نیابت خاصہ
From Wikipedia, the free encyclopedia
نیابت خاصہ دے معنی امام دی طرف توں جتھے خود براه راست لوکاں نال رابطہ برقرار نئيں کر سکدے کسی خاص شخص نوں اس کم دے لئی اپنا نائب مقرر کردے نيں۔ مذکورہ حالت وچ ایہ امام یا پہلے نائیب دی ذمہ داری اے کہ اوہ لوکاں نوں اس شخص دی معرفی کرائے۔ بعض علماء نیابت نوں جانشینی مطلق دے معنی وچ لیندے ہوئے اس گل دے قائل نيں کہ صرف امام مہدی عجل اللہ تعالی فرجہ دی غیبت صغری دے زمانے دے نائبین یعنی نواب اربعہ نائب خاص تے جانشین مطلق شمار ہُندے نيں۔ اس نظریے دی بنا اُتے خود ائمہ دی زندگی وچ حتی انہاں دے با اختیار نمائندے وی نائب خاص شمار نئيں ہُندے کیونکہ امام دا لوکاں توں مکمل رابطہ منقطع نئيں ہويا اس بنا اُتے انہاں نوں سفیر یا وکیل کہیا جاندا اے۔
غیبت صغری دے دوران امام زمانہ(ع) دے نائبین خاص چار شخصیتاں سن جو بالترتیب ایہ نيں: عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح نوبختی تے علی بن محمد سمری۔
غیبت صغری دے شروع ہُندے ہی ائمہ علیہم السلام دے بعض اصحاب تے پیروکاراں نے امام مہدی(ع) دے نائب خاص ہونے دا جھوٹھا دعوا کرنا شروع کیتا جنہاں وچوں بعض دا ناں امام زمانہ(ع) دی اک توقیع وچ ذکر ہويا اے جو انہاں جھوٹھے دعویداراں توں لعن تے نفرین دی خاطر صادر ہوئی سی۔ اس طرح دا جھوٹھا دعوا غیبت صغری تک محدود نئيں بلکہ غیبت کبری وچ وی بعض افراد دی طرف توں باب الامام(امام تک پہنچنے دا راستہ) یا نائب خاص ہونے دا دعوا مطرح ہويا اے تے ایہ سلسلہ ہن وی جاری اے۔
مفہوم شناسی
اصطلاح وچ نائب، جانشین تے قائم مقام نوں کہیا جاندا اے۔[۱] اک نظریے دے مطابق نائب دا لفظ باب تے جانشینی مطلق دے معنی وچ صرف امام مہدی عجل اللہ تعالی فرجہ نائبین خاص یعنی نواب اربعہ اُتے اطلاق ہُندا اے جو غیبت صغری دے دوران امام تے آپ دے پیروکاراں دے درمیان رابطے دا کم کردے سن ۔ اس بنا اُتے ائمہ دی زندگی وچ انہاں دے وکلاء تے نمائندےآں نوں نائب نئيں کہیا جاندا اے۔ کیوں کہ ائمہ دی زندگی وچ بعض افراد نوں اپنا وکیل یا نمائندہ مقرر فرمانے دے باوجود وی ائمہ خود وی اپنے پیروکاراں دے نال رابطے وچ ہُندے تے مکمل طور اُتے انہاں دا اپنے پیروکاراں دے نال رابطہ منقطع نئيں ہُندا سی ۔ اس بنا اُتے عصر حضور ائمہ وچ حتی ائمہ دے بااختیار وکلاء تے نمائندے وی نائب، جانشین تے قائم مقام مطلق شمار نئيں ہُندے نيں۔[۲]
چھیويں صدی ہجری دے شیعہ محدث، مفسر، متکلم، فقیہ، فیلسوف تے مورخ قطب الدین راوندی دی طرف توں عثمان بن سعید نوں امام حسن عسکری دے دور وچ وکیل تے امام زمانہ دی غیبت دے دوران نائب کہنا مذکورہ نظریے دی صحت اُتے واضح دلیل اے۔[۳]
امام زمانہؑ دے نائبین خاص
غیبت صغری دے دوران چار شخصیتاں امام زمانہ دے نائب خاص دے عنوان توں معرفی ہوئے نيں۔ ایہ افراد اَگڑ پِچھڑ امام زمانہؑ دی طرف توں نائب خاص دے طور اُتے معرفی ہوئے نيں جنہاں نے دور دراز علاقےآں وچ اپنے وکلاء تعیین کر کے شیعاں دے پیغامات تے مطالبات نوں امام زمانہؑ تک پہنچا کے امامؑ توں جواب دریافت کر کے متعلقہ لوک تک پہنچاندے سن ۔حوالےدی لوڑ؟
عثمان بن سعید عمری امام زمانہ دا پہلا نائب خاص سی ۔[۴] سن 265 ہجری قمری نوں انہاں دی رحلت دے بعد انہاں دے بیٹے محمد بن عثمان دوسرا نائب خاص متعین ہويا۔ محمد بن عثمان چالیس سال تک نیابت خاصہ دے عہدے اُتے رہے۔[۵] اسی طرح حسین بن روح نوبختی تے علی بن محمد سمری تیسرے تے چوتھے نائب خاص رہے نيں جو بالترتیب 21 تے 3 سال تک نائب خاص دے عہدے اُتے فائز رہے نيں۔[۶] 329ہ.ق نوں غیبت صغری دا دور ختم ہويا ایويں نیابت خاصہ دا دور اُتے اپنے اختتام نوں پہنچیا۔
نیابت خاصہ دے جھوٹھے دعویدار
تریخ وچ ائمہ دے بعض اصحاب تے پیروکاراں نے امام زمانہ دے نائب خاص ہونے دا دعوا کیتا اے تے ایہ سلسلہ ہن وی جاری اے۔ امام زمانہؑ دی اک توقیع وچ جو انہاں نوں جھوٹھے دعویداراں اُتے لعن کرنے تے انہاں توں اظہار بیزاری دی خاطر صادر ہوئی سی، وچ امامؑ نے بعض افراد دا ناں لیا اے۔
شلمغانی
محمد بن علی بن ابی العَزاقِر مشہور بہ شلمغانی از یاران امام حسن عسکری و از محدثان شیعی دورہ غیبت صغری در بغداد، در توقیع امام زمان بہ حسین بن روح نوبختى کہ با انگیزہ لعن و طرد از مدعیان نیابت و وکالت و با ہدف آگاہی شیعیان بہ منظور فاصلہ گرفتن از آنان صادر شدہ، بہ ناں شلمغانی تصریح شدہ است۔[۷]
محمد بن علی بن ابی العزاقر جو شلمغانی دے ناں توں معروف سی، امام حسن عسکری دے اصحاب تے بغداد دے شیعہ محدثین وچ شمار ہُندا سی ۔ کہیا جاندا اے کہ حسین بن روح توں حسادت دی وجہ توں مسلک امامیہ توں منحرف ہويا تے امام دی طرف توں جھوٹی نیابت دا ادعا کیتا۔ آخرکار امام زمانہ دی طرف توں جھوٹھے دعویداراں دے نال اظہار بیزاری دی خاطر صادر ہونے والی توقیع وچ امامؑ نے صراحت دے نال شلمغانی دا ناں لیا اے۔
شریعی
ابومحمد حسن شریعی وی امام حسن عسکریؑ دے اصحاب وچوں سی ۔ شریعی پہلا شخص اے جس نے نیابت خاصہ دا دعوا کیتا تے ائمہ معصومین دی طرف ناروا مطالب دی نسبت دتا کردے سن تے ائمہ دے حق وچ غلو کردے سن ۔ انہاں دا ناں وی امام زمانہؑ دی اک توقیع وچ آیا اے تے امامؑ دی لعنت دا مستحق قرار پایا اے۔[۸]
محمد بن نصیر نمیری
محمد بن نصیر نمیری ہور امام عسکریؑ دے اصحاب وچوں سی تے شریعی دے بعد انہاں نے وی نیابت دا دعوا کیتا۔ اس بے بنیاد دعوے دے بعد محمد بن عثمان عمری جو اس وقت امام زمانہؑ دا نائب خاص سی، دی لعن تے بیزاری دا موجب قرار پایا۔[۹]
محمد بن علی بن بلال
ابوطاہر محمد بن علی بن بلال امام ہادی دے اصحاب تے امام حسن عسکریؑ دے وکلاء وچوں سی تے اپنے زمانے دے شیعہ فقیہ، متکلّم تے محدّث شمار ہُندے سن ۔ انہاں دا علمی مقام اس قدر سی کہ امام زمانہؑ دے تیسرے نائب خاص حسین بن روح نوبختى بعض کلامی مسائل وچ انہاں دی طرف رجوع کردے سن تے انہاں دے شاگرداں وچ شمار ہُندا سی ۔ انہاں دے علاوہ علی بن ابراہیم قمی ہور انہاں دے شاگرداں وچ شمار ہُندا سی ۔ انہاں نے محمّد بن عثمان بن سعید دی نیابت نوں قبول نئيں کیتا تے اپنے آپ نوں امام دے نائب خاص دے طور اُتے پیش کیتا۔ [۱۰]
احمد بن ہلال کرخی
احمد بن ہلال کرخی جو عبرتایی دے ناں توں معروف اے تے ساڈے دسويں تے گیارہویں امام دے اصحاب وچ شار ہُندے نيں۔ شیخ طوسی نے انہاں دا ناں وی نیابت خاصہ دے جھوٹھے دعویداراں وچ ذکر کیتا اے۔[۱۱] انہاں نے عثمان بن سعید دی نیابت نوں تاں قبول کیتا لیکن انہاں دے بیٹے محمد بن عثمان دی نیابت دا انکار کیتا۔ امام زمانہؑ دی طرف توں حسین بن روح نوبختی دے ناں صادر ہونے والی اک توقیع وچ آپؑ نے محمد بن عثمان دی نیابت نوں قبول نہ کرنے اُتے انہاں نوں مورد لعن قرار دتے نيں۔[۱۲]لیکن شیخ طوسی نے اپنی کتاب فہرست وچ انہاں دا ناں صرف غالیاں دے زمرے وچ درج کیتا اے تے انہاں دی نیابت خاصہ دے دعویدار ہونے دی طرف کوئی اشارہ نئيں کیتا اے۔[۱۳]نجاشی وی اس گل دے معتقد نيں کہ احمد بن ہلال امام عسکریؑ دی طرف توں مورد لعن قرار پایا اے تے اوہ تے امام حسن عسکریؑ دے درمیان کچھ خطوط وی رد و بدل ہوئے نيں۔[۱۴]
احمد بن ہلال دی نیابت خاصہ دے جھوٹھے دعویداراں وچوں ہونے اُتے جو قرائن و شواہد میسر نيں انہاں وچوں اک امام زمانہؑ توں صادر ہونے والی اک توقیع وچ انہاں دا ناں وی نمیری، شریعی، شلمغانی تے بلالی دے نال ذکر ہونا اے۔ اگرچہ اس توقیع وچ امام دی طرف توں انہاں افراد دی مذمت کيتی گئی اے لیکن اس توقیع وچ انہاں افراد دی طرف توں نیابت خاصہ دا دعوا کرنے دی طرف کوئی اشارہ نئيں ملدا اے۔ ہاں اس توقیع وچ مذکور باقی لوک نیابت خاصہ دے جھوٹھے دعویدار سن اس بنا اُتے ایہ احتمال دتا جاندا اے کہ احمد بن ہلال نے وی ایہ دعوا کیتا اے۔[۱۵]
حسین بن منصور حلاج
حسین بن منصور حلاج، تیسری تے چوتھی صدی ہجری دے مشہور صوفیاں وچوں سی ۔ بنی عباسی دے خلفاء دے نال انہاں دے اختلافات تے اہل سنت فقہاء دی طرف توں انہاں دے قتل دے فتوے دے صادر ہونے دی وجہ توں بعض لوک انہاں دے شیعہ ہونے یا گھٹ توں گھٹ شیعاں دی طرف تمایل رکھنے دا خیال ظاہر کردے نيں۔[۱۶] اوہ شیعاں نوں اپنے گرد جمع کرنا چاہندے سن تے تصوف دی طرف تمایل رکھنے والے بعض شیعاں جمع کرنے وچ اوہ کسی حد تک کامیاب وی ہو گیا۔[۱۷] لیکن قم تے بغداد دے شیعہ علماء نے انہاں دی دعوت نوں رد کیتا۔ [۱۸]
حلاج دی طرف توں امام زمانہؑ دی نیابت تے وکالت دا جھوٹھا دعوا سبب بنا کہ جدوں حلاج قم آئے تے اوتھے دے لوکاں نوں اپنی اطاعت کرنے دی دعوت دتی تاں شیخ صدوق دے والد ابوالحسن علی بن حسین بن بابویہ نے حلاج دے دعوت نامے نوں پھاڑ دتا تے حلاج نوں سختی توں منع کیتا ایتھے تک کہ اسنوں قم توں نکل جانے دا کہیا تے اسنوں اوتھے توں کڈ دتا۔[۱۹]
حلاج دی جانب توں بغداد دے شیعہ رہنما ابوسہل نوبختی دے ناں ارسال کرنے والے خطوط ـ جنہاں وچ اپنے آپ نوں امام زمانہؑ دا نائب خاص معرفی کرنے دے نال نال بغداد دے شیعاں نوں اپنی اطاعت کرنے دی دعوت دتی گئی سی ـ دا واقعہ وی اس شیعہ عالم دین دی مخالفت ہور کرامت تے معجزہ دے طور اُتے اپنی داڑھی دے سفید بالاں نوں کالا کرنے وچ حلاج دی ناکامی دی وجہ توں ختم ہو گیا۔[۲۰]
حوالے
متعلقہ صفحات
منابع
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.