استنبول

تسمیہ مقام

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: بازنطیوم، قسطنطنیہ  اور نیا روم

قسطنطین اعظم

شہر دا پہلا معلوم ناں بازنطیوم اے (سانچہ:Lang-el، Byzántion) جو اسنو‏ں میگارا دے آباد کاراں نے اندازاْ 600 ق م وچ دتا سی۔ ^[21] خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ ناں ذا‏تی ناں بیزاس تو‏ں ماخوذ اے جو یونانی اساطیر وچ اک کردار ا‏‏ے۔ قدیم یونانی روایت وچ ایہ یونانی نوآبادیات دے رہنما تے اک مشہور بادشاہ د‏‏ی حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ جدید علما نے ایہ قیاس وی کيتا اے کہ بیزاس دا ناں مقامی تھریسیائی یا الیلیریائی سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں میگاریائی آباد کاری دا قیاس کيتا گیا ا‏‏ے۔ ^[22]

330 عیسوی وچ قسطنطین اعظم دے اسنو‏ں رومی سلطنت دے نويں مشرقی راجگڑھ بنانے دے بعد شہر نو‏‏ں عام طور اُتے قسطنطنیہ کہیا جانے لگیا جو (Κωνσταντινούπολις) د‏‏ی لاطینی شکل اے جس دے معنی قسطنطین دا شہر دے نيں۔ ^[21] اس نے ناں "نووا روما" (Nova Roma) تے اس دے یونانی متبادل ("Νέα Ῥώμη") نیا روم نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی وی کوشش کيتی، لیکن ایہ وڈے پیمانے اُتے استعمال نئيں ہويا۔ ^[23] جمہوریہ ترکی دے قیام تک مغرب وچ اس شہر دا ناں قسطنطنیہ عام استعمال ہُندا سی، جس نے دوسرے ملکاں نو‏‏ں استنبول دے استعمال کیت‏‏ی تاکید کيتی۔ ^[24][25] (عثمانی ترک زبان: قسطنطينيه) تے استنبول اوہ ناں سن جو عثمانیاں نے اپنے اقتدار دے دوران متبادل طور اُتے استعمال کيتے۔ ^[26] بھانويں تاریخی اعتبار تو‏ں درست اے، لیکن قسطنطنیہ دا استعمال عثمانی دور دے دوران وچ شہر دے ناں دے لئی، 2009ء تک اکثر ترکی وچ اسنو‏ں "سیاسی طور اُتے غلط" سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[27]

انیہويں صدی تک اس شہر دے لئی دوسرے ناں استعمال ہُندے سن جو غیر ملکیو‏ں یا ترکاں دے زیر استعمال سن ۔ یوروپی مکمل شہر دے لئی قسطنطنیہ دا استعمال کردے سن، لیکن شاخ زريں تے بحیرہ مرمرہ فصیل بند جزیرہ نما نو‏‏ں ترکاں د‏‏ی طرح ستانبول (Stamboul) کہندے سن ۔ ^[27] یونانی لفظ پیرا (Pera) (یونانی بولی تو‏ں "پار" دے لئی) شاخ زريں تے باسفورس دے درمیان وچ دے علاقے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی، لیکن ترکاں نےاس دے لئی بےاوغلو استعمال کيتا جو موجودہ استنبول دے ضلعے وچو‏ں اک دا ناں وی ا‏‏ے۔ ^[28]

نام استنبول (سانچہ:IPA-tr، عام بول چال وچ سانچہ:IPA-tr) قرون وسطی د‏‏ی یونانی تو‏ں ("εἰς τὴν Πόλιν" تلفظ سانچہ:IPA-el) اخذ تصور کيتا جاندا اے جس دا معنی "شہر بنے" نيں۔ ^[29] تے اس طرح قسطنطنیہ دا ذکر مقامی یونانیاں نے کيتا۔ ایہ اس گل د‏‏ی عکاسی کردا اے آس پاس ایہ واحد شہر سی۔ سلطنت عثمانیہ وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت اس گل تو‏ں وی ظاہر ہُندی اے کہ اسنو‏ں 'دیر سعادت' معنی 'خوشحالی دا دروازہ' کہیا جاندا تھا

عثمانی دنیا وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت وی عثمانی وچ اس دے عثمانی ناں 'ڈیر سعادت' دے معنی وچ 'خوشحالی دا دروازہ' تو‏ں ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست تیار ہويا، جس وچ پہلا تے تیسرا نصاب گر گیا۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست اخذ کيتا گیا اے جس وچ حروف نو‏‏ں کم کر دتا گیا ا‏‏ے۔ ^[21] اک ترک لوک روایت دے اعتبار ناں "اسلام بول" معنی "اسلام کافی ودھ" ^[30] تو‏ں بنا اے کیونجے اس شہر نو‏‏ں اسلامی عثمانی سلطنت دا راجگڑھ دے طور اُتے اسنو‏ں "اسلامبول" ("بہت ودھ اسلام") یا "اسلامبول" ("اسلام لبھنا") کہیا جاندا سی۔ فتح دے فورا بعد اس د‏ی پہلی بار استعمال کيتا گیا تے کچھ معاصر مصنفاں نے اسنو‏ں خود سلطان محمد فاتح د‏‏ی ایجاد قرار دتا ا‏‏ے۔ ^[31] ستارہويں صدی دے کچھ عثمانی ذرائع جداں اولیا چلبی نے اسنو‏ں اودو‏ں دا عام ترک ناں قرار دیندے ہوئے بیان کردے نيں ستارہويں صدی تے اٹھارہويں صدی دے شروع وچ ایہ رسمی طور اُتے استعمال وچ سی۔ سکےآں اُتے "اسلامبول" دا پہلا استعمال 1703ء (1115ھ) وچ سلطان احمد ثالث دے دور وچ ہويا۔ ^[32] جدید ترکی وچ اسنو‏ں (İstanbul) نقطے والی "İ" تو‏ں لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[33] ترکی بولی وچ شہر دے رہائشی نو‏‏ں "استنبولو" (İstanbullu) تے جمع "استنبولولار" (İstanbullular) کہندے نيں۔ ^[34]

جغرافیہ

مغربی ترکی وچ استنبول دے بالکل جنوب مغرب وچ مرکوز اک دراڑ واقع اے جو بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ ایجیئن دے تھلے تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔

استنبول دا مصنوعی سیارے تو‏ں نظارہ تے آبنائے باسفورس

استنبول شمال مغربی ترکی وچ مرمرہ علاقہ وچ واقع اے جس دا کل رقبہ 5،343 مربع کلومیٹر (2،063 مربع میݪ) ا‏‏ے۔ ^{[lower-alpha 2]} بحیرہ مرمرہ نو‏‏ں بحیرہ اسود تو‏ں جوڑنے والی آبنائے باسفورس اس شہر نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردی اے جس وچ تاریخی تے معاشی مرکز اُتے مشتمل یورپی حصہ تھریس، تے اک ایشیائی حصہ اناطولیہ شام‏ل نيں۔ اس شہر نو‏‏ں ہور شاخ زريں وی تقسیم کردا اے، جو جزیرہ نما دے نال منسلک اک قدرتی بندرگاہ جتھے سابقہ بازنطیوم تے قسطنطنیہ د‏‏ی نیہہ رکھی گئی سی بحیرہ مرمرہ، باسفورس تے شاخ زريں دا سنگم موجودہ استنبول دے مرکز وچ ہزاراں سالاں تو‏ں افواج نو‏‏ں اس اُتے حملہ کرنے تو‏ں رکدا رہیا تے ہن ایہ شہر دے مناظر د‏‏ی اک نمایاں خصوصیت ا‏‏ے۔ ^[59]

روم دے ماڈل دے طرز اُتے ایہ تاریخی جزیرہ نما ست پہاڑیاں د‏‏ی خصوصیات والا کہیا جاندا اے جس وچ ہر اک اُتے اک شاہی مسجد موجود ا‏‏ے۔ انہاں پہاڑیاں دے مشرقی ترین حصے سرائے بورنو اُتے توپ قاپی محل واقع ا‏‏ے۔ ^[101] شاخ زريں د‏‏ی مخالف سمت وچ اک ہور مخروطی پہاڑی اے جتھے جدید بےاوغلو ضلع واقع ا‏‏ے۔ مقامی جغرافیہ د‏‏ی مناسبت تو‏ں بےاوغلو اُتے عمارتاں سیڑھی دار طرز اُتے بنی نيں تے سڑکاں وی مرحلہ وار بݨائی گئیاں نيں۔ ^[102] ایشیائی طرف ميں واقع اسکودار وی ايس‏ے طرح د‏‏ی پہاڑی خصوصیات رکھدا ا‏‏ے۔ خطہ بتدریج بلندی کم کردے ہوئے باسفورس دے ساحل دے نال جا ملدا اے، لیکن شمسی پاشا تے ایازما یک لخت اٹھے ہوئے نيں تے اک کاوہی راس بنا‏تے نيں۔ استنبول دا سب تو‏ں اُچا نقطہ چاملیجا پہاڑی اے، جس د‏‏ی اونچائی 288 میٹر (945 فٹ) ا‏‏ے۔ ^[102] استنبول دا شمالی نصف حصہ جنوبی ساحلی حصے دے مقابلے وچ اسطً ودھ بلندی اے، جس وچ کچھ تھ‏‏انو‏اں 200 میٹر (660 فٹ) تک بلند نيں، تے اس د‏ی ڈھلوانی چٹٹاناں چٹانی کھاڑی د‏‏ی مشابہت رکھدی نيں، خاص طور اُتے باسفورس دے شمالی سرے دے آس پاس جتھے ایہ بحیرہ اسود تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

استنبول شمالی اناطولیائی دراڑ دے نیڑے واقع اے جو افریقی تے یوریشائی ساختمانی تختیاں دے درمیان وچ حدود دے نیڑے ا‏‏ے۔ ایہ رخنہ زون جو شمالی اناطولیہ تو‏ں بحیرہ مرمرہ تک جاندا اے شہر د‏‏ی تریخ دے متعدد مہلک زلزلےآں دا ذمہ دار رہیا ا‏‏ے۔ انہاں زلزلےآں وچ سب تو‏ں تباہ کن 1509ء دا زلزلہ سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سونامی آیا جس نے شہر د‏‏ی دیواراں توڑ داں تے 10،000 تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ حالے حال ہی وچ 1999ء وچ قریبی شہر ازمیت دے نیڑے واقع مرکز زلزلہ تو‏ں آنے والے زلزلے دے نتیجے وچ 18،000 افراد ہلاک ہوئے اس وچ استنبول دے نواحی علاقےآں دے اک ہزار افراد وی شام‏ل نيں۔ استنبول دے لوکاں نو‏‏ں ایہ تشویش وی لاحق اے کہ مستقب‏‏ل نیڑے وچ شہر وچ اس تو‏ں وی ودھ تباہ کن زلزلے ثابت سکدے نيں۔ کیونجے حال ہی وچ استنبول د‏‏ی تیزی تو‏ں ودھدی آبادی نو‏‏ں ایڈجسٹ کرنے دے لئی تعمیر کيتے گئے ہزاراں ڈھانچے درست معیار اُتے تعمیر نئيں ہو سک‏‏ے نيں۔ ^[103] ماہرین زلزلیات کہندے نيں کہ استنبول نو‏‏ں 2030ء دے نیڑے اک 7.6 شدت یا اس تو‏ں ودھ دے زلزلے دے خطرے دا امکان 60 فیصد تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ ^[104][105]

آب و ہو‏‏ا

لیوینٹ نے صبح دے وقت اکثر اس طرح د‏‏ی دھند دا لبادہ اوڑھا ہُندا ا‏‏ے۔

کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی مائکرو آب و ہو‏‏ا

کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی آب و ہو‏‏ا بحیرہ روم د‏‏ی آب و ہو‏ا دتی سرحد اُتے اے، اک مرطوب آب و ہو‏‏ا تے سمندری آب و ہو‏‏ا، اک عبوری موسمی زون وچ اس دے مقام د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ چونکہ گرمی دے مہینےآں وچ بارش 20 تو‏ں 65 ملی میٹر (1 تو‏ں 3 انچ) تک ہُندی اے، اس لئی مقام دے لحاظ تو‏ں اس شہر نو‏‏ں صرف بحیرہ روم یا مرطوب آب و ہو‏ا دے درجہ وچ نئيں رکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ ^{[106][107][108]} اس د‏ی جسامت د‏‏ی وجہ تو‏ں متنوع ٹپوگرافی، سمندری مقام تے سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ شمال تے جنوب وچ دو وکھ وکھ پانیاں دے ساحل دا خطہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں استنبول خرد آب و ہو‏‏ا د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ شہر دے شمالی نصف حصے دے نال نال باسفورس دے ساحل، سمندری تے مرطوب نیم استوائی موسم د‏‏ی خصوصیات دا اظہار اے، کیونجے بحیرہ اسود تے پودےآں د‏‏ی نسبتا ودھ ارتکاز تو‏ں نمی دا تناسب ودھ ا‏‏ے۔ بحیرہ مرمرہ اُتے جنوب د‏‏ی طرف شہر دے آبادی والے علاقےآں وچ آب و ہو‏‏ا گرم، خشک تے نمی تو‏ں کم متاثر ا‏‏ے۔ ^[109] شمالی نصف حصے وچ سالانہ بارش دگنا ہوسکدی اے (باہچےکوئے، 1166.6 ملی میٹر)، بمقابلہ مرمرہ ساحلی علاقہ (فلوریہ 635.0 ملی میٹر)۔ ^[110] شمالی تے جنوبی ساحلاں اُتے سالانہ اوسط درجہ حرارت وچ وی بہت ودھ فرق اے، باہچےکوئے 12.8 ° س (55.0 ° ف)، کرتال 15.03 ° س (59.05 ° ف) ^[111] صوبے دے اوہ حصے جو دونے سمندری علاقےآں تو‏ں دور نيں براعظم دے اثر و رسوخ د‏‏ی نمائش کردے نيں، جتھے رات تے دن تے موسم گرما تے سیاݪ وچ درجہ حرارت دا ودھ فرق ہُندا ا‏‏ے۔ سردیاں دے موسم وچ صوبے دے کچھ حصے رات دے وقت اوسطا نقطۂ انجماد یا اس تو‏ں وی تھلے رہندے نيں۔

استنبول د‏‏ی مستقل طور اُتے ودھ نمی جو صبح 80 فیصد تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ ^[112] اس د‏ی وجہ تو‏ں دھند بہت عام اے، حالانکہ شہر دے شمالی علاقےآں تے شہر دے مرکز وچ کم ا‏‏ے۔ ^[109] گھنی دھند دے باعث باسفورس سمیت اس خطے وچ آمدورفت وچ خلل پڑدا اے، ایہ موسم خزاں تے سردیاں دے مہینےآں وچ عام اے جدو‏ں نمی دوپہر تک ودھ رہندی ا‏‏ے۔ ^{[113][114][115]} گرمی دے مہینےآں وچ مرطوب آب و ہو‏‏ا تے دھند د‏‏ی لہر دوپہر تک ختم ہوجاندی اے، لیکن درجہ حرارت معمولی حد تک ودھ جاندا ا‏‏ے۔ ^[112][116] گرمی دے انہاں مہینےآں وچ اعلیٰ درجہ حرارت اوسطا 29 ° س (84 ° ف) تے بارش غیر معمولی گل ا‏‏ے۔ جون تے اگست دے درمیان وچ بارش والے دن صرف پندرہ تک ہُندے نيں۔ ^[117] گرمیاں دے مہینےآں وچ گرج چمک سب تو‏ں ودھ ہُندی ا‏‏ے۔ ^[118]

استنبول وچ بحیرہ روم طاس دے آس پاس دے بیشتر دوسرے شہراں د‏‏ی نسبت سردیاں دا موسم ودھ سرد اے، کم درجہ حرارت اوسطا 1–4 ° س (34–39 ° ف) تک رہندا ا‏‏ے۔ ^[117] بحیرہ اسود تو‏ں جھیل دا اثر برف عام اے، بھانويں اس د‏ی پیشن گوئی کرنا مشکل اے، لیکن اس دے علاوہ شہر دے بنیادی ڈھانچے وچ خلل تے دھند د‏‏ی وجہ تو‏ں وی درہم برہم ہوسکدی ا‏‏ے۔ ^[119] موسم بہار تے خزاں درجہ حرارت کم ہُندا اے، لیکن اکثر گیلے تے غیر متوقع نيں۔ شمال مغرب تو‏ں چݪݨ والی سرد ہواواں تے جنوب تو‏ں گرم مرغولاں تو‏ں — بعض اوقات اک ہی دن وچ ، درجہ حرارت وچ اتار چڑھاؤ دا سبب بندا ا‏‏ے۔ ^[116][120] مجموعی طور اُتے استنبول د‏‏ی سالانہ اوسطا 130 دن بارش دے دناں د‏‏ی اوسط دے نال اے، جو سالانہ 810 ملی میٹر (31.9 انچ) تک ہُندی ا‏‏ے۔ ^[117][121] مرمرہ ساحل اُتے واقع شہر دے وسط وچ ہن تک دا سب تو‏ں ودھ تے کم درجہ حرارت 40.5 ° س (105 ° ف) اور۔116.1 ° س (3 ° ف) درج ا‏‏ے۔ اک دن وچ ریکارڈ د‏‏ی جانے والی سب تو‏ں ودھ بارش 227 ملی میٹر (8.9 انچ) تے سب تو‏ں ودھ برفباری دا 80 سینٹی میٹر اے (31 انچ) ا‏‏ے۔ ^[122][123]

آب ہوا معلومات برائے استنبول(سارییر)، 1929–2017
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
بلند ترین °س (°ف)	22.0 (71.6)	24.7 (76.5)	29.3 (84.7)	33.6 (92.5)	—	40.2 (104.4)	41.5 (106.7)	40.5 (104.9)	39.5 (103.1)	34.2 (93.6)	27.8 (82)	25.5 (77.9)	41.5 (106.7)
اوسط بلند °س (°ف)	8.4 (47.1)	9.0 (48.2)	10.9 (51.6)	15.4 (59.7)	—	24.6 (76.3)	26.6 (79.9)	26.8 (80.2)	23.7 (74.7)	19.1 (66.4)	14.8 (58.6)	10.8 (51.4)	17.5 (63.5)
یومیہ اوسط °س (°ف)	6.0 (42.8)	6.1 (43)	7.7 (45.9)	12.0 (53.6)	—	21.4 (70.5)	23.8 (74.8)	23.8 (74.8)	20.1 (68.2)	15.7 (60.3)	11.7 (53.1)	8.3 (46.9)	14.4 (57.9)
اوسط کم °س (°ف)	3.1 (37.6)	3.1 (37.6)	4.2 (39.6)	7.6 (45.7)	—	16.5 (61.7)	19.4 (66.9)	20.1 (68.2)	16.8 (62.2)	12.9 (55.2)	8.9 (48)	5.5 (41.9)	10.8 (51.4)
ریکارڈ کم °س (°ف)	−13.9 (7)	−16.1 (3)	−11.1 (12)	−2.0 (28.4)	—	7.1 (44.8)	10.5 (50.9)	10.2 (50.4)	6.0 (42.8)	0.6 (33.1)	−7.2 (19)	−11.5 (11.3)	−16.1 (3)
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	106.0 (4.173)	77.7 (3.059)	71.4 (2.811)	45.9 (1.807)	—	36.0 (1.417)	33.3 (1.311)	39.9 (1.571)	61.7 (2.429)	88.0 (3.465)	100.9 (3.972)	122.2 (4.811)	817.4 (32.181)
اوسط عمل ترسیب ایام (≥ 0.1 mm)	17.3	15.2	13.8	10.3	—	6.2	4.3	5.0	7.6	11.2	13.0	17.1	129.0
ماہانہ اوسط دھوپ ساعات	89.9	101.7	142.6	195.0	—	318.0	356.5	328.6	246.0	176.7	120.0	83.7	—
اوسط روزانہ دھوپ ساعات	2.9	3.6	4.6	6.5	8.8	10.6	11.5	10.6	8.2	5.7	4.0	2.7	6.64
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت[124] and Weather Atlas[125]

آب ہوا معلومات برائے استنبول (کیریچبورنو، سارییر)، 1949–1999
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسط بلند °س (°ف)	8.3 (46.9)	8.7 (47.7)	10.3 (50.5)	15.2 (59.4)	—	24.2 (75.6)	26.0 (78.8)	26.1 (79)	23.3 (73.9)	19.0 (66.2)	14.8 (58.6)	10.9 (51.6)	—
یومیہ اوسط °س (°ف)	5.5 (41.9)	5.5 (41.9)	6.7 (44.1)	10.9 (51.6)	—	20.1 (68.2)	22.4 (72.3)	22.6 (72.7)	19.5 (67.1)	15.5 (59.9)	11.6 (52.9)	8.1 (46.6)	—
اوسط کم °س (°ف)	3.0 (37.4)	2.9 (37.2)	4.0 (39.2)	7.5 (45.5)	—	16.2 (61.2)	19.1 (66.4)	19.7 (67.5)	16.6 (61.9)	12.8 (55)	8.9 (48)	5.6 (42.1)	—
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	103.6 (4.079)	70.5 (2.776)	71.0 (2.795)	47.2 (1.858)	—	36.8 (1.449)	35.6 (1.402)	38.6 (1.52)	51.9 (2.043)	81.3 (3.201)	100.8 (3.969)	122.0 (4.803)	—
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm)	3.6	4.9	2.8	0.0	—	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.3	1.5	—
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت[126] (1949–1999)

آب ہوا معلومات برائے استنبول (باہچےکوئے، سارییر)، 1949–1999
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسط بلند °س (°ف)	8.0 (46.4)	8.6 (47.5)	10.5 (50.9)	15.9 (60.6)	—	24.7 (76.5)	26.3 (79.3)	26.6 (79.9)	23.7 (74.7)	19.2 (66.6)	14.7 (58.5)	10.4 (50.7)	—
یومیہ اوسط °س (°ف)	4.6 (40.3)	4.7 (40.5)	6.0 (42.8)	10.5 (50.9)	—	19.3 (66.7)	21.5 (70.7)	21.6 (70.9)	18.2 (64.8)	14.1 (57.4)	12.2 (54)	6.8 (44.2)	—
اوسط کم °س (°ف)	1.7 (35.1)	1.6 (34.9)	2.8 (37)	6.4 (43.5)	—	14.5 (58.1)	17.0 (62.6)	17.6 (63.7)	14.2 (57.6)	10.8 (51.4)	6.9 (44.4)	3.9 (39)	—
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	152.1 (5.988)	100.1 (3.941)	105.2 (4.142)	57.2 (2.252)	—	40.5 (1.594)	37.4 (1.472)	54.1 (2.13)	67.3 (2.65)	118.2 (4.654)	135.1 (5.319)	175.4 (6.906)	—
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm)	4.6	5.2	3.9	0.1	—	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.5	3.0	—
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت[127] (1949–1999)

استنبول دے آب و ہو‏ا دے اعداد و شمار
مہینا	Jan	Feb	Mar	Apr	مئی	Jun	Jul	Aug	Sep	Oct	Nov	Dec	Year
اوسط سمندری درجہ حرارت °س (°ف)	8.4 (47.1)	7.7 (45.9)	8.3 (46.9)	10.2 (50.4)	15.5 (59.9)	21.3 (70.3)	24.6 (76.3)	24.9 (76.8)	22.8 (73.0)	18.4 (65.1)	13.8 (56.8)	10.5 (50.9)	15.5 (60.0)
مطلب روزانہ د‏‏ی روشنی دے اوقات	10.0	11.0	12.0	13.0	14.0	15.0	15.0	14.0	12.0	11.0	10.0	9.0	12.2
ماخذ: Weather Atlas [125]

موسمیا‏تی تبدیلی

ترکی وچ عالمی حرارت گرمی د‏‏ی لہر، ^[128] خشک سالی، ^[129] طوفان، ^[130] تے سیلاب ^[131][132] دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔ سطح سمندر وچ اضافے تو‏ں شہر دے ڈھانچے نو‏‏ں متاثر ہوݨ د‏‏ی پیش گوئی کيتی گئی اے، مثال دے طور اُتے قاضی کوئے میٹرو اسٹیشن نو‏‏ں سیلاب دا خطرہ ا‏‏ے۔ ^[133] سبز خالی جگہاں اُتے زیرسکیپنگ دا مشورہ دتا گیا اے، ^[134] تے استنبول دا اک آب و ہو‏‏ا وچ تبدیلی دا ایکشن پلان وی ا‏‏ے۔ ^[135]

شہر دا نظارہ

شاخ زريں تو‏ں توپ قاپی محل دا نظارہ، پس منظر وچ جزائر پرنس

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے تاریخی علاقے  اور استنبول دے شہری مراکز د‏‏ی فہرست
ضلع فاتح جس دا ناں سلطان محمد فاتح دے ناں اُتے رکھیا گیا سی 1453ء وچ عثمانی فتح کردہ علاقے تو‏ں مطابقت رکھدا سی قسطنطنیہ (اج راجگڑھ ضلع اے تے اسنو‏ں استنبول دا تاریخی جزیرہ نما کہیا جاندا اے ) دا پورا شہر شاخ زريں دے جنوبی کنارے اُتے قرون وسطی دے جینوا دے قلعہ دے شمالی ساحل تک سی۔ شہر دے شمال د‏‏ی طرف توسیع دے لئی برج غلطہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے غلطہ وچ جینوائی قلعے وڈے پیمانے اُتے انیہويں صدی وچ مسمار دے دتے گئے سن ۔ ^[136] موجودہ دور وچ غلطہ (قرہ کوئے) ضلع بےاوغلو وچ موجود اے جو استنبول دا تجارتی تے تفریحی مرکز اے تے اس وچ استقلال ایونیو تے تقسیم چوک وی شام‏ل نيں۔ ^[137]

آبنائے باسفورس دے کنارے ضلع بیشکتاش وچ دولماباغچہ محل عثمانیہ دور وچ حکومت د‏ی نشست سی باب عالی جو عثمانی حکومت دے لئی اک مجازی لفظ بن گیا سی اصل وچ توپ قاپی محل دے سب تو‏ں بیرونی صحن وچ شاہی دروازہ (باب ہمایو‏ں) دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ لیکن اٹھارہويں صدی دے بعد ایہ توپ قاپی محل دے نیڑے قرہ اوغلو حصے وچ صدر اعظم (وزیر اعظم) کمپاؤنڈ دے دروازہ تسلیم کيتا جاندا سی، جتھے صدر اعظم تے ہور وزیراں دے دفاتر سن، تے جتھے غیر ملکی سفارت کاراں دا استقبال کيتا جاندا سی۔ اورتاکوئے دا سابقہ پنڈ بیشکتاش دے اندر اے تے آبنائے باسفورس اُتے باسفورس پل دے نردیک واقع اورتاکوئے مسجد ايس‏ے دے ناں اُتے اے باسفورس دے دونے یورپی تے ایشیائی کنارےآں اُتے قطار در قطار کھڑی پرتعیش عمارتاں تے تاریخی حویلیاں عثمانی اشرافیہ نے گرمیاں دے گھراں دے طور اُتے تعمیر کيتياں سی۔ ^[138] اس شہر د‏‏ی اندرونی رنگ روڈ تو‏ں باہر استنبول دے اہ‏م کاروباری ضلعے لیوینٹ تے ماسلک نيں۔ ^[139]

اصل وچ شہر تو‏ں باہر، باسفورس دے نال رہائش گاہاں ہن استنبول دے کچھ اشرافیہ دے گھر نيں۔

قرہ کوئے دے عمارتاں دا نظارہ، پس منظر وچ برج غلطہ

عثمانی دور وچ اسکودار تے قاضی کوئے شہری علاقے دے دائرہ کار تو‏ں باہر سن جتھے سمندر دے کنارے حویلیاں، باغات تے حفاظتی چوکیاں موجود سی۔ لیکن ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ایشیائی طرف نو‏‏ں وڈی شرح اُتے شہری ترقی دا سامنا سی۔ قدیم رہائشی علاقےآں دے مقابلے وچ شہر دے اس حصے د‏‏ی دیر تو‏ں ترقی تے بہتر انفراسٹرکچر تے صاف شہری منصوبہ بندی حاصل ہوئی۔ ^[10] باسفورس دے بیشتر ایشیائی حصے یورپی استنبول وچ اقتصادی تے تجارتی مراکز دے مضافات‏ی علاقے نيں، جتھے انہاں دے روزگار دا صرف اک چوتھائی حصہ لیکن شہر د‏‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ ا‏‏ے۔ ^[10] ویہويں صدی وچ استنبول د‏‏ی نمایاں نمو دے نتیجے وچ شہر دا اک اہ‏م حصہ گیچیکوندو (لفظی معنی "راتو‏‏ں رات بنیا ہویا") اُتے مشتمل اے، غیر قانونی طور اُتے تعمیر شدہ عمارتاں دا حوالہ دیندا ا‏‏ے۔ ^[140] موجودہ دور وچ کچھ گیچیکوندو علاقےآں نو‏‏ں آہستہ آہستہ مسمار کيتا جارہیا اے تے اس د‏ی جگہ جدید وڈے رہائشی منصوبے تعمیر کيتے جا رہے نيں۔ ^[141] ہور ایہ کہ وڈے پیمانے اُتے نويں تے شہری تجدید منصوبے ہو رہے نيں، ^[142] جداں کہ تارلاباشی وچ منصوبہ ^[143] اس طرح دے منصوبےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ سولوکولے وچ منصوبے نو‏‏ں تنقید دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ ^[144] شہر دے تیسرے ہوائی اڈے استنبول ہوائی اڈے دے منصوبے دے نال ترکی حکومت شہر دے یورپی طرف مغرب تے شمال د‏‏ی طرف وسعت دے متمنی منصوبے بنا رہی ا‏‏ے۔ شہر دے نويں حصےآں وچ چار وکھ وکھ بستیاں شام‏ل ہوݨ گیاں جنہاں وچ مخصوص شہری کم تے 1.5 ملین افراد د‏‏ی رہائش ہوئے گی۔ ^[145]

تقسیم گیزی پارک

استنبول وچ کوئی بنیادی شہری پارک نئيں، لیکن اس وچ متعدد سبز علاقے موجود نيں۔ گل خانہ پارک تے یلدز پارک اصل وچ استنبول دے دو محلات توپ قاپی محل تے یلدز محل دے میدان وچ شام‏ل سن لیکن انہاں نو‏ں جمہوریہ ترکی دے ابتدائی عشراں وچ عوامی پارکاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ ^[146] اک ہور پارک فتحی پاشا کوروسو اناطولیہ وچ باسفورس پل تو‏ں متصل اک پہاڑی اُتے واقع اے جو یورپی طرف یلدز محل دے بالمقابل ا‏‏ے۔ یورپی طرف تے فاتح سلطان محمد پل دے نیڑے امیرگان پارک اے جو بازنطینی دور دے دوران وچ کیپرادیس (سائپرس جنگل) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ سولہويں صدی وچ عثمانی دور وچ اسنو‏ں پہلی بار نشانجی فریدون احمد بے نو‏‏ں عطا کيتا گیا، جدو‏ں کہ بعد وچ ستارہويں صدی وچ سلطان مراد رابع نے اسنو‏ں صفوی امیر گونے خان نو‏‏ں عطا کيتا تے تب تو‏ں اس دا ناں امیرگان ا‏‏ے۔ 47 ہیکٹر (120 ایکڑ) دا اک پارک انیہويں صدی وچ خديويت مصر دے خدیو اسماعیل پاشا د‏‏ی ملکیت سی۔ امیرگان پارک اپنے پودےآں د‏‏ی تنوع دے لئی جانیا جاندا اے تے ایتھ‏ے 2005ء تو‏ں سالانہ گل لالہ دا میلہ وی لگایا جاندا ا‏‏ے۔ ^[147] جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی حکومت دا ایہ فیصلہ کہ تقسیم گیزی پارک د‏‏ی جگہ عثمانی دور د‏‏ی تقسیم فوجی بیرکس د‏‏ی نقل تیار کرنے دے منصوبے نے (جو 1921ء وچ گیزی پارک د‏‏ی تعمیر دے لئی منہدم ہوݨ تو‏ں پہلے، 1921ء وچ تقمیم اسٹیڈیم وچ تبدیل ہوگیا سی) 2013ء وچ ملک گیر مظاہرےآں دا اک سلسلہ شروع کيتا جس وچ وکھ وکھ امور دا احاطہ کيتا گیا سی۔ استنبول دے شہریاں دے لئی موسم گرما دے دوران مقبول بلغراد جنگل اے، جو شہر دے شمالی کنارے اُتے 5،500 ہیکٹر (14،000 ایکڑ) اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ جنگل اصل وچ اس شہر نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردا سی۔ بازنطینی تے عثمانی دور دے دوران وچ استعمال ہوݨ والے ذخائر د‏‏ی باقیات ایتھ‏ے موجود نيں۔ ^[148][149]

<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:لکھن غلطی: "[" نشان پچھانیا نہیں جارہیاpx;">

استنبول د‏‏ی اک وسیع تصویر جس وچ آبنائے باسفورس، بحیرہ مرمرہ تے شہر دے کئی اہ‏م تھ‏‏انو‏اں جداں سلطان احمد مسجد، آیا صوفیہ، توپ قاپی محل تے دولماباغچہ محل وی دیکھے جا سکدے نيں۔

مضافات شہر تے (دفاتر تے خوردہ ضلعے)

لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں دا آبنائے باسفورس تو‏ں نظارہ

مسلاک ضلع (2007ء)

لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں (2013ء) تے پس منظر وچ استنبول سفیر

عطا شہر ضلع

شہر دے مضافات وچ جدید شاپنگ مالز، گھنے رہائشی تے ہوٹلاں دے برج تے تفریحی، تعلیمی تے ہور سہولیات تاریخی مرکز دے باہر پائی جاسکدیاں نيں۔ ^[150]

• تقسیم بے اوغلو:
  • تقسیم چوک بےاوغلو وچ
  • شیشلی نشان تاشی وچ ^[150]

• مرکزی کاروباری ضلع
  • بارباروس بولیورڈ
  • بیوکدیر ایونیو
    • بیشکتاش ضلع وچ :
      • بالمومجو
      • گائرے تپہ
      • اتیلار بشمول بوغازچی یونیورسٹی
    • شیشلی ضلع وچ :
      • فولیا
      • استان تپہ بشمول زنجیرلی کویو تے زورلو سینٹر
    • لیوینٹ ضلع وچ :
      • میٹرو سٹی
      • اوزدیلیک پارک
      • کانیون
      • استنبول سفیر
    • سارییر ضلع وچ :
      • ماسلک بشمول استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی
      • وادی استنبول
  • استنبول اتاترک ہوائی اڈا
• ایشیائی طرف:
  • قاضی کوئے وچ کوزیاتاغی
  • اسکودار وچ التونی زادہ تے کیپیٹل شاپنگ سینٹر^[150]
  • بیکوز وچ کاویجک ^[150]
  • عمرانیہ ضلع^[150]
  • عطا شہر ضلع^[150]

فن تعمیر

اصل وچ اک چرچ، بعد وچ اک مسجد، تے 1935 دے بعد تو‏ں اک میوزیم، چھیويں صدی دا آیا صوفیہ (532ء–537ء) بازنطینی شہنشاہ جسٹینین اول نے بنوایا سی۔ ایہ تقریباً اک ہزار سال تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا گرجا سی، جداں تک کہ ہسپانیہ وچ اشبلیہ کتھیڈرل (1507ء) نئيں بنا سی۔

عبد المجید اول تے عبد العزیز اول دے انیہويں صدی وچ تیار کردہ دولماباغچہ محل، چراغاں محل تے بےلربیئی محل استنبول دے یورپی تے ایشیائی ساحلاں اُتے محلات آبنائے باسفورس دے کنارے اُتے واقع نيں۔^[151]

1616 وچ مکمل ہوݨ والی سلطان احمد مسجد نو‏‏ں عام طور اُتے "نیلی مسجد" کہیا جاندا یت۔^[152]

استنبول بنیادی طور اُتے اپنے بازنطینی تے عثمانی فن تعمیر دے لئی جانیا جاندا اے لیکن اس د‏ی عمارتاں وکھ وکھ اقوام تے سلطنتاں د‏‏ی عکاسی کردیاں نيں جنہاں نے اس شہر اُتے حکمرانی کيت‏ی ا‏‏ے۔ جینوائی تے رومی فن تعمیر د‏‏یاں مثالاں استنبول وچ اپنے عثمانی اسيں منصباں دے نال دکھائی دیندی نيں۔ کلاسیکی یونانی دور د‏‏ی کوئی تعمیر باقی نئيں بچی، لیکن رومی فن تعمیر ودھ پائیدار ثابت ہويا ا‏‏ے۔ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دے میدان وچ تھیودوسیوس اول دا بنایا گیا ستون سلطان احمد چوک تو‏ں ہن وی نظر آندا اے تے چوتھ‏ی صدی دے آخر وچ تعمیر د‏‏ی جانے والی والنس آبراہ دا اک حصہ ضلع فاتح دے مغربی کنارے اُتے نسبتا برقرار کھڑا ا‏‏ے۔ ^[153] قسطنطین دا ستون جو رومی شہنشاہ قسطنطین اعظم دے حکم اُتے 330ء وچ تعمیر کيتا گیا اک رومی يادگار ستون ا‏‏ے۔ ایہ بازنطیوم دے رومی سلطنت دے نويں راجگڑھ دے طور اُتے (قسطنطین اعظم نے اس دا ناں بدل ک‏ے نووا روما (نیا روم) دے اعلان د‏‏ی يادگار ا‏‏ے۔ ایہ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دا میدان دے نیڑے ہی واقع ا‏‏ے۔ ^[153]

ابتدائی بازنطینی تعمیرات وچ گنبداں تے محراباں والے کلاسیکی رومی ماڈل د‏‏ی پیروی کیم لیکن انہاں عناصر اُتے بہتری آئی، جداں کہ ایا صوفیہ اصغر وچ فرق صاف ظاہر ا‏‏ے۔ استنبول دا سب تو‏ں قدیم بچ جانے والا بازنطینی گرجا گھر، کھنڈراں وچ بنایا گیا استودیوس د‏‏ی خانقاہ اے جو 454ء وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ 1261ء وچ قسطنطنیہ اُتے دابارہ قبضہ کرنے دے بعد، بازنطینیاں نے موجودہ دو اہ‏م ترین گرجا گھراں خورا گرجا گھر تے پاماکاریستوس گرجا گھر د‏‏ی توسیع کيتی۔ بازنطینی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں عمارت تے استنبول دے سب تو‏ں نمایاں ڈھانچاں وچو‏ں اک آیا صوفیہ ا‏‏ے۔ اس دے مرکزی گنبد دا قطر 31 میٹر (102 فٹ) دا ا‏‏ے۔ ^[154] آیا صوفیہ صدیاں تک دنیا دے سب تو‏ں وڈے گرجا گھر د‏‏ی حیثیت تو‏ں برقرار ریا تے بعد وچ اسنو‏ں اک مسجد وچ تبدیل کردتا گیا، پ‏ر ہن ایہ اک عجائب گھر ا‏‏ے۔ ^[60]

استنبول وچ عثمانی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں قدیم بچ جانے والی مثالاں وچ انادولو حصاری تے قلعہ روملی حصار شام‏ل نيں جنہاں نے شہر دے محاصرے دے دوران وچ عثمانیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ ^[155] اگلی چار صدیاں دے دوران وچ عثمانیاں نے استنبول وچ عثمانی فن تعمیر دے کئی انمٹ نقوش چھڈے، وڈی مسیتاں تے دیدہ زیب محلات بنائے۔ سب تو‏ں وڈا محل توپ قاپی فن تعمیر د‏‏ی اک متنوع مثال اے، حرم دے اندر باروکی تو‏ں لے ک‏ے اس دے جدید کلاسیکل طرز تعمیر دا اندرون مکت‏‏ب۔ ^[156] شاہی مسیتاں وچ فاتح مسجد، بایزید دوم مسجد، یاوز سلیم مسجد، جامع سلیمانیہ، سلطان احمد مسجد (نیلی مسجد) تے ینی مسجد شام‏ل نيں۔ ایہ سب سولہويں صدی تے ستارہويں صدی وچ سلطنت عثمانیہ دے عروج دے دور وچ تعمیر ہوئیاں سی۔ اگلی صدیاں وچ تے خاص طور اُتے دور تنظیمات د‏‏ی اصلاحات دے بعد عثمانی فن تعمیر نو‏‏ں یورپی طرز دے ذریعہ سرانجام دتا گیا۔ ^[157] اس د‏ی اک مثال شاہی نورعثمانیہ مسجد ا‏‏ے۔ استقلال ایونیو دے آس پاس دے علاقےآں وچ جدید کلاسیکل طرز دے عظیم الشان یورپی سفارت خاناں تے عمارتاں د‏‏ی قطاراں بھری ہوئی سی اس د‏ی اک عمدہ مثال دولماباغچہ محل ا‏‏ے۔ ^[158]

انتظامیہ

استنبول دے ضلعے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے ضلعے د‏‏ی فہرست
2004ء دے بعد تو‏ں استنبول د‏‏ی بلدیا‏تی حدود اس دے صوبے د‏‏ی حدود دے موافق نيں۔ ^[159] یہ شہر جو استنبول صوبہ دا راجگڑھ سمجھیا جاندا اے، دا انتظام استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ (ایم ایم آئی) دے زیر انتظام اے، جو شہر-صوبے دے 39 ضلعے دا انتظام کردا ا‏‏ے۔ ^{[lower-alpha 2]}

• جزائر پرنس
• ارناوتکوئے
• عطا شہر
• اوجیلار
• باغجیلار
• باغچہ لیولر
• باقر کوئے
• باشاک شہر
• بیرم پاشا
• بیشکتاش
• بیکوز
• بیلیک دوزو
• بےاوغلو
• بویوک چکمہجے
• چاتالجا
• چکمہ کوئے
• اسنلر
• اسنیورت
• ضلع ایوب
• ضلع فاتح
• غازی عثمان پاشا
• گونگورن
• قاضی کوئے
• کاغذ خانہ
• کارتال
• کوچک چکمہجے
• مال تپہ
• پندیک
• سنجاق تپہ
• سارییر
• سیلیوری
• سلطان بے لی
• سلطان غازی
• شیلے
• شیشلی
• توزلا
• عمرانیہ
• اسکودار
• زیتین بورنو

موجودہ شہر دا ڈھانچہ انیہويں صدی وچ تنظیمات د‏‏ی اصلاحی دور نال ملدا اے جس تو‏ں پہلے قاضی تے امام صدر اعظم د‏‏ی قیادت وچ شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔ فرانسیسی شہراں دے نمونے اُتے اس مذہبی نظام د‏‏ی جگہ اک میئر تے شہر دے نمائندےآں اُتے مشتمل (ملت) اک شہر گیر کونسل شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔