From Wikipedia, the free encyclopedia
جوہر (انگریزی: Atom) کسے وی چیز دی مڈھلی نین٘ہہ اے۔ جوہر دے وشکار نویہ تے نویہ دے آلے دوالے برقیہ چکر کٹدے نیں۔ برقیاں تے منفی چارج ہوندا اے۔ جوہر دے نویہ وچ پوزیٹو چارج والے اولیہ تے نیوٹرل چارج والے تعدیلہ ہوندے نیں۔ اک جوہر 0.1 توں 0.5 نینو میٹر تک چوڑا ہوسکدا اے۔ جوہر بہت ای نکے ناپ دے ہوندے نیں تے کسے اک جوہر نوں خاص ول نال ای ویکھیا جاسکدا اے۔ 99.9% جوہر اوہدے نویہ اچ ہوندا اے جیہدے وچ اولیاں تے تعدیلاں دا جوکھ نیڑے نیڑے اکو جیہا ہوندا اے۔ اک جوہر دے برقیہ برقناطیسیت (electromagnetic) زور نال اوہدے نویہ نال بجے ہوندے نیں۔ جوہراں دی اک ٹولی رل کے مالیکیول بناندی اے۔ اک جوہر جیہدے وچ اکو جیڈے برقیہ تے اولیہ ہوون اوہ نیوٹرل ہوندا اے۔ برقیہ بوہتے ہوون تے منفی چارج، تھوڑے ہون تے مثبت چارج ہوندا اے تے ایہو جیہے جوہر نوں آئن کہندے نیں۔ کسے جوہر اچ اولیہ نال اوہدے عنصر دا پتہ لگدا اے تے تعدیلہ نال ہمجا دا پتہ لگدا اے[1]۔
ایٹم یونانی بولی چوں آیا اے جیہدا مطلب اے اینج دی چیز جیہدے ہور ٹوٹے نہ کیتے جا سکن۔
2400 ورے پہلے یونانی فلسفی ڈیموکریٹس نے ایٹم دا بول [2] ورتیا۔ 1661 چ رابرٹ بوائل نے اے گل آکھی جے مادہ نکے نکے ایٹماں نال بندا اے ناں کے کلاسیکی پرانی سوچ پاروں ہوا، پانی، مٹی تے اگ نال بندا [3] اے۔ 1789 چ فرانس دے لیوائزر نے مادے دے بچن دا قنون لبیا تے ایہ گل آکھی جے عنصر مادے دا مڈ اے تے اینوں کیمسٹری دے کسے ول ناں توڑیا نئیں جاسکدا[4]۔ 1805 چ انگریز سینسدان جان ڈالٹن نے اپنی ایٹمی تھیوری چ ایٹماں دے نویکلے ہون دی دس [5] دتی۔ ڈالٹن نوں نویں ایٹمی تھیوری دا موڈی سمجھیا جاندا [6] اے۔ 1827 چ رابرٹ براؤن نے مائکروسکوپ چ ویکھیا جے پانی چ مٹی دے کݨ الٹے پلٹے ٹردے نیں ایس ٹرن نوں براؤنی ٹور کہیا جاندا اے۔ پر ہجے تک کسے نوں ایٹم دے ناپ دا پتہ نہیں سی۔
1865 چ یوہان جوزف لوخشمت نے مالیکیولاں نوں پہلی واری ناپیا۔ 1869 چ دمتری مندلیف نے پیریاڈک ٹیبل چھاپی جیہدے چ ایہہ گل دسی گئی جے ایٹمی نمبر اک سید وچ آؤندے نیں۔ 1905 چ ایلبرٹ آئینسٹائن نے براؤنین موومنٹ نوں میتھمیٹکس نال دسیا۔ فرانسیسی فزکس گرو یان باپٹسٹے پیرن نے ایلبرٹ آئینسٹائن دے کم نوں ورتدیاں ہویاں ایٹماں دا حساب کتاب لایا اتے اینج جان ڈالٹن دی تھیوری نوں سچیاں کیتا۔
فزکس گرو جے جے تھامسن نے 1897 وچ کیتھوڈ رے تے کم کردیاں ہویاں الیکٹران لبھے اَتے ایہہ گل آکھی جے ایہہ ہر ایٹم وچ ہوندے نیں تاں اینج ایہہ سوچ الٹ دتی جے ایٹم انونڈے جان والے انگ تے مادے دا انت نیں۔ تھامسن نے ایہہ سوچ وی دتی جے الیکٹران تھوڑے وزن والے تے نیگیٹو چارج والے ہوندے نیں جیہڑے ایٹم دے دوالے کمدے نیں تاں ایہناں دا نیگیٹو چارج کسے پوزیٹو چارج نال برابر ہوندا [7] اے۔
1909 چ ہانز گیگر تے ارنسٹ مارسڈن نے ارنسٹ ردرفورڈ دے تھلے کم کردیاں ہویاں سونے دے پتلے پنے تے ایلفا پارٹیکل دی بمباری کیتی جنھاں نوں اوس ویلے پوزیٹولی چارجڈ ہیلیم ایٹم کیا جاندا سی تے اے گل ویکھی گئی جے کجھ ایٹم پنے نال ٹکران مگروں وڈے موڑ نال مڑ رہے سن۔ ردرفورڈ نے ایس توں ایٹم دا ایہہ نقشہ سوچیا جے ایٹم دے اندر اک نیوکلیس اے جتھے ایٹم دا چوکھا وزن اے جیہدے تے پوزیٹو چارج ہے اَتے ایہہ ایٹم دا گڑھ ہے۔ ایس نقشے نوں ردرفورڈ ماڈل[8] کہیا گیا۔
1913 وچ ریڈیو ایکٹو ڈیکے تے کم کردیاں ہویاں ریڈیو کیمسٹ فریڈرک سوڈی نے ایہہ گل لبھی جے اینج لگدا ہے جے پیریاڈک ٹیبل دی ہر تھاں تے اک توں بوہتے ایٹم ہوندے نیں۔ فریڈرک سوڈی دی اک ساک مارگریٹ ٹوڈ نے ایہو جیہے وکھرے ایٹماں نوں آئیسوٹوپ دا ناں دتا جنھاں دا جوڑ اک عنصر نال ہوندا [9] اے۔۔ 1913 چ ایٹمی سینسدان نیلز بوہر نے اے دسیا جے الیکٹران نیوکلیس دے دوالے پکیاں راہواں تے ٹردے نیں تے دوجے دی راہ وچ ازادی نال نیں آندے تے اگر اوہ اینج کردے نیں تے چھال مار کے کردے نیں۔ اک الیکٹران جدوں اپنیاں راہواں نوں بدلدا اے اَتے انرجی کڈھدا یا لیندا [10] اے۔
ایٹماں دے وشکار کیمیائی جوڑ جنھاں نوں 1916 وچ گلبرٹ لیوس نے دسیا اے ایٹماں دے الیکٹراناں دے آپسی میل جول نال ہوندے [11] نیں۔ پیریاڈک قنون باجوں ایٹماں دیاں خصوصیات دہراندیاں [12] نیں۔ 1919 چ امریکی ارونگ لینگمر نے ایس گل نوں اگے وداندیاں ہویاں ایہ آکھیا جے اے گل تاں ای ہوسکدی اے جے ایٹم دے اندر الیکٹران کسے ڈھنگ نال کٹھے یا جڑے ہون۔ تے الیکٹراناں دیاں ٹولیاں نیوکلیس دے دوالے پکیاں راواں تے چکر لاندیاں نیں۔
1922 چ سٹرن گرلاخ تجربے نیں ایٹم دی کوانٹم نیچر دی گل نوں پکیاں [13] کردتا۔ 1924 چ لوئی دوبروی نے اے راۓ دتی جے سارے پارٹیکلز کچھ پینڈے تک چھلاں وانگوں ہوندے نیں۔ ارون شروڈنگر نے 1926 چ ایس سوچ نوں اگے وداندیاں ہویاں ایٹم دا اک میتھمیٹیکل ماڈل بنایا جیہدے وچ الیکٹران تن موئي چھل وانگوں سن۔ پارٹیکلز نوں چھل وانگوں دسن دا اے نتارا نکلیا جے کسے اک پارٹیکل دا کسے خاص ویلے وچ اوہدا مومنٹم اتے اوہدا خاص تھاں لبھنا اوکھا ہوگیا اَتے ایس گل نوں کجھ پک اصول کہیا گیا جیہنوں 1926 چ ورنر ہائسنبرگ نے دنیا اگے رکھیا[14][15]۔
فرانسس ولیم آسٹن نے ماس سپیکٹرومیٹری نال 1922 چ ایٹماں نوں جوکھن دا ٹھیک ول کڈیا[16]۔ جیمز چیڈوک نے 1932 چ ایٹم دے اندر نیوٹران لبھیا جیہدے تے کوئی چارج نیہ سی۔ آئیسوٹوپ فیر ایسے عنصر سن جنھاں دے نیوکلیس اچ پروٹاناں دی گنتی اک سی پر نیوٹران وکھری گنتی دے سن[17]۔
1938 وچ جرمن کیمسٹ اٹو ہاہن نے جیہڑا ردرفورڈ دا شگرد سی یورینیم دے ایٹماں تے نیوٹران نال بمباری کیتی اوہ لبھ تے کجھ ہور رہیا سی پر ایس کم وچ بیریم دے ایٹم بنے۔ اے نیوکلیس نوں توڑن دا پہلی واری کم سی تے ایس تے اوہنوں 1944 دا کیمسٹری دا نوبل انعام ملیا[18]۔
پہلے توں ایہہ سوچ سی پٸی ایٹم نوں توڑیا نیں جاسکدا تے ایٹم دا ایہو ہی مطلب سی پر ہن ایہہ کرکے ویکھیا جا چکیا اے پٸی ایٹم نوں توڑیا جاسکدا اے۔ ایٹم دے وچ کئی مڈھلے سنگی نیں : الیکٹران، پروٹان، نیوٹران۔ ہائیڈروجن ایٹم وچ کوئی نیوٹران نئیں ہوندا تے پازیٹو ہائیڈروجن آئن وچ کوئی الیکٹران نئیں ہوندا۔
الیکٹران بھار وچ سب توں نِکا اے اَتے ایہدے تے نیگیٹو چارج اے۔ 9.11×10−31 کلوگرام ایہدا بھار ہے[19]۔
پروٹان تے پوزیٹو چارج ہوندا اے اَتے ایہہ الیکٹران توں 1836 گنا بھارا ہوندا اے۔ 1.6726×10−27 کلوگرام ایہدا بھار اے[20]۔
الیکٹران سب توں ہلکا حصہ اے جیہدے تے نیگیٹو چارج ہوندا اے تے ایہہ 9.11×10−31 کلوگرام وزن دا ہوندا اے۔ ایہہ ایہنے نکے نیں کہ عام طریقے نال ناپے نِیہ جاسکدے۔ پروٹان تے پوزیٹو چارج ہوندا اے اَتے ایہہ الیکٹران توں 1836 گنا بھارا ہوندا اے۔
پروٹان تے نیوٹران کجھ مڈھلے کݨ نال رل کے بنے ہوندے نیں جنھاں نوں کوارک کہندے نیں۔ کوارک ذریاں دی اک ٹولی فرمیون دا حصہ نیں تے ایہہ مادے دے دو مڈھلے انگاں وچوں اک نیں دوجا انگ لیپٹن نیں لیپٹن دا ادھارن الیکٹران نیں۔ کوارک چھے ونڈاں دے ہوندے نیں اتے اوہناں تے بجلی چارج ہوندا اے۔ پروٹان دو اپ کوارک تے اک ڈاؤن کوارک نال بندا اے۔ نیوٹران اک اپ کوارک تے دو ڈاؤن کوارک نال بندا اے۔ ایس فرق پاروں ای ایہناں دو ذریاں وچ وزن اتے چارج دا فرق ہوندا اے۔ تکڑی نیوکلیائی طاقت نال ایہناں کوارکاں نوں کٹھیاں رکھیا جاندا اے اتے ایس طاقت نوں ورتن لئی گلؤن ورتے جاندے نیں[21]۔
نیوکلیس ایٹم دے گڑھ وچ اک نکی جئی تھاں اے جتھے پروٹان تے نیوٹران ہوندے نیں ایناں نوں کٹھیاں نیوکلیون کہندے نیں۔ ایہہ نیکلیون اک تکڑی نیوکلیائی طاقت نال بنے ہوندے نیں۔ تھوڑے پینڈے تے ایہ طاقت بہت تکڑی ہوندی اے تے الیکٹروسٹیٹک طاقت نالوں وڈی ہوندی اے جیہڑی پوزیٹو چارج والے پروٹاناں نوں پرے کردی [22] اے۔
اک عنصر دے ایٹماں وچ اکو جنے پروٹان ہوندے نیں جینوں اوس عنصر دا ایٹمی نمبر کہندے نیں۔ اک عنصر وچ نیوٹراناں دی گنتی وکھری ہوسکدی اے جس توں اوس عنصر تے آئسوٹوپ دا پتہ لگدا اے۔ پروٹاناں تے نیوٹراناں دی کل گنتی نیوکلائیڈ اخواندی اے۔
نیوکلیس وچ پروٹاناں تے نیوٹراناں دی گنتی نوں تھوڑا یا ود کیتا جاسکدا اے۔ ایٹمی فیوژن اودوں ہوندا اے جدوں کئی ایٹمی کݨ رل کے اک بھارا نیوکلیس بناندے نیں۔ نیوکلیائی فشن ایس توں الٹا کم اے ایہدے وچ ایٹمی نیوکلیس ٹٹ کے نکے نیوکلساں وچ ونڈیا جاندا اے۔ نیوکلیس وچ تبدیلی ایدے تے زور والے نکے ایٹمی کݨ یا فوٹان نال بمباری کرکے کیتی جاسکی اے تے اینج ایہہ ایٹم اک ہور کیویائی عنصر وچ پلٹ جاندا اے[23][24].
الیکٹران نیوکلیس دے دوالے چکر کٹدے نیں پر ایہہ اک چھل وانگوں چکر کٹدے نیں۔ نیوکیلیس ایہناں نوں الیکٹرومیگنیٹزم وجہوں اپنے ول کھچدا اے۔ الیکٹراناں تے منفی اَتے نیوکلیس تے مثبت چارج ہوندا اے۔ ایہہ نیہ بجیا جاسکدا جے کسے ویلے اک الیکٹران کتھے ہووے گا۔ الیکٹران اک زرے وانگوں تے اک چھل وانگوں ریندا اے۔ ایہہ نیکلیس دے دوالے اچیچے جکراں وچ گھمدا اے پر ایہہ چکر تن راہے ہوسکدے نیں۔ اینج نیوکیلیس دے دوالے اک بدل بنیا لکدا اے۔
ایٹم دی برلی کوئی اچیچی ولگن نئیں ہوندی ایناں دے ریڈیس توں ایہہ ناپ بارے کجھ پتہ لگدا اے۔ پیریاڈک ٹیبل تے تھلے ول جاۓ تے ایٹم دا جوکھ ودھدا اے ہیلیم دا ریڈیس توں سیزیم دا ریڈیس ودھ اے۔ اک انسانی وال وچ دس لکھ کاربن دے ایٹم چوڑے پاسے تے ہو سکدے نیں۔
ایسے ایٹم جناں وچ اک توو زیادہ آئئسوٹوپ ہون اوہناں وچوں زرے یا الیکٹرومیکنیٹک چھل نکلدی اے۔ اینج ایٹم وچ ٹٹ پج ہوندی اے۔
کسے ایٹم دی نیوکلیس دے دوالے کمدے الیکٹرانان وچ اچیچا زور ہوندا اے. ایہہ زور اوہناں دے نیوکلیس دے دوارے چکر کٹن دی راہ نال جڑیا ہوندا اے۔ ایہہ راہ اسیں انرجی پدھران کیہ سکنے آں۔
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
