حرم عسکریین

حرم عسکریین
Shrine of the 10th and 11th شیعہ اثنا عشریہ Shī‘ah Imāms: علی نقی تے Hasan al-‘Askarī. Picture taken before the 2006 bombing.
بنیادی معلومات
مقام	سامرا، عراق
متناسقات	34.19878°N 43.87338°E / 34.19878; 43.87338
مذہبی انتساب	شیعہ (اثنا عشریہ)
ملک	عراق
سن تکمیل	944

حرم عسکریین

فائل:مرقد امام هادی علیه السلام.jpg
مشخصات
تأسیس:	دوسری صدی ہجری
استعمال:	روضہ امامین عسکریین
محل وقوع:	سامرا ، عراق
معماری
طرز تعمیر:	ایرانی معماری

عراق دے شہر سامرا وچ واقع اک شیعہ مقدس مقام اے اس مزار دی تعمیر 944ء وچ ہوئی تے اس مزار تو‏ں متصل اک مسجد واقع اے اس مسجد دا نام العسکری مسجد اے اس مزار وچ شیعاں دے 11 واں تے دسویں امام مدفن نيں۔

روضہ عَسْکَریَین عراق دے شہر سامرا وچ واقع اے جس وچ امام علی نقی ، آب دے فرزند امام حسن عسکری ، امام حسن عسکریؑ دی زوجہ تے امام زمانہ دی مادر نرجس خاتون، امام محمد تقی ؑ دی بیٹی حکیمہ خاتون تے بعض ہور علوی سادات تے علماء دفن نيں۔ اسی دے نال اک وڈی مسجد اے جس وچ سرداب غیبت امام زمانہ ؑ موجود اے

سنہ 2006ء تے 2007ء وچ دو دہشتگرانہ حملےآں وچ روضے دی عمارت نو‏ں نقصان پہنچیا۔ انہاں دہشت گردانہ حملےآں دے بعد حرم تے ضریح دی دوبارہ تعمیرات دا سلسلہ شروع ہويا۔

محل وقوع

اصل مضمون: سامرا

روضہ عسکریین سامرا شہر دے مرکز وچ واقع اے ۔ ایہ شہر بغداد تے تکریت دے درمیان دجلہ دے شرق وچ واقع اے ۔ اسوقت صلاح الدین صوبے دا مرکز اے جس دے شرق وچ صوبہ تمیم (کرکوک)،شمال وچ نینوا، غرب وچ صوبہ الانبار تے جنوب وچ بغداد واقع نيں۔بغداد تو‏ں شمال دی جانب ۱۲۰ کیلومیٹر دے فاصلے اُتے اے ۔ .^[1]

تاریخچہ

• امام ہادی تے امام حسن عسکری دی شہادت دے بعد انہاں نو‏ں انہاں دے گھر وچ سپرد خاک کیتا گیا کئی سالاں تک شیعہ اسی گھر وچ زیارت دے لئی آندے . ایہ گھر اک مسجد دے نال واقع سی ،کہندے نيں کہ ایہ مسجد دونے اماماں دے نماز پڑھنے دی جگہ سی ۔جدوں اس گھر دے دروازے بند سن تو شیعہ اس گھر دی کھڑکی دے پاس اکٹھے ہوندے تے ایتھ‏ے تو‏ں زیارت کرنے دے بعد مسجد وچ جاندے تے اوتھ‏ے نماز زیارت ادا کردے .ایہ عمارت سال ۲٦۰ تا ۳۱۸ ہجری تک اپنی اصلی حالت وچ موجود رہی ۔

جیہ گھر جس گلی وچ سی اسنو‏ں راضہ یا وصافہ کہندے سن .^[2] امام زمانہ اسی گھر وچ متولد ہوئے .^[3]

• آل حمدان دے ناصر الدولہ دے ذریعے دوسری عمارت تعمیر ہوئی لیکن سب تو‏ں پہلے جس نے قبہ تعمیر کیتا، سامرا دے خراب ہونے دے بعد دوبارہ تعمیر کیتی، ضریح اُتے پردہ لگایا اوہ شیعہ خانداناں وچو‏ں حمدان خاندان تے اس دے بادشاہاں نے انجام دتیاں

• معزالدولہ دیلمی نے ۳۳۵ تا ۳۳۷ حرم وچ تعمیرات انجام دیاں: سرداب وچ وچ پانی دے حوض نو‏ں پُر کرنا، مرقد دے لئی لکڑی دی ضریح بنوانا. اس نے پہلی مرتبہ مرقد دے لئی قبہ تے بارگاہ تعمیر کروائی .

• عضدالدولہ دیلمی سال ۳٦۸ ہجری نو‏ں قصد زیارت تو‏ں سامرا آیا ۔اسنے روضہ دی تعمیر دا حکم دتا لہذا ساگوان دی لکڑی تو‏ں دروازے بنوائے ،صحن نو‏ں وسیع کیتا تے شہر دے گرد مضبوط حصار بنوایا ۔

• ارسلان بساسیری نے سال ۴۴۵ق وچ قبر اُتے پلاسٹر تے اینٹاں دی عمارت بنوائی ، ساگوان دی لکڑی دی دو ضریحاں بنوا کر انہاں نو‏ں قبراں اُتے رکھوایا.

• سلطان برکیارق بن ملکشاه سلجوقی، مجدالدولہ قمی نے سال ۴۹۵ وچ عسکریین دے بقعہ وچ تعمیرات کروائیاں . قالین بچھوائے،ایواناں دی تعمیرات، صحن وچ کمرے تے قیمتی لکڑی دے دروازے بنوائے .

• ابن فوطی بغدادی کتاب الحوادث الجامعہ فی المائہ السابعہ وچ لکھدا اے : سال ٦۰۴ وچ سامرا وچ اگ لگی جو روضہ عسکریین تک پہنچ گئی . سال ٦٠٦ وچ احمدالناصر لدین الله دے توسط تو‏ں حرم وچ تعمیرات ہوئیاں تے سرداب دی تعمیر وی اسی نے کروائی .

• سال ٦۴۰ ہجری وچ مناسب دیکھ بھال نہ ہونے تے خادماں دی توجہ نہ کرنے دی وجہ تو‏ں دوبارہ ایتھ‏ے اگ لگ گئی جس دی وجہ تو‏ں آئمہ دی ضریحاں نو‏ں اگ لگ گئی تے پھر مستنصرباللہ دے ذریعے پہلے تو‏ں بہتر حرم تے روضیاں دی تعمیر ہوئی ۔

• سلطان شیخ حسن جلائری دی طرف تو‏ں سال ۷۵۰ق. وچ ضریح دی زیبائش دا کم ہويا ہور قبہ تے مقام اذان بنایا گیا۔

• صفویہ دے آخری دور وچ اک بار پھر عدم توجہ دی بنا اُتے ضریح وچ نصب چراغاں تو‏ں اگ بھڑک گئی جس نے لکڑی دی ضریحاں تے حرم نو‏ں نقصان پہنچایا. شاه سلطان حسین صفوی نے ۱۱۰٦ق وچ فولاد دی ضریح بنوائی ہور حرم تے ایوان دے فرش اُتے پتھر لگوایا.^[4] نسخہ خطی شماره ۱٦۳٦۲ کتابخانۂ آستان قدس رضوی کہ آقا جمال خوانساری تو‏ں متعلق مجموعہ اے اس وچ انہاں تعمیرات دی تاریخ ۱۱۰۹ ہجری قمری ثبت اے ۔ ^[5]

• آذربائیجان دے حکّام وچو‏ں احمد خان دنبلی سال ۱۲۰۰ قمری وچ حرم تے سرداب دی بنیادی تے مکمل کروائاں .اس تعمیرات وچ عمارت دا نقشہ مکمل تبدیل ہوئے گیا ۔سرداب جانے دا قدیمی راستہ سیڑھیاں تے تاریک راستے دے ذریعے حرم تو‏ں متصل سی ہن اسنو‏ں اک نويں راستے دے ذریعے حرم تو‏ں ملایا گیا ۔

• احمدخان دنبلی دے قتل دے بعد اسکے بیٹے حسن قلی خان نے سال ۱۲۲۵ وچ اس روضے دی تعمیرات دی تکمیل دا حکم دتا ، گنبد نو‏ں ٹائلاں تو‏ں مزین ، مسجد، حمام تے زائرین دے لئی کاروانسرا تعمیر کروائی ۔ ^[6]

• ناصرالدین شاه قاجار دے حکم تو‏ں سال ۱۲۸۲ق وچ عبدالحسین طہرانی دے نگرانی وچ اہ‏م تے کلی تعمیرات انجام پائیاں۔جس وچ قبہ اُتے طلاکاری ، صحن تے ایوان دی تعمیر، مرقد دے اطراف وچ سبز رنگ دا سنگ مرمر لگوایا تے صحن دی مرمت تے ٹائلاں لگوائیاں.

• مرزائے شیرازی دے زمانے وچ سال ۱۲۸۸ قمری وچ جدو‏ں انہاں نے نجف تو‏ں سامرا ہجرت دی تو انہاں دے حکم تو‏ں صحن تے حرم وچ جو تعمیرات انجام دتیاں گئياں : صحن وچ پتھر لگانا،بعض ایواناں وچ شیشے بندی دا کم، زیبائی دا کم، وڈے دروازے اُتے اک وڈے گھڑیال دا نصب، حرم دے دروازیاں تے ایواناں وچ پردے لگوانا، علومی دینی دے طلبا دی رہائش دے لئی مدرس‏ے دی تعمیر ۔

• آقامرزا محمد عسکری طہرانی نے جو اس روضے وچ تعمیرات کروائاں: روضے دے دروازاں تے ایواناں وچ چاندی دا کم ، قبہ دے اطراف وچ ۲۴ زوج ساگوان دی لکڑی دے دروازے بنوانا؛ روشنی تے ہويا دی آمدورفت دے لئی قدیمی کھڑکیاں دی جگہ ۱۲ دروازے اندر دی جانب تو‏ں تے ۱۲ دروازے باہر دی جانب تو‏ں لگوانا. اسی طرح آیت اللہ بروجردی دے دستور تو‏ں زائرین دی سہولت دے لئی دو حمام تے امام بارگاہ دی تعمیر ہوئی.^[7]

معمارئ حرم

گنبد تے منار

انہاں دو اماماں دے بقعے تے مرقد اُتے گنبد بنائے گئے نيں کہ جو ہور عتبات عالیہ دی نسبت سب تو‏ں وڈے تے محکم سن۔ ناصر الدولہ حمدانی نے مرقد اُتے پلاسٹر تے اینٹاں تو‏ں اک چھوٹا گنبد تعمیر کروایا. معز الدولہ دیلمی نے اک تے گنبد بنوایا. ناصرالدین شاه دے زمانے وچ امیرکبیر دی دولت دی اک تہائی نال گنبد نو‏ں طلیائی کیتا گیا تے عبدالحسین تہرانی دی نگرانی ایہ کم انجام پایا . گنبد دا محیط ٦۸ میٹر و ۷۲ ہزار طلیائی ٹائلاں استعمال ہوئیاں۔گنبد دے اندرونی حصے وچ آئینہ بندی تے قرآنی آیات تو‏ں تے آئمہ اطہار دے نام ست رنگاں تو‏ں مزین سن ۔

گنبد دے دو طرف گلدستے ۳٦ بلند سن . پہلی مرتبہ عباسی خلیفہ ناصر نے ٦۰٦ق وچ حرم دے لئی دو مینار بنوائے . انہاں دو میناراں دی دوبارہ مرمت دا کم ناصر الدین شاه دے زمانے وچ شیخ عبدالحسین مجتہد تہرانی (شیخ العراقین) توسط تو‏ں انجام پایا تے انہاں دے اُتے والے حصے نو‏ں سونے تو‏ں حاج علی اصفہانی کہربائی نے ۱۳۸۷ق وچ آراستہ کیتا۔^[8]

صدام دی حکومت دے خاتمے دے بعد جدو‏ں عراق امریکی فوج دے زیر تسلط سی تو دو دہشت گرد حملےآں وچ گنبد تے حرم دے دو گلدستے تخریب ہوئے گئے .

رواق‌ تے ایوان‌

فائل:نقشه حرم عسکریین.jpg

عسکریین دے حرم دا نقشہ

ضریح دے اطراف وچ چار رواق بنائے گئے نيں کہ جو پنج دروازیاں دے ذریعے حرم تے روضے دے اندرونی حصے تو‏ں متصل ہوندے نيں ؛انہاں وچو‏ں دو دروازے جنوب دی سمت ،دو دروازے شمال دی سمت تے اک دروازہ مشرق دی سمت نيں۔چار دروازے چاندی تے اک سونے دا دروازہ اے ۔

رواق دے دروازے تے چھت اک شکل دے نيں تے اس وچ آئینہ بندی دا سارا کم ایرانی ہنرمنداں نے حاج علی نقی کاشانی دے خرچے تو‏ں انجام دتا اے ۔جنوبی رواق مرزا شیرازی دے زمانے وچ آئینہ بندی تو‏ں مزین ہويا جس دا ارتفاع دس میٹر اے ۔حرم دے جنوبی دروازے دے سامنے اک مستطیلی شکل وچ ایوان موجود اے کہ جس دی دیواراں ایرانی ہنرمنداں دے ہتھو‏ں آئینہ بندی تو‏ں مزین نيں۔ ایہ ایوان ۳۳ میٹر طول تے دس میٹر عرض اُتے مشتمل اے کہ جو صحن دے جنوب دی سمت واقع اے ہور اوہ شمال تو‏ں رواق جنوبی دے نال متصل ہوندا اے ۔ ایوان دے درمیان وچ شمالی جانب اک تے چھوٹا سا ایوان موجود اے کہ جو آل بویہ دے زمانے وچ بنایا گیا ۔ ایوان دے فرش اُتے سنگ مرمر لگیا ہويا اے تے دیواراں اک میٹر تک سنگ مرمر تو‏ں چھپی ہوئی نيں۔ ایوان دے دونے طرف دو مینار بنائے گئے نيں ۔ رواق تے ایواناں دے فرش اُتے سنگ مرمر اُتے لگیا ہويا ہے۔پہلے پتھر نو‏ں ۱۳۸۱ق وچ اٹلی دے مرغوب سنگ مرمر نال تبدیل کیتا گیا ۔حرم تے رواق دی ایہ عمارت تن طرف تو‏ں صحناں تو‏ں گھری ہوئی اے ۔ ہور اس دے بیرونی حصے وچ ٦۲ چھوٹے ایوان نيں .^[9]

صحن حرم

مرقد عسکریین دے مرقد تن صحناں اُتے مشتمل نيں ۔ اک صحن سرداب تو‏ں مخصوص اے ،اک صحن ایواناں دے سامنے تے اک صحن پہلے صحن دے نال واقع اے ۔تمام صحن دروازاں دے توسط تو‏ں باہمی متصل نيں تے باہر تو‏ں مرتبط نيں۔عمارت دے بیرونی حصے دے صحن ٦۲ ایواناں اُتے مشتمل اے

مرزا محمد تہرانی نے وڈے ایوان دے سامنے اک خوبصورت حوض بنایا لیکن بعد وچ اسنو‏ں خراب کر دتا ۔وڈے صحن دا طول ۷۸ تے عرض ۷۷ مٹر اے ۔ مرزا عبدالحسین مجتہد نے ناصر الدین شاه دے دستور تو‏ں ایتھ‏ے تعمیرات کروائاں تے ٹائلاں لگوائاں ۔ شرقی تے غربی صحن وچ اٹھارہ ایوان نيں تے حرم دا وڈا ایوان صحن دے ذریعے متصل اے ۔

دوسرا صحن مصلیٰ دے نام تو‏ں اے جس دا طول پنجاہ تے عرض چالیس مٹر اُتے مشتمل اے ۔

تیسرا صحن غیبت دے نام تو‏ں اے جو ٦۴ مٹر طول تے ٦۱/۵ مٹر عرض رکھدا ہے۔آخری دور وچ دو صحناں دے درمیان دیواراں ہٹا کر انہاں نو‏ں اک صحن بنا دتا گیا ۔ ہور چار دروازے انہاں وچ نصب کیندے گئے جس وچو‏ں اک دروازہ سلطان عبدالحمید عثمانی نے بنوایا ۔ایوان دے سامنے اس دروازے اُتے اک گھڑی نصب اے ۔^[10]

قبر تے ضریح

فائل:ضریح جدید عسکریین.jpg

حضرت امام حسن عسکری تے امام علی نقی (ع)

چوتھ‏ی صدی وچ معزالدولہ دیلمی نے لکڑی دی ضریح بنوا کر انہاں قبراں دے صندوقاں اُتے نصب کروائی کہ بعد وچ اوہدی مرمت کيتی گئی ۔صفویاں دے دور وچ اس لکڑی دی ضریح نو‏ں اگ لگی تے اوہ ضائع ہوئے گئی۔اسکے بعد ۱۱۱٦ق وچ شاه سلطان حسین صفوی نے فولاد دی ضریح بنوا کر نصب کروائی۔ ۔ ایہ ضریح فتح علی شاه قاچار دے زمانت تک باقی رہی تے پھر اوہدی جگہ لکڑی دے پایاں اُتے چاندی دی بنی ہوئی ضریح ایتھ‏ے نصب ہوئی ۔ ۱۳٦۰ق وچ ہندوستان دے اسماعیلیاں نے مرقد امام حسین(ع) دے لئی چاندی دی ضریح بنوائی تے ناصر الدین شاه دی بنوائی ہوئی ضریح مرمت کرکے اسنو‏ں سامراء لے گئے ۔

۱۳۷۵ق / ۱۳۳۵ش وچ استاد محمد صنیع خاتم سمیت اصفہانی ہنرمندون نے سونے تے چاندی تو‏ں چھ گوشاں والی خوبصورت ضریح بنائی ، ایہ ضریح اوتھ‏ے اُتے موجود چار قبراں دے صندوقاں اُتے نصب ہوئی ۔اس چھ کوناں اُتے مشتمل ضریح دا طول ۵/۳ تے عرض ۲٦ مٹر سی ۔

اس ضریح دے اطراف وچ ستاراں محراب دار جالی تے اندر داخل ہونے دے لئی سونے تے چاندی دے بنے ہوئے دو دروازے سن ۔ اس ضریح دے اواُتے سونے دے چھ گلدان تے انکے درمیان سونے دے تاج بنے ہوئے سن ۔ضریح دے اواُتے والے حصے اُتے تن ردیفاں وچ اسمائے الہی لکھے ہوئے سن ۔ ^[11]

چند سال پہلے دو بم دھماکاں دی وجہ تو‏ں قبراں اُتے نصب لکڑی دے صندوق تے ضریح خراب ہوئے گئے ۔اب دوبارہ قم وچ انہاں صندوقاں تے ضریح نو‏ں نواں بنایا گیا اے ۔^[12]

احاطۂ حرم وچ مدفون شخصیتاں

فائل:مدفونان حرم عسکریین.jpg

حرم دی مدفون شخصیتاں

• نرجس خاتون: امام حسن عسکری دی زوجہ محترمہ نرجس خاتون تے امام مہدی دی والدہ دی قبر امام حسن عسکری دی قبر دے پیچھے اے ۔^[13]
• حکیمہ خاتون: امام جواد دی بیٹی تے امام حسن عسکری(ع) دی پھُپھی حکیمہ دی قبر عسکریین دی ضریح دی پائینتی دے نال متصل اے ۔ ^[14]
• حُدیث: امام حسن عسکری(ع) دی والدہ فوت ہونے دے بعد اپنے گھر یعنی (آستان عسکریین) وچ دفن ہوئیاں ۔^[15]
• حسین بن علی ہادی: حسین بن علی ہادی(ع) اپنے زمانے دے زاہد تے عابد اشخاص وچو‏ں سن تے اپنے بھائی دی امامت قائل سن ۔وہ وی اسی حرم وچ مدفون نيں ^[16]
• جعفر کذاب: جعفر بن امام علی النقی(ع) ابو عبداللّٰه وی فوتگی دے بعد اپنے والد دے گھر وچ امام ہادی دے پاس دفن ہوئے ۔^[17]
• سمانہ بنت علی: سمانہ یا سمانہ مغربیہ امام ہادی(ع) دی والدہ امام ہادی(ع) دے گھر وچ اپنے بیٹے دے پاس دفن ہوئیاں ۔^[18]
• ابو ہاشم جعفری: جعفر طیار دے نواسے تے اسحاق بن عبداللّٰه بن جعفر بن ابی طالب دے فرزند داؤد بن قاسم اے اوہدی قبر عسکریین دی ضریح دے اندر موجود اے ۔^[19]

تہہ خانہ

فائل:سرداب غیبت.jpg

غیبت دا مقام

اصل مضمون: سرداب غیبت

عراق دے شہر سامرا دی زیارتگاہاں وچو‏ں اک شیعہ زیارت سرداب غیبت یعنی غیبت دا تہہ خانہ اے حرم عسکریین دے شمال غرب وچ ایہ تہ خانہ واقع اے کہ جو امام حسن عسکری(ع) دے گھر دا اک حصہ سی ۔امام اس وچ عبادت کردے سن تے انکے بعد امام زمانہ اس وچ رہندے سن ۔ شیعاں دے نزدیک ایہ جگہ اک مقدس دی حیثیت رکھدی اے ۔^[20]

فائل:تخریب دوم حرم عسکریین.jpg

دھماکاں دے بعد حرم دا منظر

فائل:تکمیل عملیات بازسازی گنبد و گلدسته های حرم در شهرویور ۹۴.jpg

حرم دے گلدستاں تے گنبد دی تعمیر و مرمت دے بعد دا منظر

پہلے سرادب دا احاطہ زیادہ وڈا نئيں سی جس دی وجہ تو‏ں زائران دی اک محدود تعداد اس وچ نماز تے زیارت کر سکدے سن لیکن ہن ایہ حرم دے احاطے وچ اک بہت وڈی مسجد وچ تبدیل ہوئے چکيا اے کہ جس وچ سینکڑاں زائرین اک وقت وچ نماز تے زیارت کر سکدے نيں ۔^[21]

شیعاں دے نزدیک ایہ تہہ خانہ امام دے رہنے دی جگہ نئيں اے بلکہ اوہ معتقد نيں کہ امام اس طول غیبت دے دور امام زمان(عج) لوگاں دے اجتماعات وچ موجود نيں تے اس عالم دے امور اُتے نظارت رکھدے نيں ۔انہاں دا ایہ عقیدہ نئيں کہ ظہور دے وقت تک امام زمان اس تہہ خانہ وچ مخفی نيں ۔ سید محسن امین لکھدے نيں :یہ اک باطل خیال اے کہ جو ایہ خیال کردے نيں کہ حضرت مہدی(عج) اس تہہ خانہ وچ نيں تے ایہ مقام صرف خداکے صالح افراد دے متبرک مقامات وچو‏ں اے تے اس مقام اُتے ساڈے تن اماماں نے زندگی گزاری اے ۔ ^[22]

تخریب تے دوبارہ تعمیر

اصل مضمون: تخریب حرم عسکریین

• ۳ اسفند ۱۳۸۴شمسی (بمطابق 22 فروری2006 عیسوی) نو‏ں عراق وچ ابومصعب زرقاوی دی سرکردگی وچ موجود القاعدہ دے دہشت گروہ دی جانب تو‏ں اس حرم وچ بم دھماکہ ہويا۔ اس دھماکے وچ اک اندازے دے مطابق ۲۰۰ کلوگرام منفجرۂ مواد TNT استعمال ہويا جسنو‏ں حرم دی عمارت وچ منفجر کیتا گیا ۔ اس دھماکے نال گنبد دا اک حصہ منہدم ہويا لیکن عمارت دے استحکم دی بدولت گنبد دے پائے ،عمارت دا اصلی سٹریکچر تے دیواراں سالم رہیاں ۔

• دوسرا دھماکہ ۲۳ خرداد ۱۳۸٦ شمسی (بمطابق 13 جون2007عیسوی) نو‏ں ہويا۔دہشت گرد صبح 3 بجے حرم وچ داخل ہوئے ۔حرم دے محافظین تو‏ں درگیری دے بعد انہاں نے حرم دی ساری عمارت وچ بمب نصب کیندے۔ انہاں بماں دے انفجار تو‏ں حرم دا بایاں حصہ تے دائاں طرف دا گلدستہ مکمل طور اُتے تباہ ہويا گیا ۔

اس حادثے دے بعد حرم دی دوبارہ مرمت تے تعمیر دا کم شروع ہوئے گیا جو ۱۳۹۴ شمسی وچ مکمل ہويا۔^[23]۔ اس گنبد اُتے ۲۳ ہزار سونے دی اینٹاں تو‏ں زیادہ لگی ہوئی نيں۔ حرم دی ضریح مطہر آیت اللہ سید علی سیستانی دی مدد تو‏ں بنائی گئی اے ۔ اس پروجیکٹ وچ خرچ ہونے والا ۷۰ کلو سونا، ۴۵۰۰ کلوگرام چاندی، ۱۱۰۰ کلوگرام مس تے ( ۳۰۰ سال پرانی )۱۱ ٹن ساگوان دی لکڑی دے تمام اخراجات اس مجتہد دے دفتر نے ادا کیندے ۔^[24] عتبات عالیات دی تعمیرات دے ادارے نے وی اسکی تعمیر تے مرمت وچ حصہ لیا ۔^[25]

حوالے

1. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۱۹۳
2. مقدسی، بازپژاوہی تاریخ ولادت و شہادت معصومان(ع)، ص٦۰۵. صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۷۵.
3. مقدسی، بازپژاوہی تاریخ ولادت و شہادت معصومان(ع)، ص٦۰۵.
4. نیلفروشان، زمین آسمانی، ص۳۱۵-۳۲۰
5. آقا جمال، نسخہ خطی شماره ۱٦۳٦۲، ص۲۴۵-۲۴٦ بحوالہ واثقی، ماده تاریخ دو تعمیر حرم عسکریین، ص۱۸۹-۱۹۰.
6. واثقی، ماده تاریخ دو تعمیر حرم عسکریین، ص۸۱-۸۲.
7. نیلفروشان، زمین آسمانی، ص۳۱۵-۳۲۰
8. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰۹۲۰۸
9. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰۸۲۰۷
10. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰۸
11. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰۴۲۰۳
12. بازسازی حرم امامین عسکریین
13. مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۳۰۹
14. مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۳۱۰
15. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰۵
16. مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۳۱۰
17. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰٦
18. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰٦
19. قائدان، عتبات عالیات عراق، ص۲۰٦
20. مقدس، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص ۳۱۱۳۱۰
21. مرقد مطہر امامین عسکریین
22. علوی، راہنمای مصور سفر زیارتی عراق، ص۴۱۲
23. حرم عسکریین دی تعمر تے مرمت دا کم مکمل ہوئے گیا
24. حرم عسکریین دی تعمیر
25. «سامرا وچ عتبات عالیہ دی خدمات». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۸-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۲۸.

منابع

• قریشی، عبدالامیر، مرقدہا و مکان‌ہای زیارتی کربلا، مشعر، تہران، ۱۳۹۱ش.
• مقدس، احسان، راہنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، تہران، مشعر، ۱۳۸۸ش.
• قائدان، اصغر، عتبات عالیات عراق، تہران، مشعر، ۱۳۸۷ش.
• صحتی سردرودی، محمد، گزیده سیمای سامرا سینای سہ موسی، مشعر، تہران، ۱۳۸۸ش.
• مقدسی، یدالله، بازپژاوہی تاریخ ولادت و شہادت معصومان (ع)، قم، پژوہشگاه علوم و فرہنگ اسلامی، ۱۳۹۱ش.
• صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمہ، قم، دار الکتب الاسلامیہ، ۱۳۹۵ق.
• واثقی، حسین، ماده تاریخ دو تعمیر حرم عسکریین در سال ۱۱۰۹ق و در حدود ۱۲۰۰ق، مجلہ میراث شہاب، سال بیست و یکم، شماره۸۱-۸۲، پاییز و زمستان ۱۳۹۴ش.

باہرلے جوڑ

• سائٹ حرم عسکریین

سانچہ:عراق وچ مسجداں