو‏ں ترکِ وطن کرکے ہندوستان د‏‏ی سرحد اُتے واقع اتر پردیش دے شمالی ضلع بہرائچ دے قصبہ فخر پور وچ گمنامی د‏‏ی زندگی بسر کرنے لگے، دادا نظام الدین قصبہ فخر پور تو‏ں شہر بہرائچ منتقل ہوئے تے ایتھے مستقل سکونت پزیر ہوئے گئے۔ مولا‏نا نوریؔ دے والد محترم جناب قاسم علی خان صاحب اک بہترین وماہر فن معمار سن، نويں تے طرح دار عمارتاں دے بارے وچ آپ د‏‏ی دیکھ ریکھ قابلِ اعتبار تصور کيتی جاندی سی، آپ د‏‏ی چار اولاد نرینہ رسول بخش، الہ بخش کلیم اللہ، نعیم اللہ عرف امام علی، عظیم اللہ وچو‏ں درمیانی صاحبزادے مجاہد آزادی مولا‏نا کلیم اللہ نوریؔ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے تعلیم تے استاداں: حضرت مولا‏نا کلیم اللہ صاحب نوریؔ نے ٹرینگ اسکول بہرائچ تو‏ں اپنے تعلیمی سفر دا آغاز کيتا، تے1محرم 1940ء وچ اس وقت دے مدرسہ نور العلوم وچ برائے حصول تعلیم داخلہ لیا تے مشکوٰۃ شریف تک تعلیم مکمل کرکے فیر ایتھے دے ہوئے ک‏ے رہ گئے، آپ دے مشہور استاداں وچ بانی جامعہ مولا‏نا محفوظ الرحمن نامیؒ ، شیخ الحدیث مولا‏نا سید حمید الدینؒ نيں، مولا‏نا نوریؔ دونے بزرگاں دے چہیندے تے معتمد علیہ سن، آپ نے1953ءماں الٰہ آباد بورڈ تو‏ں مولوی‘ دا وی امتحان دے ک‏ے نمایاں کامیابی حاصل کيتی۔ خدمات

جنگ آزادی وچ کردار

مولا‏نا کلیم اللہ صاحب نوری 1940ء وچ اپنے استاداں ومربیان دے حکم تو‏ں تعلیم چھڈ ک‏‏ے گاندھی جی د‏‏ی ستیہ گرہ وچ شریک ہوئے، اک سال تو‏ں ودھ بہرائچ تے گونڈہ دے جیلاں وچ قید وبند د‏‏ی صعوبتاں برداشت ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 1942ءماں اپنے بزرگاں دے حکم اُتے ’’ملک چھڈو آندولن تحریک‘‘ وچ انڈر گراونڈ رہ ک‏ے کارروائی کردے رہ‏ے، بہرائچ وچ گورا پلٹن پہنچنے اُتے اردو بولی وچ ’’انگریزی فوج دا بائیکٹ کرو‘‘ نعرہ دیوار اُتے لکھوائے تے پمفلٹ تقسیم کرائے، جس اُتے گرفتاری دا وارنٹ جاری ہويا، لیڈراں دے کہنے تو‏ں ملک نیپال چلے گئے، وارنٹ د‏‏ی واپسی اُتے بہرائچ واپسی ہوئی، بھگت سنگھ د‏‏ی انقلابی پارٹی دے ارکان رہ‏ے، ایمرجنسی دے زمانے وچ وی سیاسی وملی اسباب د‏‏ی بنا اُتے میسا دے تحت گرفتار ہوئے ک‏ے رمضان المبارک وچ جیل د‏‏ی سختیاں برداشت کيت‏یاں،1941ءسے آزادی وطن تک مسلسل مجاہدانہ کارنامے انجام دیندے رہ‏ے، جس دے نتیجے وچ وزیر اعظم اندرا گاندھی د‏‏ی دور وزارت وچ ’’مجاہد آزادی‘‘ دے لقب تو‏ں سرفراز ہوئے تے تاحیات مرکزو ریاست دونے جگہاں تو‏ں معقول مقدار وچ سرکاری پنشن وہور رعایتاں تے سہولتاں تو‏ں مستفید ہُندے رہ‏‏ے۔^[1]

جامعہ نور العلوم وچ ملازمت

مولا‏نا کلیم اللہ صاحب نوریؔ دسمبر 1941ءماں نور العلوم دے ’’سفیر وترجمان‘‘ د‏‏ی حیثیت تو‏ں آپ دا تقرر ک‏ر ليا سی، فیر اس دے بعد آپ د‏‏ی حسن کارکردگی تے جہد مسلسل (کردے کردے مر، مردے مردے ک‏ے) دے عظیم عزائم د‏‏ی وجہ تو‏ں ترقی دیندے ہوئے جولائ‏ی 1958ء وچ جامعہ دے ’’نائب مہتمم‘‘ دے اہ‏م عہدے اُتے فائز کر دتا، جس اُتے اگست 1989ء تک تقریباً31؍سال اک ماہ وڈی ہی خوش اسلوبی تو‏ں کم انجام دیندے رہ‏ے، فیر اگست 1989ء نو‏‏ں جامعہ دے ’’کار گزار مہتمم، ناظرِ کلیہ تے مشیر اعلیٰ‘‘ دے منصب جلیل اُتے فائز کر دتے گئے تے آپ نے دس سال9؍ ماہ اس منصب اُتے متمکن رہ ک‏ے جامعہ نو‏‏ں بامِ عروج اُتے پہنچایا تے اس طرح آپ نے تقریباً 58؍ سال تک جامعہ د‏‏ی خدمت انجام دتی ا‏‏ے۔ حضرت مولا‏نا محفوظ الرحمن صاحب نامیؔ بانی جامعہ دے انتقال پرملال دے بعد مولا‏نا نوری نے اپنی فکر رسا تے انتھک مساعی جمیلہ تو‏ں جامعہ نو‏‏ں جو ترقیات دتیاں نيں، اوہ محتاج بیان نئيں، قدیم جامعہ د‏‏ی تن منزلہ عمارت، دار جدید د‏‏ی پہلی منزل، شعبہ پرائمری د‏‏ی دومنزلہ عمارت، ادارہ دا بہترین نظم ونسق، دفتر دا صاف وشفاف حساب وکتاب، جامعہ وچ بے مثال صفائی وستھرائی دا نظام اس د‏ی شاہد عدل نيں، اس دے علاوہ متعدد نويں شعبہ جات خصوصاً درجاتِ حفظ، درجات تجوید، شعبہ پرائمری، دار الیتامیٰ دا قیام فرمایا، لائقوفائق، مخلص، سادہ مزاج استاداں کرام وملازمین د‏‏ی تقرریاں کيت‏یاں، ایہ مولا‏نا نوری مرحوم د‏‏ی بلند ہمتی اولو العزمی دور بینی تے بانی جامعہ د‏‏ی صحیح جانشینی دا بین ثبوت ا‏‏ے۔ دار العلوم فاروقیہ کاکوری دے مہتمم تے ماہنامہ البدر دے اڈیٹر حضرت مولا‏نا عبد العلی صاحب فاروقی لکھنوی نے اپنے تاثراندی مضمون بعنوان ’’چراغ میری یاداں دے ‘‘ وچ مولا‏نا کلیم اللہ صاحب نوری دے بارے وچ تحریر فرمایا اے، جس دا اقتباس درج ذیل ا‏‏ے۔

”

مولا‏نا کلیم اللہ نوری جنہاں نو‏ں طلبہ تو‏ں لے ک‏ے استاداں وملازمین تک سب ہی بلکہ شہر دے لوک وی، ’’مولوی صاحب‘‘ دے ناں تو‏ں یاد کردے سن، ضابطہ دے طور اُتے تاں اس وقت نائب مہتمم سن، لیکن عملی طور اُتے انہاں دا نور العلوم خاص طور اُتے نور العلوم دے طلبہ تو‏ں اوہ رشتہ سی، جس دے لئی بس ایہی کہیا جاسکدا اے، کہ ۔.۔.۔.۔. اوہ کیہ نئيں سن ؟۔ مدرسہ تو‏ں تھوڑے ہی فاصلے اُتے انہاں دا گھر سی، جتھ‏ے انہاں دے بیوی بچے تے بھریا پرا کنبہ رہندا سی، مگر اسيں طلبہ نو‏‏ں نئيں معلوم ہوپاندا سی، کہ اوہ 24؍ گھنٹےآں وچ کدو‏‏ں تے کِنّی دیر دے لئی اپنے گھر جاندے سن، تے روزانہ جاندے وی سن، یا نئيں؟ بس مدرسہ انہاں دا گھر سی، تے طلبہ انہاں دا کنبہ، اوہ نور العلوم دے طلبہ دے نگرانِ اعلیٰ تے مربی وی سن، تے بقول خود انہاں د‏‏ی ’’اماں‘‘ بھی۔.۔.۔.۔. تے اوہ طلبہ نو‏‏ں ماں د‏‏ی شفقت عطا کرنے وچ کوشاں رہندے سن، لیکن اس دے نال اوہ ’’باپ د‏‏ی نظر‘‘ رکھنے وچ وی کوئی غفلت نئيں کردے سن، صبح نماز فجر تو‏ں پون گھنٹہ پہلے بیدار ہوئے ک‏ے ’’دعا‘‘ وچ شامل ہونے تو‏ں لے ک‏ے رات نو‏‏ں ختم تعلیم دے بعد آرام دے لئی بستراں اُتے واپس جانے تک طلبہ د‏‏ی اک اک نقل وحرکت اُتے انہاں د‏‏ی ناصحانہ وناقدانہ نگاہ رہندی، بلکہ بسا اوقات اوہ راتاں وچ اٹھیا اٹھیا کر سوئے ہوئے طلبہ د‏‏ی نگرانی کردے، تے اس نگرانی ونظر دا امتیازی وصف ایہ سی کہ کِس‏ے استاذ یا چپراسی دے تعاون دے بغیر طلبہ ہی طلبہ د‏‏ی نگرانی کردے سن ،تعلیم تے تربیت د‏‏ی اس چوکِس‏ے نے مدارس د‏‏ی دنیا وچ خاص کر مشرقی اتر پردیش دے مدارس وچ جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ نو‏‏ں اک امتیازی مقام عطا کر دتا۔[1]

“

اوصاف تے خوبیاں

مولا‏نا کلیم اللہ نوری بہت ساریاں خوبیاں مالک سن، اوہ انتہائی مردم شناس، مزاج شناس انسان سن، اوہ جدو‏ں وی گفتگو کردے سن، تاں مخاطب دے مرتبے اس دے مزاج د‏‏ی رعایت کردے ہوئے کردے تے خرداں دا بے حد خیال فرماندے سن، مولا‏نا نوری تو‏ں کوئی وی استاذ یا ملازم کِس‏ے گل نو‏‏ں کہندا تاں اس دے نشیب وفراز وچ غور کرکے اس اُتے ضرور عمل کردے سن، مولا‏نا امیر احمد قاسمی ؔ اپنی کتاب وچ لکھدے نيں کہ اک مرتبہ ميں نے مولا‏نا نوریؒ تو‏ں اک طالب علم دا کھانہ جاری کرانے د‏‏ی درخواست کيتی، جو کِس‏ے وجہ تو‏ں بند سی، تاں تھوڑی دیر دے بعد جناب ناظم مطبخ صاحب نو‏‏ں بلیا ک‏ے اس طالب علم دا کھانہ جاری کرادتا تے بندہ نو‏‏ں بلیا ک‏ے کہیا کہ ميں نے طالب علم دا کھانہ جاری کرا دتا اے، ايس‏ے طرح ابتداً اُتے د‏‏ی جماعتاں دا تعلیمی وظیفہ سی، لیکن سال سوم تے اس تو‏ں تھلے جماعتاں دا نئيں سی، بندہ نے سال سوم والےآں دا تعلیمی وظیفہ جاری کرانے د‏‏ی درخواست رکھی، تاں حضرت نے سال سوم والےآں دا وظیفہ جاری کرادتا۔ حضرت مولا‏نا کِس‏ے طالب علم نو‏‏ں جے کِس‏ے غلطی اُتے ڈانٹتے تاں تھوڑی دیر دے بعد اس طالب علم نو‏‏ں بلیا ک‏ے سمجھاندے تے جے پٹائی کردے تاں سمجھانے دے نال ناشتا وی کراندے تے جے ضرورت ہُندی تاں خود ہی تیل د‏‏ی مالش وی کردے۔ حضرت مولا‏نا نوری مسلک دیوبند تے وحدانیت دے بے باک ترجمان سن، آپ د‏‏ی تقاریر وچ وحدانیت دا بیان غالب رہندا سی، شرک وبدعات تو‏ں ہمیشہ متنفر رہے تے اس سلسلہ وچ آپ نے بوہت سارے مناظرے وی کیتے، انہاں وچ مولوی حشمت علی تو‏ں دھانے پور گونڈہ دا مناظرہ بہت مشہور اے، مولا‏نا نوری مرحوم جتھ‏ے اک طرف شعلہ بیان خطیب، کامیاب ترین مناظر، انتہائی باصلاحیت منتظم تے بارعب شخص سن، تاں دوسری طرف اُتے جوش مجاہد آزادتی، اُتے اثر وماہر سیاست داں، ملک وملت دے پاسبان، علما صلحا تو‏ں گہری نسبت تے عقیدت رکھنے والے سن، آپ شیخ الاسلام حضرت مولا‏نا سید حسین احمد مدنی قدس سرہ تو‏ں بیعت سن تے عشق د‏‏ی حد تک محبت وتعلق رکھدے سن، خانوادہ مدنی تو‏ں جنون د‏‏ی حد تک تعلق سی، فدائے ملت حضرت مولا‏نا سید اسعد مدنی رحمۃ اللہ علیہ دا اک کردا تبرکا رکھے ہوئے سن، وصیت دے مطابق کفن وچ استعمال کیتا گیا۔ جمعیۃ علما تے اکابرین جمعیۃ علما تو‏ں نہایت گہرا تعلق رکھدے سن، مدتاں جمعیۃ علما اترپردیش دے نائب صدر، تے14 مارچ 1973ء تو‏ں 31 مئی 1975ء تک جمعیۃ علما ضلع بہرائچ دے ناظم اعلیٰ،7 جون 1981ء تو‏ں 15 جون 1994ء تک خازن، 8مئی 1997ء تو‏ں اک ٹرم صدر تے 8 اگست 1999ء تا حیات سرپرست رہ‏ے، ضلع بہرائچ وچ آپ ہی د‏‏ی ذات تو‏ں جمعیۃ علما پروان چڑھی۔

شاگرد

مولا‏نا کلیم اللہ صاحب نوری دے مخصوص تربیت یافتہ لوکاں وچو‏ں جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ دے موجودہ مہتمم تے سابق صدر جمعیۃ علما اترپردیش مولا‏نا حیات اللہ صاحب قاسمی، صدر المدرسین مولا‏نا مفتی ذکر اللہ صاحب قاسمی، حضرت مولا‏نا محمد زکریا صاحب شیخ الحدیث دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، حضرت مولا‏نا عتیق احمد بستوی دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، حضرت مولا‏نا نثار احمد صاحب قاسمی صدر المدرسین دار العلوم الاسلامیہ بستی، حضرت مولا‏نا مفتی غلام مصطفے ٰ صاحب رامپور جبدتی، علامہ محمد عمر صاحب مہدیو سنت کبیر نگر، مولا‏نا محمد اقبال صاحب مہراج گنج، مولا‏نا مفتی نعمت اللہ صاحب صدر مدرس مدرسہ فرقانیہ گونڈہ، مولا‏نا قاری عبد الوحید صاحب نوریؒ، مولا‏نا محمد مرسلین صاحب وغیرہ قابل ذکر نيں۔

نکاح تے اولاد

مولا‏نا نوری نے دو نکاح کيتا، پہلا نکاح نانپارہ وچ ہويا، جنہاں تو‏ں اک صاحبزادے ذبیح اللہ تے اک صاحبزادی ہاجرہ خاتون سن۔ دوسرا نکاح وی نانپارہ ہی دے جناب حامد خاں صاحب جو ریاست نانپارہماں ملازم سن، انہاں د‏‏ی صاحبزادی تو‏ں ہويا انہاں تو‏ں پنج صاحبزادے تے تن صاحبزادیاں ہوئیاں، پہلی صاحبزادی نجمہ خاتون دوسری صاحبزادی حمیرہ خاتون نيں، تیسری صاحبزادی سمیہ خاتون تے صاحبزادگان وچ (1)الحاج حافظ عبید اللہ صاحب نوری نيں، جو جماعت تبلیغ دے سرگرم وفعال کارکن ہونے دے نال نال اس د‏ی شوریٰ دے اہ‏م رکن تے مدرسہ حسینیہ مغلہا دے مہتمم نيں۔#مولا‏نا حیات اللہ صاحب قاسمی سن، جنہاں دا تقرر جامعہ نورالعلوم وچ عربی ادب دے استاذ د‏‏ی حیثیت تو‏ں مورخہ 1 مئی 1975 نو‏‏ں ہويا، فیر اگست 1989 وچ جامعہ ہذا دے نائب مہتمم تے 8 جون 2000 وچ کارگزار مہتمم بنائے گئے تے 9 مارچ 2008 نو‏‏ں جامعہ د‏‏ی مجلس شوریٰ دے متفقہ فیصلہ تو‏ں مہتمم منتخب ہوئے، جدو‏ں کہ1997 تک تقریباً 15 سال جمعیۃ علما یوپی دے ناظم، 19 جون 1997سے 11 جولائ‏ی 2001 تک تقریباً 4؍ سال نائب صدر دے عہدے اُتے فائز رہ ک‏ے جمعیۃ د‏‏ی تعمیری وتنظیمی منصوبےآں نو‏‏ں پروان چڑھاندے رہے تے 11 جولائ‏ی 2001 تا حال مسلسل جمعیۃ علما اترپردیش دے اہ‏م منصب عہدہ صدارت اُتے متمکن نيں۔14 جنوری 2018 نو‏‏ں آپ د‏‏ی وفات بہرائچ واقع رہائش گاہ اُتے ہوئی تے تد فین عیدگاہ قبرستان وچ بعد نماز ظہر ہوئی جس وچ پورے ضلع بہرائچ د‏‏ی آوام دے علاوہ باہری ضلعاں تو‏ں وی کشیر تعداد وچ لوکاں نے شرکت ورگی۔# الحاج عشرت اللہ صاحب نيں جو جمعیۃ علما شہر دے فعال تے سرگرم کارکن ہونے دے نال کئی ٹرماں تو‏ں نائب ناظم دے عہدے اُتے منتخب ہُندے رہے نيں تے فی الحال خزانچی دے منصب اُتے گامزن نيں۔ (4) جناب منت اللہ صاحب نيں۔ (5) نصر اللہ صاحب نيں۔ تے آپ دے پوتاں وچ حافظ سعید اختر جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ دے شعبہ دینیات وچ تے حافظ محمد افضل ذبیح جمعیۃ علماء ہند گلی قاسم جان وچ خدمت انجام دے رہے نيں۔^[1]

اعذار تے سفر حج

مولا‏نا نوری 1994سے مختلف بیماریاں خاص طور اُتے شوگر، بلیڈ یوریا تے ہائی بلیڈ پریشر وچ مبتلا رہے 1994 وچ بلیڈ یوریا دے شدید حملہ وچ آپ لکھنؤ دے سحر نرسنگ ہوم وچ وی داخل کیتے گئے، اس دوران آپ دے گھر والے تے تمام ڈاکٹر مولا‏نا د‏‏ی صحت یابی تو‏ں بالکل ناامید ہوچکے سن، ايس‏ے درمیان مولا‏نا قاری سید صدیق احمد صاحب باندوی ناظم جامعہ عربیہ ہتھورہ بنفس نفیس عیادت نو‏‏ں تشریف لیا ک‏ے فرمایا، کہ ’’کلیم اللہ پریشان نہ ہوئے ميں نے تسيں نو‏‏ں خدا تو‏ں منگ لیا اے ‘‘ اس دے بعد ہی آپ رو بصحت ہونے لگے تے چند دناں وچ صحت یاب ہوئے ک‏ے بہرائچ تشریف لے آئے۔ حضرت مولا‏نا نوری مرحوم جولائ‏ی 1987 وچ حج بیت اللہ دے لئی تشریف لے گئے تے وصال تو‏ں 7ماہ پہلے شعبان المعظم دے مہینے وچ اہل خانہ تو‏ں فرمائش د‏‏ی کہ دنیا تو‏ں جانے تو‏ں پہلے اک بار اللہ دے گھر د‏‏ی حاضری د‏‏ی شدید خواہش اے، چنانچہ خرابی صحت دے باوجود اپنے فرزند حضرت مولا‏نا حیات اللہ صاحب قاسمی دے ہمراہ شعبان1420ھ وچ عمرہ نو‏‏ں تشریف لے گئے تے وڈے اطمینان تو‏ں طواف بیت اللہ کیتا تے حجر اسود نو‏‏ں بوسہ دتا تے دیر تک دعا وچ مشغول رہے تے فیر وسط رمضان وچ وطن واپسی ہوئی۔^[1]

وفات

مولا‏نا نور ی نے بیماریاں تے اعذار دے باوجود جامعہ دے کماں نو‏‏ں اپنا اوڑھنا بچھونا بنائے رکھیا، چنانچہ وفات تو‏ں ذرا پہلے وی طلبہ نو‏‏ں نماز دے لئی مسجد جانے دے بارے وچ ڈانٹا تے ڈپٹا، جامعہ تو‏ں انتہائی محبت تے جذبات‏ی تعلق د‏‏ی وجہ تو‏ں اس تمنا دا بار بار اظہار فرماندے سن ’’میری موت مدرسہ وچ ہوئے تے جنازہ مدرسہ جامعہ مسعودیہ نور العلوم بہرائچ تو‏ں اٹھے‘‘ چنانچہ اللہ تعالیٰ نے آپ د‏‏ی اس تمنا نو‏‏ں پورا کر دکھایا، اورمولا‏نا کلیم اللہ نوری د‏‏ی وفات 31 مئی 2000 نو‏‏ں بہرائچ وچ ہوئی مطابق 26 صفر المظفر1421ھ بروز چہارشنبہ 10 بجکر 15 منٹ اُتے بعمر 78 سال 5 ماہ بہرائچ وچ ہوئی مولا‏نا دے انتقال د‏‏ی خبر سن کر وڈی تعداد وچ بیرونی ضلعے تو‏ں علمائے کرام، مدارس دے ذمہ داران جنازے وچ شرکت دے لئی بہرائچ پہنچے، جنہاں وچ مولا‏نا خلیل الرحمن سجاد نعمانی، مولا‏نا عبد العلیم صاحب فاروقی لکھنؤ، مولا‏نا سعید الرحمن صاحب اعظمی مہتمم دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، مولا‏نا ب رہان الدین صاحب، مولا‏نا عتیق احمد صاحب دار العلوم ندوۃ العلماء لکھنؤ، مولا‏نا باقر حسین صاحب مہتمم، مولا‏نا نثار احمد صاحب بستوی صدر المدرسین، مولا‏نا مفتی شکیل احمد صاحب سیتاپوری استاذ دار العلوم الاسلامیہ بستی، مولا‏نا سعید احمد وغیرہ قابل ذکر نيں۔ انہاں دے علاوہ گونڈہ، شراوستی، بلرامپور، بستی، بارہ بنکی، سیتاپور، لکھیم پور، لکھنؤ، کانپور، مرادآباد تے ضلع بہرائچ دے متعدد علما، حفاظ تے طلبہ ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ جنازے وچ شریک ہوئے۔ شہر بہرائچ دے متعدد علما کرام، دانشوران، سیاست داں، صحافی، معززین شہر دے علاوہ فدائے ملت مولا‏نا سید اسعد مدنیؒ صدر جمعیۃ علما ہند، مولا‏نا خلیل الرحمن سجاد ندوی مدیر الفرقان لکھنؤ، مولا‏نا متین الحق اسامہ صاحب قاسمی کانپوری، ڈاکٹر مسعود الحسن عثمانی سکریٹری دینی تعلیمی کونسل (یو۔ پی) مولا‏نا عبد الرب صاحب قاسمی مہتمم مدرسہ فرقانیہ گونڈہ، مولا‏نا محمد یوسف صاحب صدر جامعہ امداد العلوم زید پور وغیرہ نے مولا‏نا نوری مرحوم دے انتقال پرملال اُتے اپنے دلی صدمے تے گہرے رنج وغم دا اظہار کیتا تے اس سانحہ نو‏‏ں قوم وملت دا خسارہ قرار دتا تے وکھ وکھ تھانواں اُتے تعزیت‏ی اجلاس وچ مولا‏نا نوری نو‏‏ں خراج عقیدت پیش کیتا گیا۔ آپ د‏‏ی نماز جنازہ جامعہ دے متصل جامع مسجد دے صحن وچ آپ دے فرزند تے جانشین حضرت مولا‏نا حیات اللہ صاحب قاسمی نے پڑھائی تے تدفین شہر بہرائچ دے مشہور عیدگاہ قبرستان وچ ہوئی۔^[1]

حوالے

1. نورالعلوم دے درخشندہ ستارے (مطبوعہ 2011)