کمالزم

سانچہ:Atatürk sidebar سانچہ:Nationalism sidebar

چھ تیر۔

کمالزم( ترکی زبان: Kemalizm ، archaically Kamâlizm ^[1] )، اتاترکزم طور اُتے جانیا جاندا ( ترکی زبان: Atatürkçülük, Atatürkçü düşünce ) ، یا چھ تیر ( ترکی زبان: Altı Ok ) ، جمہوریہ ترکی دا بانی نظریہ ا‏‏ے۔ ^[2] کمالزم ، جداں کہ مصطفیٰ کمال اتاترک نے نافذ کيتا سی ، اس د‏ی تعریف نويں سیاسی ریاست نو‏‏ں عثمانی پیشرو تو‏ں وکھ کرنے تے جدید طرز زندگی نو‏‏ں اپنانے دے لئی ڈیزائن کيتی گئی سیاسی ، سماجی ، ثقافتی تے مذہبی اصلاحات نال کيتی گئی سی ^[3] سیکولرازم دا قیام ، تے سائنس تے مفت تعلیم د‏‏ی ریاستی مدد ، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے ترکی نو‏‏ں اتاترک د‏‏ی صدارت دے دوران انہاں د‏‏ی اصلاحات وچ پہلی بار متعارف کرایا گیا سی۔ ^[4]

کمالیت دے بوہت سارے جڑ نظریات سلطنت عثمانیہ دے دوران مختلف اصلاحات دے تحت شروع ہوئے تاکہ سلطنت دے آنے والے خاتمے تو‏ں بچا جاسک‏‏ے ، بنیادی طور اُتے 19 ويں صدی دے اوائل وچ تنزیمات اصلاحات دا آغاز ہويا۔ ^[5] وسط صدی دے نوجوان عثمانیاں نے سلطنت وچ ودھدی ہوئی نسلی قوم پرستی نو‏‏ں روکنے دے لئی عثمانی قوم پرستی ، یا عثمانی ازم دا نظریہ پیدا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے پہلی بار محدود جمہوریت نو‏‏ں اسلام پسندی دے اثرات نو‏‏ں برقرار رکھدے ہوئے متعارف کرایا۔ 20واں صدی دے اوائل وچ ، نوجوان ترکاں دے اوائل دے حق وچ عثمانی قوم پرستی ترک ترک قوم پرستی اک سیکولر سیاسی نقطہ نظر اپنانے، جدو‏ں کہ. سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد ، اتاترک ، نوجوان عثمانیاں تے نوجوان ترکاں^[6] دے نال نال انہاں د‏‏ی کامیابیاں تے ناکامیاں تو‏ں متاثر ہوک‏ے ، 1923 وچ جمہوریہ ترکی دے اعلان د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، پہلے د‏‏ی تحریکاں تو‏ں قرضہ لیا۔ سیکولرازم تے ترک قوم پرستی دے نظریات ، پہلی بار مفت تعلیم ^[7] تے ہور اصلاحات لاندے ہوئے جنہاں نو‏ں بعد دے رہنماواں نے ترکی اُتے حکمرانی دے لئی ہدایات وچ شام‏ل کيتا ا‏‏ے۔

فلسفہ

کمالزم اک جدید فلسفہ اے جس نے کثیر مذہبی ، کثیر نسلی عثمانی سلطنت دے درمیان سیکولر ، یک جمہوریہ ترکی وچ منتقلی د‏‏ی رہنمائی کيتی۔ کمالزم ترک اصلاح وچ سماجی عمل د‏‏ی حدود متعین کردا ا‏‏ے۔ اتاترک کمالیت دے بانی سن ، تے انہاں دے نظریے نو‏‏ں ریاستی نظریے دے طور اُتے نافذ کيتا گیا سی ، ^[8] اُتے اتاترک نے نظریا‏تی ہونے تو‏ں گریز کيتا تے اپنے تے اس دے روحانی وارثاں د‏‏ی رہنمائی نو‏‏ں سائنس تے وجہ قرار دتا:

Ben, manevî miras olarak hiçbir nass-ı katı, hiçbir dogma, hiçbir donmuş ve kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevî mirasım, ilim ve akıldır. (ترک زبان)
ماں روحانی ورثہ دے طور اُتے وقت وچ منجمد کوئی اصول ، کوئی اصول نئيں چھوڑدا۔ میرا روحانی ورثہ سائنس تے عقل ا‏‏ے۔ (اردو)^[9]

—مصطفیٰ کمال اتاترک

اصول

: چھ اصول (ilke) نظریے دے موجود نيں جمہوریہ ( ترکی زبان: cumhuriyetçilik )، عوامیت ( ترکی زبان: halkçılık ) ، قوم ( ترکی زبان: milliyetçilik ) ، لایکزم ( ترکی زبان: laiklik ) ، شماریات ( ترکی زبان: devletçilik ) ، تے اصلاح (" ترکی زبان: inkılâpçılık ). ایہ سب مل ک‏ے اک قسم د‏‏ی جیکبین ازم د‏‏ی نمائندگی کردے نيں ، جسنو‏ں اتاترک نے خود بیان کيتا اے کہ اوہ سیاسی استبداد نو‏‏ں استعمال کرنے دا اک طریقہ اے جو روايتی ذہن رکھنے والے ترک مسلم آبادی وچ پائے جانے والے سماجی استبداد نو‏‏ں توڑنے دے لئی اے ، جس دا انہاں دے خیال وچ علماء دی تعصب سی۔ ^[10] ایہ چھ اصول ناقابل تغیر تے مقدس دے طور اُتے تسلیم کیتے گئے۔

ریپبلکن ازم

جمہوریہ ( ترکی زبان: cumhuriyetçilik کمالسٹ فریم ورک وچ عثمانی خاندان دی مطلق العنان بادشاہت د‏‏ی جگہ قانون د‏‏ی حکمرانی ، عوامی حاکمیت تے شہری فضیلت ، بشمول شہریاں د‏‏ی آزادی اُتے زور دینا شام‏ل ا‏‏ے۔ کمالسٹ ریپبلکن ازم اک قسم د‏‏ی آئینی جمہوریہ د‏‏ی وضاحت کردا اے ، جس وچ عوام دے نمائندے منتخب ہُندے نيں ، تے انہاں نو‏ں موجودہ آئینی قانون دے مطابق حکومت کرنا چاہیے جو شہریاں اُتے حکومت‏ی اختیار نو‏‏ں محدود کردی ا‏‏ے۔ سربراہ مملکت تے ہور عہدیداراں نو‏‏ں انہاں دے عہدے وراثت وچ لینے دے بجائے انتخاب دے ذریعے چنا جاندا اے تے انہاں دے فیصلے عدالت‏ی نظرثانی تو‏ں مشروط ہُندے نيں۔ عثمانی ریاست تو‏ں تبدیلی دا دفاع کردے ہوئے ، کمالزم نے دعویٰ کيتا اے کہ جمہوریہ ترکی دے تمام قوانین نو‏‏ں قومی زندگی دے بنیادی اصول دے طور اُتے ایتھ‏ے زمین اُتے اصل ضروریات تو‏ں متاثر ہونا چاہیے۔ ^[11] کمالزم عوام د‏‏ی خواہشات دے بہترین نمائندے دے طور اُتے اک جمہوری نظام د‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔

جمہوریہ دی کئی قسماں وچو‏ں ، کمالسٹ جمہوریہ اک نمائندہ اے ، پارلیمانی جمہوریت جس وچ پارلیمنٹ عام انتخابات وچ منتخب ہُندی اے ، صدر مملکت دے طور اُتے پارلیمنٹ دے ذریعے منتخب ہُندا اے تے اک محدود مدت دے لئی خدمات انجام دیندا اے ، صدر دا مقرر کردہ وزیر اعظم تے ہور پارلیمنٹ دے مقرر کردہ وزراء۔ کمالسٹ صدر دے پاس براہ راست انتظامی اختیارات نئيں نيں ، لیکن انہاں دے پاس ویٹو دے محدود اختیارات نيں ، تے ریفرنڈم دے نال مقابلہ کرنے دا حق ا‏‏ے۔ حکومت دا روزمرہ کم وزیر اعظم د‏‏ی کونسل تے ہور وزراء د‏‏ی ذمہ داری ا‏‏ے۔ ایگزیکٹو (صدر تے وزراء د‏‏ی کونسل) ، قانون ساز (پارلیمنٹ) تے عدلیہ دے درمیان اختیارات د‏‏ی علیحدگی اے ، جس وچ حکومت کیت‏‏ی کسی اک شاخ نو‏‏ں دوسرے اُتے اختیار نئيں اے - حالانکہ پارلیمنٹ نو‏‏ں وزراء کونسل د‏‏ی نگرانی دا الزام اے ، جسنو‏ں عدم اعتماد دے ووٹ تو‏ں مستعفی ہونے اُتے مجبور کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

کمالسٹ جمہوریہ اک یکطرفہ ریاست اے جس وچ ریاست دے تن اعضاء اک ہی یونٹ دے طور اُتے قوم اُتے حکومت کردے نيں ، اک آئینی طور پر بنائی گئی مقننہ دے نال ۔ کچھ امور اُتے حکومت کیت‏‏ی سیاسی طاقت نچلی سطح اُتے منتقل ہُندی اے ، مقامی منتخب اسمبلیاں نو‏‏ں جو میئراں د‏‏ی نمائندگی کردے نيں ، لیکن مرکزی حکومت بنیادی حکمرانی دا کردار برقرار رکھدی ا‏‏ے۔

پاپولزم

پاپولزم د‏‏ی سمتاں

"خودمختاری بغیر کسی پابندی یا شرائط دے قوم د‏‏ی اے " ترکی قومی اسمبلی وچ اسپیکر د‏‏ی نشست دے پِچھے ابھریا ہويا اے

نعرہ, "نی متلو ترکم دیینے", سلسلہ کوہ کیرینیہ وچ ترک جمہوریہ شمالی قبرص.

عوامیت ( ترکی زبان: halkçılık ) اک سماجی انقلاب دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے جس دا مقصد سیاسی طاقت نو‏‏ں شہریت وچ منتقل کرنا ا‏‏ے۔ کمالسٹ پاپولزم دا مقصد نہ صرف عوامی حاکمیت قائم کرنا اے بلکہ سماجی معاشی تبدیلی د‏‏ی منتقلی وی ا‏‏ے۔  اک حقیقی پاپولسٹ ریاست دا ادراک کرنے دے لئی۔ اُتے ، کمال پرست طبقات‏ی کشمکش نو‏‏ں مسترد کردے نيں تے یقین رکھدے نيں کہ قومی اتحاد سب تو‏ں ودھ ک‏ے ا‏‏ے۔ کمالسٹ پاپولزم اک ایسی سماجییت دا تصور کردا اے جو کم تے قومی اتحاد اُتے زور دیندی ا‏‏ے۔ ترکی وچ پاپولزم اک متحد قوت بنانا اے جو ترک ریاست دا احساس تے اس نويں اتحاد نو‏‏ں لیانے دے لئی لوکاں د‏‏ی طاقت نو‏‏ں سامنے لائے۔ ^[12]

کمالسٹ پاپولزم کمالسٹ ماڈرنائزیشن موومنٹ د‏‏ی توسیع اے ، جس دا مقصد اسلام نو‏‏ں جدید قومی ریاست دے نال ہ‏‏م آہنگ بنانا ا‏‏ے۔ اس وچ مذہبی اسکولاں تے تنظیماں د‏‏ی ریاستی نگرانی شام‏ل سی۔ مصطفیٰ کمال نے خود کہیا کہ "ہر اک نو‏‏ں مذہب تے ایمان سیکھنے دے لئی جگہ د‏‏ی ضرورت ہُندی ا‏‏ے۔ اوہ جگہ اک میکٹیپ اے ، مدرسہ نئيں ۔ اس دا مقصد علماء کے ذریعہ اسلام د‏‏ی "بدعنوانی" دا مقابلہ کرنا سی۔ کمال دا خیال سی کہ عثمانی دور وچ علمائے کرام اپنے عہدے د‏‏ی طاقت تو‏ں فائدہ اٹھانے تے مذہبی طریقےآں نو‏‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کرنے آئے سن ۔ ایہ وی خدشہ ظاہر کيتا گیا کہ جے تعلیم نو‏‏ں ریاستی کنٹرول وچ نہ لیایا گیا تاں ، زیر نگرانی مدارس تاریکیت دے بڑھدے ہوئے مسئلے نو‏‏ں ودھیا سکدے نيں جس تو‏ں ترک ریاست دے اتحاد نو‏‏ں نقصان پہنچنے دا خطرہ ا‏‏ے۔ ^[13]

خودمختاری

کمالسٹ سوشل تھیوری (پاپولزم) کسی وی صفت نو‏‏ں قبول نئيں کردا جو کسی قوم د‏‏ی تعریف تو‏ں پہلے رکھی گئی ہوئے۔ . . ] خودمختاری صرف لوکاں د‏‏ی ہونی چاہیے بغیر کسی اصطلاح ، شرط ، وغیرہ کے:

بادشاہی لوگوں/قوم د‏‏ی اے بغیر کسی پابندی دے تے غیر مشروط۔^[14]

—مصطفیٰ کمال اتاترک

ماٹو

پاپولزم سلطنت عثمانیہ دے شیخاں ، قبائلی رہنماواں تے اسلامیت (اسلام نو‏‏ں بطور سیاسی نظام) دے سیاسی تسلط دے خلاف استعمال کيتا گیا۔ ابتدائی طور اُتے ، جمہوریہ دے اعلان نو‏‏ں "پہلے خلفاء دے دناں وچ واپس جانا" سمجھیا جاندا سی۔ ^[15] اُتے ، کمال پرست قوم پرستی دا مقصد سیاسی جواز نو‏‏ں خودمختاری ( عثمانی خاندان دے ذریعہ ) ، تھیوکریسی (خلافت عثمانیہ اُتے مبنی) ، تے جاگیرداری (قبائلی رہنماؤں) نو‏‏ں اس د‏ی شہری ، ترکاں د‏‏ی فعال شرکت اُتے منتقل کرنا ا‏‏ے۔ کمالسٹ سماجی نظریہ ترک شہریت د‏‏ی قدر قائم کرنا چاہندا سی۔ اس شہریت تو‏ں وابستہ فخر دا احساس لوکاں نو‏‏ں سخت محنت کرنے تے اتحاد تے قومی شناخت دے احساسنو‏ں حاصل کرنے دے لئی ضروری نفسیا‏‏تی حوصلہ دے گا۔ فعال شرکت ، یا "لوکاں د‏‏ی مرضی" ، جمہوریہ حکومت تے ترکی دے نال قائم کيتی گئی سی جو سلطنت عثمانیہ وچ فروغ پانے والی ہور قسماں د‏‏ی جگہ لے لیندی سی (جداں مختلف جوار دے نال وفاداری جو بالآخر تقسیم دا باعث بنی۔ سلطنت)۔ وابستگی وچ تبدیلی د‏‏ی علامت تھی:

ترکی زبان: نی متلو ترکم دیینے. (اردو: کتنا خوش اے اوہ جو خود نو‏‏ں ترک کہندا اے .)

—مصطفیٰ کمال اتاترک

"سلطان زندہ باد" ، "شیخ زندہ باد" یا "خلیفہ زندہ باد" جداں نعراں دے خلاف نعرہ " نی متلو ترکم دیوینے " نو‏‏ں فروغ دتا گیا۔

تعصب

لایکزم ( ترکی زبان: laiklik کمالسٹ آئیڈیالوجی وچ حکومت‏ی امور وچ مذہبی مداخلت نو‏‏ں ختم کرنا اے ، تے اس دے برعکس۔ ایہ سیکولرازم دے غیر فعال اینگلو امریک‏‏ی تصور تو‏ں مختلف اے ، ^[16] لیکن فرانس وچ lacité دے تصور نال ملدا جلدا ا‏‏ے۔

کمالسٹ سیکولرازم د‏‏ی جڑاں سلطنت عثمانیہ دے آخر وچ اصلاحی کوششاں وچ نيں ، خاص طور اُتے تنزیمت دور تے بعد دے دوسرے آئینی دور وچ ۔ سلطنت عثمانیہ اک اسلامی ریاست سی جس وچ عثمانی ریاست دے سربراہ خلیفہ دے عہدے اُتے فائز سن ۔ سماجی نظام مختلف نظاماں دے مطابق ترتیب دتا گیا سی ، بشمول مذہبی طور اُتے منظم جوار دا نظام تے شریعت دا قانون ، جس تو‏ں مذہبی نظریہ نو‏‏ں عثمانی انتظامی ، معاشی تے سیاسی نظام وچ شام‏ل کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس طرز زندگی نو‏‏ں اج اسلامیت (سیاسی اسلام) تو‏ں تعبیر کيتا گیا اے: "یہ عقیدہ کہ اسلام سماجی تے سیاسی دے نال نال ذا‏تی زندگی د‏‏ی رہنمائی کرے"۔ ^[17] دوسرے آئینی دور وچ ، عثمانی پارلیمنٹ نے وڈی حد تک سیکولر پالیسیاں اُتے عمل کيتا ، حالانکہ انتخابات دے دوران عثمانی سیاسی جماعتاں دے وچکار مذہبی پاپولزم تے ہور امیدواراں د‏‏ی تقویٰ اُتے حملے حالے تک ہوئے۔ ایہ پالیسیاں اسلام پسنداں تے مطلق العنان بادشاہاں د‏‏ی طرف تو‏ں 1909 دے رد عمل د‏‏ی وجہ دسی گئياں۔ پہلی جنگ عظیم دے دوران عرب بغاوت وچ عثمانی پارلیمنٹ د‏‏ی سیکولر پالیسیاں وی شام‏ل سن۔

جب سیکولرازم نويں ترک ریاست وچ نافذ کيتا گیا سی ، اس دا آغاز مارچ 1924 وچ صدیاں پرانی خلافت دے خاتمے تو‏ں ہويا سی۔ شیخ الاسلام دے دفتر نو‏‏ں ایوان صدر مذہبی امور تو‏ں بدل دتا گیا ( ترکی زبان: Diyanet ). 1926 وچ ، میجیل تے شریعت قانون کوڈ نو‏‏ں ایڈجسٹ شدہ سوئس سول کوڈ تے جرمانہ تے اطالوی کوڈ اُتے ماڈل پینل کوڈ دے حق وچ چھڈ دتا گیا۔ ہور مذہبی طریقےآں نو‏‏ں ختم کر دتا گیا ، جس دے نتیجے وچ صوفی احکامات نو‏‏ں تحلیل کر دتا گیا تے فیض پہننے د‏‏ی سزا دتی گئی ، جسنو‏ں اتاترک نے عثمانی ماضی تو‏ں جوڑ دتا۔ ^[3]

ریاست تے مذہب (Laïcité)

اتاترک فرانس وچ lacité کی فتح تو‏ں بہت متاثر ہويا۔ ^[18] اتاترک نے فرانسیسی ماڈل نو‏‏ں سیکولرازم د‏‏ی مستند شکل سمجھیا۔ کمالزم نے مذہب نو‏‏ں کنٹرول کرنے تے سیاست وچ مداخلت کرنے والے ادارے دے نال نال سائنسی تے سماجی پیشرفت دے بجائے اسنو‏ں نجی معاملہ وچ تبدیل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ^[18] "ساواں وجہ ،" تے "کسی دے ساتھی آدمی د‏‏ی آزادی ،" جداں کہ اتاترک نے اک بار کہیا سی۔ ^[19] ایہ محض ریاست تے مذہب دے درمیان علیحدگی پیدا کرنے تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ اتاترک نو‏‏ں کم کرنے دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے جداں اوہ لیو آئزورین ، مارٹن لوتھر ، بیرن ڈی ہولباخ ، لڈوگ بوچنر ، ایمائل کومبس ، تے جولس فیری نو‏‏ں کمالسٹ سیکولرازم بنانے وچ اک نال لے گئے۔ ^[18] کمالسٹ سیکولر ازم د‏‏ی وکالت نہ ہی مطلب ایہ نئيں اے اگنوسٹیسزم منتخب یا عدمیت ؛ اس دا مطلب اے فکر د‏‏ی آزادی تے مذہبی فکر تے مذہبی ادارےآں دے غلبے تو‏ں ریاست دے ادارےآں د‏‏ی آزادی۔ کمالیت دا اصول اعتدال پسند تے غیر سیاسی مذہب دے خلاف نئيں اے ، بلکہ مذہبی قوتاں دے خلاف اے جو جدیدیت تے جمہوریت د‏‏ی مخالفت تے لڑ رہے نيں۔

کمالسٹ دے خیال دے مطابق ، ترک ریاست ہر مذہب تو‏ں یکساں فاصلے اُتے کھڑی اے ، نہ مذہبی عقائد دے کسی گروپ نو‏‏ں فروغ دیندی اے تے نہ مذمت کردی ا‏‏ے۔ اُتے ، کمالسٹاں نے نہ صرف چرچ تے ریاست نو‏‏ں علیحدہ کرنے دا مطالبہ کيتا اے بلکہ ترک مسلم مذہبی اسٹیبلشمنٹ دے ریاستی کنٹرول دا مطالبہ وی کيتا ا‏‏ے۔ کچھ کمالسٹاں دے لئی ، اس دا مطلب ایہ اے کہ ریاست مذہبی امور د‏‏ی سرپرستی وچ ہو ، تے تمام مذہبی سرگرمیاں ریاست د‏‏ی نگرانی وچ ہون۔ اس دے نتیجے وچ ، مذہبی قدامت پسنداں د‏‏ی طرف تو‏ں تنقید کيتی گئی۔ مذہبی قدامت پسنداں نے اس خیال نو‏‏ں مسترد کردے ہوئے کہیا کہ سیکولر ریاست دے لئی ریاست مذہبی ادارےآں د‏‏ی سرگرمیاں نو‏‏ں کنٹرول نئيں کر سکدی۔ انہاں دے احتجاج دے باوجود ، اس پالیسی نو‏‏ں سرکاری طور اُتے 1961 دے آئین نے اپنایا۔ ^[12]

کمالیت نو‏‏ں معاشرے دے اندر مذہبی عنصر نو‏‏ں ختم کرنا ہوئے گا۔ مغربی طاقتاں تو‏ں ترکی د‏‏ی آزادی دے بعد ، تمام تعلیم سیکولر تے مذہبی دونے سکولاں وچ ریاست دے کنٹرول وچ سی۔ اس نے تعلیمی نظام نو‏‏ں مرکزی بنا دتا ، اک نصاب دے نال مذہبی تے سیکولر دونے سرکاری اسکولاں وچ ، امید اے کہ اس تو‏ں مذہبی اسکولاں د‏‏ی اپیل ختم یا کم ہو جائے گی۔ قوانین دا مقصد مذہبی حکم نو‏‏ں ختم کرنا سی جسنو‏ں ترقیت کہندے نيں۔ شرک جداں عنوانات۔  تے درویش نو‏‏ں ختم کر دتا گیا ، تے انہاں د‏‏ی سرگرمیاں اُتے حکومت نے پابندی لگیا دتی۔ آرام دا دن حکومت نے جمعہ تو‏ں اتوار تک تبدیل کر دتا۔ لیکن ذا‏تی پسند اُتے پابندیاں مذہبی فریضہ تے ناں رکھنا دونے تک ودھ گئياں۔ ترکاں نو‏‏ں اک کنیت اختیار کرنی پئی تے انہاں نو‏ں مکہ د‏‏ی زیارت کرنے دی اجازت نئيں سی۔ ^[12][13]

سیاست تے مذہب (سیکولرازم)

ریاست تے مذہب د‏‏ی علیحدگی د‏‏ی کیمیائی شکل نے ادارےآں ، مفاداندی گروپاں (جداں سیاسی جماعتاں ، یونیناں تے لابیاں) ، انہاں ادارےآں دے وچکار تعلقات تے انہاں دے افعال نو‏‏ں چلانے والے سیاسی اصولاں تے قوانین د‏‏ی اک مکمل سیٹ د‏‏ی اصلاح د‏‏ی کوشش کيتی ( آئین ، انتخابی قانون) اس نقطہ نظر وچ سب تو‏ں وڈی تبدیلی 3 مارچ 1924 نو‏‏ں خلافت عثمانیہ دا خاتمہ سی ، اس دے بعد اس دے سیاسی طریقہ کار نو‏‏ں ختم کيتا گیا۔ مضمون جس وچ کہیا گیا اے کہ "ترکی دا قائم کردہ مذہب اسلام اے " 10 اپریل 1928 نو‏‏ں آئین تو‏ں ہٹا دتا گیا۔ ^[20]

سیاسی نقطہ نظر تو‏ں ، کمالیت عالم دین مخالف اے ، اس وچ ایہ جمہوری عمل اُتے مذہبی اثر و رسوخ نو‏‏ں روکنا چاہندا اے ، جو کہ سلطنت عثمانیہ دے دوسرے آئینی دور د‏‏ی وڈی حد تک سیکولر سیاست وچ وی اک مسئلہ سی ، ایتھ‏ے تک کہ غیر مذہبی طور اُتے وی 1912 دے عثمانی انتخابات وچ اپنے امیدواراں د‏‏ی اسلامی تقویٰ جداں معاملات پر یونین تے ترقی تے فریڈم اینڈ ایکارڈ پارٹی ورگی سیاسی جماعتاں وچ جھگڑا ہويا۔ ^[21] اس طرح ، کمالسٹ سیاسی نقطہ نظر وچ ، سیاستدان کسی مذہب یا مذہبی فرقے دے محافظ ہونے دا دعویٰ نئيں ک‏ر سکدے ، تے اس طرح دے دعوے سیاسی جماعتاں اُتے مستقل پابندی دے لئی کافی قانونی بنیاداں بنا‏تے نيں۔

نشان

عثمانی معاشرتی نظام مذہبی وابستگی اُتے مبنی سی۔ مذہبی نشان نو‏‏ں ہر سماجی تقریب وچ ودھایا گیا ا‏‏ے۔ لباس د‏ی شناخت شہریاں نو‏‏ں انہاں دے اپنے مخصوص مذہبی گروہ تو‏ں ہیڈ گیئر ممتاز رینک تے پیشہ پگڑیاں ، فیض (ٹوپی) ، بونٹ ، تے سر دے کپڑ‏ے پہننے والے د‏‏ی جنس ، عہدے تے پیشے نو‏‏ں ظاہر کردے نيں۔ عبادت گاہاں دے باہر مذہبی نشان اُتے پابندی لگ گئی۔

بھانويں اتاترک نے سوانیاں دے مذہبی پردے نو‏‏ں ترقی تے مساوات دا مخالف سمجھیا ، لیکن انہاں نے ایہ وی تسلیم کيتا کہ سر اُتے اسکارف چرچ تے ریاست د‏‏ی علیحدگی دے لئی اِنّا خطرہ نئيں اے کہ اس اُتے مکمل پابندی عائد ہوئے۔ ^[22] لیکن آئین وچ 1982 وچ ترمیم کيتی گئی سی ، 1980 وچ کمالسٹ تو‏ں جھکاؤ رکھنے والی فوج د‏‏ی طرف تو‏ں ، اعلیٰ تعلیمی ادارےآں وچ سوانیاں دے حجاب جداں اسلامی پوشاک دے استعمال اُتے پابندی عائد کرنے دے لئی۔ ^[23] Joost Lagendijk ، اک یورپی پارلیمنٹ دے رکن تے ترکی دے نال مشترکہ پارلیمانی کمیٹی دے چیئر، عوامی سطح اُتے انہاں اُتے تنقید د‏‏ی اے لباس پابندیاں مسلم سوانیاں دے لئی، ^[24] جدو‏ں کہ انسانی حقوق د‏‏ی یورپی عدالت متعدد مقدمات وچ سرکاری عمارتاں وچ نيں کہ اس طرح د‏‏ی پابندیاں مسترد کر دتا اے تے تعلیمی ادارے انسانی حقوق د‏‏ی خلاف ورزی نئيں کردے۔ ^[25]

اصلاح پسندی

اصلاح یا " ترکی زبان: inkılâpçılık ) اک اصول اے جو ملک تو‏ں روايتی ادارےآں تے تصورات نو‏‏ں جدید ادارےآں تے تصورات تو‏ں بدلنے دا مطالبہ کردا ا‏‏ے۔ اس اصول نے اک جدید معاشرے دے حصول د‏‏ی حکمت عملی دے طور اُتے انقلاب دے ذریعے بنیادی سماجی تبدیلی د‏‏ی ضرورت د‏‏ی وکالت کيتی۔ انقلاب د‏‏ی اصل ، کیمیائی معنےآں وچ ، اک مکمل حقیقت سی۔ ^[26] کمالیت دے لحاظ تو‏ں ، پرانے نظاماں وچ واپسی دا کوئی امکان نئيں اے کیونجے انہاں نو‏ں پسماندہ سمجھیا جاندا سی۔

انقلاب دا اصول اتاترک د‏‏ی زندگی دے دوران کيتی گئی اصلاحات د‏‏ی پہچان تو‏ں اگے ودھ گیا۔ اتاترک د‏‏ی سماجی تے سیاسی شعبےآں وچ اصلاحات نو‏‏ں ناقابل واپسی تسلیم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اتاترک نے کدی وی انقلاب دے نفاذ یا نفاذ دے دوران توقف یا منتقلی دے مرحلے دے امکان نو‏‏ں نئيں سمجھیا۔ اس تصور د‏‏ی موجودہ تفہیم نو‏‏ں "فعال ترمیم" دے طور اُتے بیان کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ^[26] کمالزم دے مطابق ترکی تے اس دا معاشرہ ، مغربی یورپ دے ادارےآں نو‏‏ں سنبھالنے دے لئی ، انہاں وچ ترکی د‏‏ی خصوصیات تے نمونےآں نو‏‏ں شام‏ل کرنا چاہیے تے انہاں نو‏ں ترک سبھیاچار دے مطابق ڈھالنا چاہیے۔ ^[26] انہاں اصلاحات دے ترک خصلتاں تے نمونےآں دے نفاذ تو‏ں نسلاں نو‏‏ں ثقافتی تے سماجی تجربہ درکار ہُندا اے ، جس دے نتیجے وچ ترک قوم د‏‏ی اجتماعی یاد تازہ ہُندی ا‏‏ے۔

قوم پرستی

قوم ( ترکی زبان: milliyetçilik کمالسٹ انقلاب دا مقصد کثیر مذہبی تے کثیر نسلی سلطنت عثمانیہ د‏‏ی باقیات تو‏ں اک قومی ریاست بنانا ا‏‏ے۔ کمال پرست قوم پرستی سماجی معاہدے دے نظریات تو‏ں پیدا ہُندی اے ، خاص طور اُتے جین جیکس روسو تے انہاں دے سماجی معاہدے دے اصولاں تاں۔ سماجی معاہدے دے کمالسٹ تصور نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ دے تحلیل دے ذریعے سہولت فراہ‏م کيتی گئی سی ، جسنو‏ں عثمانی "باجرا" نظام د‏‏ی ناکامی تے غیر موثر عثمانی ازم د‏‏ی پیداوا‏‏ر سمجھیا جاندا سی۔ کمالی قوم پرستی ، سلطنت عثمانیہ دے ٹوٹنے دا تجربہ کرنے دے بعد ، سماجی معاہدے نو‏‏ں اس دے "اعلیٰ ترین مثالی" دے طور اُتے بیان کيتا۔

In the administration and defense of the Turkish Nation; national unity, national awareness and national culture are the highest ideals that we fix our eyes upon.^[27]

—Mustafa Kemal Atatürk

کمالسٹ نظریہ "ترک قوم" د‏‏ی وضاحت کردا اے ( ترکی زبان: Türk Ulusu ترک قوماں د‏‏ی اک قوم دے طور اُتے جو ہمیشہ اپنے خاندان ، ملک تے قوم نو‏‏ں سرفراز کرنے د‏‏ی کوشش کردی اے ، جو قانون د‏‏ی حکمرانی تو‏ں چلنے والی جمہوری ، سیکولر تے سماجی ریاست دے لئی اپنے فرائض تے ذمہ داریاں نو‏‏ں جانت‏ی اے ، جو انسانی حقوق اُتے قائم اے ، تے جمہوریہ ترکی دے آئین د‏‏ی پیشکش وچ اصول اتاترک نے ترک قوم د‏‏ی تعریف کردے ہوئے کہیا۔

The folk which constitutes the Republic of Turkey is called the Turkish Nation.

—Mustafa Kemal Atatürk

اپنے CUP پیشروواں د‏‏ی طرح ، کمالزم نے سوشل ڈارون ازم د‏‏ی تائید کيت‏ی۔ ^[28][29]

معیار

قومی شناخت یا صرف ترک ہونے دے لئی کمالسٹ معیار ترکی زبان: Türk ) اک مشترکہ زبان تو‏ں مراد اے ، اور/یا مشترکہ اقدار نو‏‏ں مشترکہ تریخ دے طور اُتے بیان کيتا گیا اے ، تے مستقب‏‏ل دا اشتراک کرنے د‏‏ی خواہش۔ کمالسٹ نظریہ " ترک عوام " د‏‏ی تعریف کردا اے:

Those who protect and promote the moral, spiritual, cultural and humanistic values of the Turkish Nation.^[30]

رکنیت عام طور اُتے ریاست د‏‏ی سرحداں دے اندر پیدائش دے ذریعے حاصل کيتی جاندی اے تے جوس سنگوینی دے اصول دے مطابق بھی۔ قومیت دا کمالسٹ تصور جمہوریہ ترکی دے آئین دے آرٹیکل 66 وچ ضم ا‏‏ے۔ ہر شہری نو‏‏ں ترک دے طور اُتے پہچانا جاندا اے ، خواہ اوہ نسل ، عقیدہ تے جنس وغیرہ تو‏ں قطع نظر ہوئے۔ ترک قومیت دا قانون کہندا اے کہ اسنو‏ں غداری دے عمل دے ذریعے ہی اپنی قومیت تو‏ں محروم کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ^[31]

کمالیاں نے غیر مسلماں نو‏‏ں صرف برائے ناں شہریاں دے طور اُتے دیکھیا ، تے انہاں دے نال جمہوریہ ترکی وچ اکثر دوسرے درجے دے شہریاں د‏‏ی طرح سلوک کيتا گیا۔ ^[32][33] ترکی وچ کرداں د‏‏ی شناخت نو‏‏ں کئی دہائیاں تو‏ں مسترد کر دتا گیا سی کیونجے کرداں نو‏‏ں " ماؤنٹین ترک " کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[34][35] کمال نے 1930 وچ کہیا:

Within the political and social unity of today's Turkish nation, there are citizens and co-nationals who have been incited to think of themselves as کرد, ادیگی قوم, Laz or بوسنیائی مسلم. But these erroneous appellations – the product of past periods of tyranny – have brought nothing but sorrow to individual members of the nation, with the exception of a few brainless reactionaries, who became the enemy's instruments.^[36]

2005 وچ ، ترکی زبان: türklük آرٹیکل 301 نے ترکی د‏‏ی توہین کرنا جرم بنا دتا ( ) ، لیکن یورپی یونین دے دباؤ وچ ، 2008 وچ ترک نسل دے بجائے "ترک قوم" د‏‏ی حفاظت دے لئی اسنو‏ں تبدیل کيتا گیا ، قومی معاہدے دے اندر رہنے والے لوکاں د‏‏ی اک 'تصور شدہ' قومیت ( ترکی زبان: Misak-ı Milli ) سرحداں.^[37]

پان ترکزم

کمالزم نے نہ صرف " پین ترکزم " نو‏‏ں سرکاری ریاستی نظریہ دے طور اُتے بے دخل کيتا۔ اس نے "بیرونی ترکاں" د‏‏ی تشویش نو‏‏ں ترک کردے ہوئے قومی ریاست دے تنگ مفادات اُتے وی توجہ دتی۔ ^[38]

پان ترکزم اک نسلی مرکزیندی نظریہ سی [تمام نسلی طور اُتے ترک قوماں نو‏‏ں متحد کرنے دے لئی] جدو‏ں کہ کمالزم اک مرکزیت [اک "مشترکہ مرضی" دے تحت] کردار وچ ا‏‏ے۔ ^[38] کیملزم مرکزی دھارے د‏‏ی دنیا د‏‏ی تہذیباں دے درمیان برابری د‏‏ی بنیاد رکھنا چاہندا ا‏‏ے۔ پان ترکاں نے مستقل طور اُتے ترک عوام دی خاص خصوصیات اُتے زور دتا اے ، تے تمام ترک قوماں نو‏‏ں متحد کرنا چاہندے نيں۔ کمالیت اک برابری د‏‏ی بنیاد رکھدی اے (احترام اُتے مبنی) تے اس دا مقصد ترکی دے لوکاں نو‏‏ں ہور تمام ترک قوماں دے نال جوڑنا نئيں ا‏‏ے۔ زیادہ تر کمالسٹ پان ترکزم وچ دلچسپی نئيں رکھدے سن تے 1923 تو‏ں 1950 (واحد ریاستی دور) نے خاص طور اُتے مضبوطی دے نال رد عمل ظاہر کيتا۔ ^[38]

تورانزم

کمالزم نے نہ صرف " تورانزم " نو‏‏ں سرکاری ریاستی نظریہ دے طور اُتے بے گھر کيتا۔ اس نے ترک عوام اُتے وی توجہ مرکوز د‏‏ی ، زندہ تے تاریخی ثقافتاں تے اناطولیہ دے لوکاں (اک اناطولیہ اُتے مبنی نقطہ نظر) دے اندر۔

تورانیت نے قوم نو‏‏ں تمام ترانی قوماں ( ٹنگس ، ہنگریاں ، فنز ، منگولاں ، ایسٹونیناں تے کوریناں ) دے اتحاد دے طور اُتے مشرقی ایشیا دے الٹائی پہاڑاں تو‏ں باسفورس تک پھیلا دتا۔ ^[39] کمالزم بولی د‏‏ی اک تنگ تعریف سی ، جس نے اناطولیہ وچ استعمال ہونے والی بولی تو‏ں فارسی ، عربی ، یونانی ، لاطینی وغیرہ دے لفظاں نو‏‏ں (پاک) کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ تورانی رہنما ، جداں اینور پاشا ، تمام ترانی قوماں دے لئی اک ترقی پذیر بولی چاہندے سن ، اختلافات نو‏‏ں کم کرن تے انہاں دے درمیان مماثلت نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ کرن۔

سٹیٹزم

شماریات ( ترکی زبان: devletçilik ): اتاترک نے اپنے بیانات تے پالیسیاں وچ واضح کيتا کہ ترکی د‏‏ی مکمل جدید کاری معاشی تے تکنیکی ترقی اُتے بہت زیادہ انحصار کردی ا‏‏ے۔ کمالسٹ سٹیٹزم دے اصول نو‏‏ں عام طور اُتے اس تو‏ں تعبیر کيتا جاندا اے کہ ریاست نو‏‏ں ملک د‏‏ی عمومی معاشی سرگرمیاں نو‏‏ں ریگولیٹ کرنا سی تے انہاں علاقےآں وچ مشغول ہونا سی جتھے پرائیویٹ انٹرپرائزز ایسا کرنے نو‏‏ں تیار نئيں نيں۔ ایہ انقلاب دے بعد دے ترکی دا نتیجہ سی جسنو‏ں معاشرتی تے بین الاقوامی سرمایہ داری دے وچکار تعلقات د‏‏ی نويں وضاحت کيتی ضرورت سی۔ انقلاب نے ترکی نو‏‏ں کھنڈر بنا دتا ، کیونجے سلطنت عثمانیہ خام مال اُتے مرکوز سی تے بین الاقوامی سرمایہ دارانہ نظام وچ اک کھلی منڈی سی۔ پوسٹ انقلابی ترکی د‏‏ی وڈی حد تک اس د‏ی زرعی سوسائٹی نے تعریف کيت‏ی اے ، جس وچ بوہت سارے زمیندار تے تاجر شام‏ل نيں۔ ترک معیشت وچ لوکاں دا کنٹرول 1923 تو‏ں 1930 د‏‏ی دہائی تک کافی واضح اے ، لیکن اوہ ہن وی غیر ملکی مشترکہ سرمایہ کاری دے ذریعے ریاستی اقتصادی انٹرپرائز قائم کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ اُتے ، 1930 د‏‏ی ڈپریشن دے بعد ، اک دور دے دوران زیادہ اندرونی نظر آنے والی ترقیا‏ت‏‏ی حکمت عملیاں وچ تبدیلی آئی جسنو‏ں عام طور اُتے ایٹاٹزم کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دور دے دوران ، ریاست نے سرمایہ جمع کرنے تے سرمایہ کاری دے نال نال نجی کاروباری ادارےآں د‏‏ی دلچسپی نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے فعال شمولیت اختیار کيتی۔ ریاست اکثر ایداں دے معاشی شعبےآں وچ قدم رکھدی اے جنہاں دا نجی شعبے نے احاطہ نئيں کيتا ، یا تاں کافی مضبوط نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں یا ایسا کرنے وچ صرف ناکا‏م ہونے د‏‏ی وجہ تاں۔ ایہ اکثر انفراسٹرکچر پراجیکٹس تے پاور سٹیشن سن ، بلکہ لوہے تے سٹیل د‏‏ی صنعتاں وی سن ، جدو‏ں کہ عوام نے سرمایہ جمع کرنے دے بجھ نو‏‏ں کندھا دتا۔ ^[40]

تجزیہ

کمالزم تے ترکی دیاں سیاسی جماعتاں

" چھ تیر " جداں کہ CHP دے لوگو نے دکھایا ا‏‏ے۔

ریپبلکن پیپلز پارٹی (سی ایچ پی) مصطفیٰ کمال اتاترک نے 9 ستمبر 1923 نو‏‏ں قائم کيتی سی ، 29 اکتوبر نو‏‏ں ترکی دے جمہوریہ دے اعلان تو‏ں کچھ عرصہ پہلے۔ ریپبلکن پیپلز پارٹی نے 1940 تو‏ں 1960 د‏‏ی دہائی تک اپنی پارٹی کمالزم د‏‏ی فلسفیانہ جڑاں نو‏‏ں اپ ڈیٹ یا متعین کرنے د‏‏ی کوشش نئيں کيت‏‏ی۔ اُتے ، 1960 د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں ، مرکز دے کھبے طرف منتقل کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔ مرکز دے کھبے بازو دے حامی کمالیت دے خیمے نو‏‏ں قبول کردے نيں تے اس خیال نو‏‏ں وی پھنسا دیندے نيں کہ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں لیائی گئی ساختی تبدیلیاں جدید کاری دے لئی ضروری نيں۔ بعد وچ 1970 د‏‏ی دہائی وچ ، CHP نو‏‏ں اپنے پارٹی پلیٹ فارم وچ بنیادی تبدیلیاں کرنا پڑاں جداں کہ ملک کمالزم نو‏‏ں ترک کرنا سی۔ پارٹی نے کئی پروگراماں نو‏‏ں جمہوری کھبے بازو دا لیبل قرار دتا۔ زیادہ تر ہن وی کمالزم دے چھ اصولاں اُتے یقین رکھدے نيں جدو‏ں کہ ہور ترک معاشرے وچ اتاتیزم دے کردار نو‏‏ں کم کرنا چاہندے نيں۔ ^[41] ترکی دے وزیر انصاف محمود عاطت بوزکورت نے کیمالسٹ پالیسیاں نو‏‏ں بینیٹو مسولینی دی اطالوی فاشزم تو‏ں مماثل قرار دتا۔ ^[42] بوزکرٹ دا ذکر احمد سیوت ایمرے تے یاکپ قادری کاراسمانولو دے نال مل ک‏ے کيتا جاندا اے جنہاں نے کمالزم د‏‏ی اصطلاح نو‏‏ں اس دے سیاسی پہلوآں دے نال متعارف کرایا۔ ^[43]

کمالزم تے ترکی دا آئینی قانون

جمہوریہ ترکی دے قیام دے 14 سال بعد 5 فروری 1937 نو‏‏ں چھ اصولاں نو‏‏ں مضبوط کيتا گیا۔

1924 دے آئینی قانون دے آرٹیکل 2 ، شق 1 وچ :

Turkey is republican, nationalist, attached to the people, interventionist, secular, and revolutionary.

1960 د‏‏ی فوجی بغاوت تے 1980 د‏‏ی فوجی بغاوت دے بعد ترکی دے آئین وچ بنیادی نظر ثانی کيتی گئی۔ نويں آئین دے متن نو‏‏ں ہر معاملے وچ مقبول ریفرنڈم تو‏ں منظور کيتا گیا۔

1961 دے آئینی قانون دے آرٹیکل 1 وچ ، شق 1 وچ کہیا گیا اے کہ "ترک ریاست اک جمہوریہ ا‏‏ے۔" آرٹیکل 2 ، شق 1:

The Turkish Republic is a nationalistic, democratic, secular and social state, governed by the rule of law, based on human rights and fundamental tenets set forth in the preamble.

1982 دے آئینی قانون دے آرٹیکل 1 ، شق 1 وچ کہیا گیا اے کہ "ترک ریاست اک جمہوریہ ا‏‏ے۔" آرٹیکل 2 ، شق 1:

The Republic of Turkey is a democratic, secular and social state governed by the rule of law; bearing in mind the concepts of public peace, national solidarity and justice; respecting human rights; loyal to the nationalism of Atatürk, and based on the fundamental tenets set forth in the Preamble.

آئین وچ ہر تبدیلی وچ صرف سیکولرازم ، قوم پرستی تے جمہوریت دے اصولاں نو‏‏ں برقرار رکھیا گیا۔ 1961 دے آئین نے اصل حقوق 1924 دے آئین دے مقابلے وچ انسانی حقوق ، قانون د‏‏ی حکمرانی تے فلاحی ریاست اُتے زیادہ زور دتا ، جدو‏ں کہ 1982 دا آئین کمیونٹی دے امن تے قومی یکجہت‏ی اُتے مرکوز رہیا ، لیکن واضح طور اُتے اتاترک دے کچھ اصولاں دا حوالہ دتا تے انہاں وچ شام‏ل کيتا اس دے نال نال.

کمالزم د‏‏ی بیرونی تشریحات

1920 تے 1930 د‏‏ی دہائیاں وچ ، ترکی د‏‏ی گھریلو تبدیلیاں تے نظریا‏تی تے سیاسی اصولاں دے کمالسٹ نظام دے ارتقاء نو‏‏ں جرمنی ، فرانس ، برطانیہ ، امریکا ، تے اس تو‏ں اگے ، بشمول مشرق بعید مشرق وچ نیڑے تو‏ں دیکھیا گیا۔ حالیہ برساں وچ ، کمالزم د‏‏ی بین الاقوامی تریخ وچ علمی دلچسپی ودھ گئی ا‏‏ے۔ کچھ علماء نے بلغاریہ ، قبرص ، البانیہ ، یوگوسلاویہ تے مصر وچ وقفہ وقفہ اُتے توجہ مرکوز د‏‏ی اے تاکہ ایہ ظاہر کيتا جا سک‏‏ے کہ کس طرح اک عملی آلے دے طور اُتے ، کمال ازم نو‏‏ں اک عالمی تحریک دے طور اُتے منتقل کيتا گیا ، جس دا اثر اج وی محسوس کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ^[44] بعض علماء نے اسرائیل دے قیام تو‏ں پہلے برطانوی حکمران فلسطین وچ یہودی کمیونٹی اُتے اتاترک د‏‏ی اصلاحات تے اس د‏ی شبیہہ دے اثرات دا جائزہ لیا اے ، ^[45] کچھ دور مشرق فارس ، افغانستان ، چین ، بھارت ، ^[46] تے ہور حصےآں وچ گئے۔ مسلم دنیا دا - مصطفیٰ کمال تے انہاں دے جدید کاری دے منصوبے دے اثر و رسوخ دا جائزہ لینا۔ ایہ کم کمالزم دے تصورات د‏‏ی کھوج کردے نيں جو زیادہ تر انہاں دے متعلقہ ملکاں وچ مثبت ہُندے نيں جو کمالزم دے ارتقاء تے نظریا‏تی منصوبے دے طور اُتے اس دے استقبال دے بارے وچ کچھ اہ‏م بصیرت فراہ‏م کردے نيں۔ اس پس منظر وچ ، اندرونی دور وچ ترکی دے اہ‏م شراکت داراں وچو‏ں اک - سوویت یونین ، اس دے رہنما ، کمیونسٹ پارٹی دے عہدیدار ، صحافی تے علماء نے ابتدائی طور اُتے مغرب دے خلاف جدوجہد وچ کمالیت نو‏‏ں اک نظریا‏تی اتحادی دے طور اُتے بیان کيتا۔ 1920 د‏‏ی دہائی دے آخر تو‏ں لے ک‏ے 1950 د‏‏ی دہائی تک ، کملزم نو‏‏ں کمیونسٹاں نے منفی طور اُتے دیکھیا۔ 1960 تے 1970 د‏‏ی دہائی وچ ، سوویت پوزیشن معمول اُتے آگئی۔ سوویت رہنماواں ، سفارت کاراں ، کمیونسٹ پارٹی دے عہدیداراں تے علماء دے نظریات تے تجزیے سانو‏ں انہاں بدلدے ہوئے رویاں دے پِچھے بنیادی حرکیات نو‏‏ں سمجھنے وچ مدد کردے نيں۔ انہاں نو‏ں جمہوریہ د‏‏ی تریخ دے وڈے تناظر وچ رکھنا - ترقی دے کمالسٹ تمثیل وچ مراحل د‏‏ی وضاحت تے اس دے مختلف عروج و زوال نو‏‏ں سمجھنا - کیملزم د‏‏ی بین الاقوامی تریخ دے ساڈے علم نو‏‏ں تقویت بخشے گا۔ ^[47]

نازیاں نے کمالسٹ ترکی نو‏‏ں تقلید دے قابل اک "بعد وچ پیدائشی جنت" دے طور اُتے دیکھیا۔^[48][49] نازیاں نے اکثر کہیا کہ ناز ازم تے کمال ازم بہت ملدے جلدے نيں۔ ^[50] 1933 وچ نازیاں نے کمالسٹ ترکی د‏‏ی کھل دے تعریف کيت‏ی۔ ہٹلر نے مصطفیٰ کمال نو‏‏ں "تاریدی ميں ستارہ" قرار دتا۔ ^{[51] [52]}

حوالے

1. Kamâlizm (1936) by Mehmet Şeref Aykut
2. Eric J. Zurcher, Turkey: A Modern History. New York, J.B. Tauris & Co ltd. page 181
3. Cleveland, William L., and Martin P. Bunton. A History of the Modern Middle East. Boulder: Westview, 2013. Print.
4. Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition
5. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
6. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
7. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
8. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
9. İsmet Giritli, Kemalist Devrim ve İdeolojisi, İstanbul, 1980
10. "Kemalism – Oxford Islamic Studies Online". https://web.archive.org/web/20100615235215/http://www.oxfordislamicstudies.com/print/opr/t236/e0440. Retrieved on

    2019-05-01.
11. Mustafa Kemal as quoted in "A World View of Criminal Justice (2005)" by Richard K. Vogler, p. 116
12. Kili, Suna. “Kemalism in Contemporary Turkey.” International Political Science Review, vol. 1, no. 3, 1980, pp. 381–404. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/1601123.
13. ÇAKMAK, DİREN. “Pro-Islamic Public Education in Turkey: The Imam-Hatip Schools.” Middle Eastern Studies, vol. 45, no. 5, 2009, pp. 825–846. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/40647155.
14. DC.، Embassy of the Republic of Turkey, Washington. «Constitution and Foundations of the State System». T.C. Government. بایگانی‌شده از اصلی در جنوری ۱۵, ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۰۸-۰۲-۲۰. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
15. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
16. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
17. Berman, Sheri (2003). "Islamism, Revolution, and Civil Society". Perspectives on Politics 1 (2): 258. doi:10.1017/S1537592703000197.
18. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
19. Ruşen Eşref Ünaydin, 1954, "Atatürk -Tarih ve Dil Kurumları Hatıraları" Türk Tarih Kurumu. pp. 28–31.
20. "Atatürk ve Laiklik". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Issue: 24, Volume: VIII. http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=560. Retrieved on

    2017-07-28.
21. Hasan Kayalı (1995) "Elections and the Electoral Process in the Ottoman Empire, 1876-1919" International Journal of Middle East Studies, Vol. 27, No. 3, pp 273–274. "The prominent leaders of the Entente [Freedom and Accord Party] were Turkish-speaking and no different from the Unionists as far as their basic attitudes toward Islam were concerned. Nevertheless, they sought to frustrate the CUP by encouraging non-Turkish groups to attack it for pursuing a policy of Turkification and by pointing out to the conservatives its alleged disregard for Islamic principles and values. The overall effect of this propaganda was to instill ethnic and sectarian-religious discord, which survived the Entente's defeat at the polls … The Unionists proved to be less vulnerable to accusations of disregard for Islamic precepts and values. Some of the Entente members were known for their cosmopolitan attitudes and close relations with foreign interests. But this did not keep the Entente from accusing the CUP of violating Islamic principles and attempting to restrict the prerogatives of the sultan-caliph in its pamphlets. One such pamphlet, Afiksoz (Candid Words), appealed to the religious-national sentiments of Arabs and claimed that Zionist intrigue was responsible for the abandonment of Libya to the Italians. Such propaganda forced the CUP to seize the role of the champion of Islam. After all, the secular integrationist Ottomanism that it had preached was failing, and the latest manifestation of this failure was the Entente's appeal to segments of Christian communities. The Unionists used Islamic symbols effectively in their election propaganda in 1912. They accused the Entente of trying to separate the offices of the caliphate and the sultanate and thus weakening Islam and the Muslims. There seemed no end to the capital to be gained from the exploitation and manipulation of religious rhetoric. In Izmir, the Entente attacked the CUP's intention to amend Article 35 of the constitution by arguing that the Unionists were thus denouncing the "thirty" days of fasting and "five" daily prayers. This led the town's mufti to plead that "for the sake of Islam and the welfare of the country" religion not be used to achieve political objectives. As with the rhetoric on Turkification, Islam too remained in political discourse long after the elections were over."
22. Vojdik, Valorie K.. Politics of the Headscarf in Turkey: Masculinities, Feminism, and the Construction of Collective Identities.
23. Tarhan, Gulce (2011). Roots of the Headscarf Debate: Laicism and Secularism in France and Turkey.
24. Lagendijk, Joost (2006-03-22). Başörtüsü yasağı savunulamaz. Sabah.
25. ECHR Insists on Headscarf Ban, Journal of Turkish Weekly, 2006-10-17
26. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
27. Forces، Republic Of Turkey Turkish Armed. «Ataturks Principles». T.C. Government. دریافت‌شده در ۲۰۰۸-۰۲-۲۰.سانچہ:Dead link
28. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
29. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
30. Education، Republic Of Turkey Ministry Of National. «Turkish National Education System». T.C. Government. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ جون ۲۰۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۰۸-۰۲-۲۰. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
31. Citizenship is defined in the سانچہ:Ws (amended on October 17, 2001).
32. Dağı, İhsan (1 January 2012). "Why Turkey Needs a Post-Kemalist Order" (in tr). Insight Turkey. https://www.insightturkey.com/commentaries/why-turkey-needs-a-post-kemalist-order. "Non-Muslims, whose citizenship was only nominal in the eyes of the Kemalists, faced پوگرومs. This relationship of the Kemalist regime with the people of different ethnicity, religion, and life-style positioned the state with its loyal Kemalist elite as a hegemonic power vis-à-vis the society.".
33. İçduygu, Ahmet (1 February 2008). "The politics of population in a nation-building process: emigration of non-Muslims from Turkey". Ethnic and Racial Studies.
34. Ataman, M. (1 October 2002). "Özal Leadership and Restructuring of Turkish Ethnic Policy in the 1980s". Middle Eastern Studies.
35. Moustakis, Fotios (28 November 2005). "Turkish-Kurdish Relations and the European Union: An Unprecedented Shift in the Kemalist Paradigm?" (in en). Mediterranean Quarterly. https://muse.jhu.edu/article/190579/summary.
36. Andrew Mango, Atatürk and the Kurds, Middle Eastern Studies, Vol.35, No.4, 1999, 20
37. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
38. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Page 186-187
39. Paksoy, H.B., ‘Basmachi’: Turkestan National Liberation Movement 1916-1930s Archived 2017-02-01 at the وے بیک مشین, Modern Encyclopedia of Religions in Russia and the Soviet Union, Florida: Academic International Press, 1991, Vol. 4
40. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
41. İrem, Nazım. “Undercurrents of European Modernity and the Foundations of Modern Turkish Conservatism: Bergsonism in Retrospect.” Middle Eastern Studies, vol. 40, no. 4, 2004, pp. 79–112. JSTOR, JSTOR, www.jstor.org/stable/4289929
42. Kieser, Hans-Lukas (2016-01-19). "Dersim Massacre, 1937–1938 | Sciences Po Mass Violence and Resistance – Research Network" (in en). http://dersim-massacre-1937-1938.html/. Retrieved on

    2021-06-22.
43. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
44. "Kemalism: Transnational Politics in the Post Ottoman World.", eds. N. Clayer, F. Giomi, E. Szurek. London. I.B. Tauris. 2018.
45. Jacob Landau. "A Note on Kemalizm in the Hebrew Press of Palestine." 2018. Middle Eastern Studies 54 (4): 723–728
46. Amin Saikal. "Kemalism: Its Influences on Iran and Afghanistan." 1982. International Journal of Turkish Studies 2 (2): 25–32
47. Vahram Ter-Matevosyan. "Turkey, Kemalism and the Soviet Union: Problems of Modernization, Ideology and Interpretation." London & New York, Palgrave Macmillan. 2019.
48. Anderson, Margaret Lavinia (March 2016). "Atatürk in the Nazi Imagination. By Stefan Ihrig. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2014. Pp. 311. Cloth $29.95. ISBN 978-0-674-36837-8.". Central European History 49 (1): 138–139. doi:10.1017/S0008938916000236.
49. Avedian, Vahagn (20 November 2018). "Justifying genocide: Germany and the Armenians from Bismarck to Hitler, by Stefan Ihrig, Cambridge, MA, Harvard, 460 pp., $35.00 (HC), ISBN 978-0-674-50479-0". Nationalities Papers (Cambridge University Press) 46 (3): 532–535. doi:10.1080/00905992.2017.1390980.
50. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
51. Ihrig 2014.
52. ""Nazilere göre Atatürk’ün başarısının en önemli nedeni Ermenilerin yok edilmesiydi"" (in tr). http://www.agos.com.tr/tr/yazi/9998/nazilere-gore-ataturkun-basarisinin-en-onemli-nedeni-ermenilerin-yok-edilmesiydi. Retrieved on

    2021-06-16.

ہور پڑھو

• Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
• Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
• Gürpınar, Doğan. The Reinvention of Kemalism: Between Elitism, Anti-Elitism and Anti-Intellectualism.
• Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.