انسان

انسان دا جوڑ ددھ پلان والے دو پیراں تے چلن والے بن مانساں دے ٹبر نال اے تے سدھا کھلونا، دوپیراں تے چلنا، ہتھاں تے اوزاراں دا ودھیا ورتن، اک وڈا دماغ تے پؤں وٹیاں رہتلاں ایہدیاں اچیچیاں صفتاں نیں۔ ڈی این اے تے پرانیاں ہڈیاں دسدیاں نیں جے انسان چڑدے افریقہ دے پاسے توں 200000 ورے پیلاں ٹریا تے 50000 ورے پہلے اپنے ہندے نویں پنڈے تے سوچ دے وکھالے تے اپڑیا^[۱]۔ دوجے آگو مانس نوں سامنے رکھو تے ایدے کول اک بہت ودیا تے وڈا دماغ اے۔

انسان
دیس:	جنور
برادری:	کورڈیٹ
ٹولی:	ددپلانے
پتی:	آگو مانس
ٹبر:	بن مانس
ٹوکرہ:	مانس
سائنسی ناں :	Homo sapiens / انسان
پھرن تھاں رنگ وچ

انسان سوچ سکدا اے، بولی بول سکدا اے، تے رپھڑ مکاسکدا اے۔ سوچن دے ایس ودویں ول نال اوس کول اک سدا کھڑا پنڈا اے تے ازاد ہتھ نیں جناں نال اوہ کئی کم کر سکدا اے تے کسے وی ہور جیون دے مقابلے وچ ودیا اوزار بنا تے چنگے ول نال ورت سکدا اے۔ ہور وی اچی پدھر دیاں سوچاں جیویں اپنی پچھان، عقل تے سیانف^[۲] اوہ گلاں نین جیہڑیاں کہ اوہنوں 'بندہ' بنادیاں نیں۔ انسان سواۓ انٹارکٹکا دے سارے براعظماں تے ریندا اے۔ زمین تے انسانی گنتی ست ارب توں ود اے^[۳]۔

40000 ہزار ورے پرانی مورتی

ناں

پنجابی شبد انسان عربی وچون آیا اے۔ جیدا مطلب اے جنا مرد۔ انسان دا سائنسی ناں (Homo Sapien) سویڈنی کارل لنیاس نے اپنی کتاب سسٹما نیچرا 1758 وچ پہلی واری ورتیا تے ادھارن آپنی دتی۔ ایہ لاطینی دے دو شبداں (Homo) مطلب 'مانس' تے (Sapien) 'سیانا' نال رل کے بنیا اے^[۴]۔ سیانا مانس یا سیانا بندہ۔

پتھر ویلے توں رہتل ول

اج دے انسان دا ٹانچہ تے پنڈا پرانا سیانا مانس توں وشکارلے پتھ ویلے وچ 200،000 ورے پہلاں افریقہ رچ وکھالے وچ آیا^[۵]۔ تیسرے پتھر ویلے دے مڈ تے 50،000 ورے پہلے اپنی ہن دی سوچ تے رہتل ؛ اپنی بولی تے موسیقی نال انسان نے اپنا آپ دسیا۔ افریقہ وجوں انسان 70،000 ورے پہلے نکلیا تے ساری دنیا تے پھیل گیا تے اپنے توں پہلے دے پرانے انسانی مانساں نوں مکادتا۔ 40,000 وریاں وچ اوہ ایشیاء یورپ تے اوشیانا تے پھیل گیا14،500 ورے پہلے دے نیڑے تریڑے اوہ اتلے تے دکھنی امریکہ تک اپڑ گیا^[۶]۔

10000 ورے پہلے تک انسان دا گزارا شکار تے سی۔ وائی بیجی دے ٹرن نال انسان کول کھان پین نوں فالتو شیواں جیدے نال بپار تے کاروبار ٹرے۔ دھاتاں دے اوزاراں دا بنن تے ورتن ٹریا۔ ڈنگراں نوں پھڑ کے پالیا جان لگیا۔ 6000 ورے پہلے مصر عراق تے پنجاب وچ رہتلاں تے سرکاراں دی نیو پئی۔ فوجاں دی بنان دی بچاؤ لئی لوڑ پئی تے دیس دا پربندھ چلان لئی ایس کم دے لوک رکھے گۓ۔ کم دیاں شیواں لئی دیس اک دوجے دا ہتھ وی ونڈاندے سن تے ایس لئی لڑائیاں وی لڑیاں گیاں۔

پرانا یونان اک مڈلی رہتل سی جتھوں لوکراج، فلاسفی سائنس اولمپک کھیڈاں لکھتاں تے ڈرامہ 2000 توں 3000 ورے پہلے ٹرے^[۷]۔ لیندے ایشیاء توں یہودیت تے ہندستان توں ھندو مت وڈیاں تے مڈلیاں مزہبی سوچاں سن۔ پچہلے 500 وریاں وچ یورپ وچ پرنٹنگ پریس دے بنن ہور نویاں چیزاں بنن نے اک انقلاب لے آندا۔ یورپی کھوجیاں نے دنیا کھنگالدتی تے ساری دنیا تے یورپ نے مل مار لیا۔

20ویں صدی دے انت تے انفارمیشن ویلے دا مڈ بجن تے دھیا اک نویں ویلے وچ آگئی ت ے اک دوجے نال جڑگئی۔ ایہ دنیا ہن اک پنڈ وانگوں اے۔ ایس ویلے 2 ارب دے نیڑے انسان انٹرنیٹ نال اک دوجے نال جڑے ہوۓ نیں^[۸]۔ 3۔3 ارب لوک موبائل فون ورت رۓ نیں^[۹]۔

جیون

انسان دا قد نسل جغرافیہ کھان پین تے کم نال جڑیا اے۔ اک جوان وشکارلے ناپ دے انسان دا قد 1.5 to 1.8 میٹر (5 to 6 فٹ) ہو سکدا اے اک انسانی مادھ دا جوکھ 54–64 کلوگرام تے نر دا 76–83 کلوگرام ہوندا اے^[۱۰][۱۱]۔

جنا زنانی دے ملن نال زنانی یا مادہ اندر نیانے دے ہون دا کم ٹردا اے تے 9 مہینیاں مگروں اوہ جمدا اے۔ انسان دے نیاے دا جمنا دوجے بن مانساں نالوں چوکھے درد والا ہوندا اے تے ایدے نال موت وی ہوسکدی اے^[۱۲]۔ ایدا وجہ انسانی نیانے دے سر دا وڈا ہونا تے دو پیراں تے چلن باجوں زنانہ پیلوس ہڈیاں دا تنگ ہونا اے^[۱۳][۱۴]۔ نیانہ جمن تے زنانیاں دے مرن دی گنتی غریب دیساں وچ زیادہ اے^[۱۵]۔ امیر دیساں وچ جمے نیانے دا جوکھ 3–4 کلو (6–9 پاؤنڈ) تے قد 50–60 سینٹی میٹر (20–24 انچ) ہوندا اے۔ عریب دیساں وچ کاکے دا تھوڑا جوکھ ہونا اوہناں دے مرن دی وڈی کارن اے۔ انسانی نیانے جمن ویلے بالکل بے بس ہوندے نیں تے 12 توں 15 وریاں دی عمر وچ جنسی ناپ نال وڈے ہوندے نیں۔ انسان دے جین دی عمر وکھرے دیساں وچ وکھری اے۔ امیر دیساں وچ زیادہ تے غریب دیساں وچ تھوڑی۔ ہانگ کانگ وچ جنیا دی ایورج عمر 78.9 تے زنانیاں دی 84.8 اے۔ سوازی لینڈ وچ ایہ 31.3 اے^[۱۶]۔ اک فرانسیسی سوانی جین کالمنٹ نوں 122 ورے دی عمر نال سب توں زیادہ عمر دی انسان منیا گیا اے^[۱۷]۔

• انسان دے جیون دے وکھرے ویلیاں دیاں مورتاں
• 
  نیانیاں
• 
  جوان سوانی
• 
  بڈھی سوانی
• 
  نیانا
• 
  جنا
• 
  بڈھا جنا

کھان پین

انسان دے کھان پین وچ بے انت شیواں نیں۔ ایدے وچ اوہدا تھاں رہتل تے مزہب دی چنوتی وڈا ناپ اے۔ 10000 ورے پہلاں تک انسان شکار تے گزارا کردا سی ۔ فیر جدوں انسان نے وائی بیجی دا مڈ رکھیا تے اوہدا کھان پین ای پلٹ گیا۔ وائی بیجی نال لوک گنتی ودی۔ شہر بنے۔ لوکاں دے چوکھا تے کٹھا رہن نال اک دوجے نوں لگن والے روگ ودے۔ ویلے نال کھان پین وچ پلٹے آۓ۔ انسان جنج ہن کھا پی ریا اے اج توں دو صدیاں پہلے اینج نئیں سی۔ سائنس نے انسانی کھان پین نوں وی پلٹ کے رکھ دتا اے۔

بناں کھان پین دے انسان اپنی جربی دے آسرے تے 4 توں 8 ہفتے تک جی سکدا اے تے پانی بنا تن توں چار دن تک۔ پکھ باجوں 3 کروڑ 60 لکھ لوک ہر ورے مرجاندے نیں^[۱۸]۔ ساری دنیا وچ کھان پین اکو جیا نئں. دنیا دے اک ارب لوک موٹے نیں۔

60 کلو دے انسان دی بنتر^[۱۹]

بنتر	جوکھ	جوکھ ٪	ایٹماں دی ٪
آکسیجن	38.8 کلو	65 %	25.5 %
کاربن	10.9 کلو	18 %	9.5 %
ہائیڈروجن	6.0 کلو	10 %	63.0 %
نائیٹروجن	1.9 کلو	3 %	1.4 %
دوجے	2.4 کلو	4 %	0.6 %

نیندر

انسان عام ول نال دن نوں جاگدا تے رات نوں سوندا اے۔ اک جنے ل‏ی ست تون نو کینٹے سین دی لور اے نیانے لئی نو توں دس کینٹے۔ بڈھیاں ل‏ی چھ تون ست کینٹے دی نیندر کافی اے۔

بارلے جوڑ

اتہ پتہ

1. Human Evolution by The Smithsonian Institution's Human Origins Program". Human Origins Initiative. Smithsonian Institution. Retrieved 2010-08-30.
2. The Really Hard Problem:Meaning in a Material World, Owen Flanagan, MIT Press
3. Roberts, Sam (31 October 2011). "U.N. Reports 7 Billion Humans, but Others Don’t Count on It". The New York Times. Retrieved 2011-11-07.
4. hŏmo, săpĭens, săpĭo. Charlton T. Lewis and Charles Short. A Latin Dictionary on Perseus Project.
5. Stoneking, Mark; Soodyall, Himla (1996). "Human evolution and the mitochondrial genome". Current Opinion in Genetics & Development 6 (6): 731–736. DOI:10.1016/S0959-437X(96)80028-1
6. Wolman, David (April 3, 2008). Fossil Feces Is Earliest Evidence of N. America Humans. news.nationalgeographic.com.
7. Thornton, Bruce (2002). Greek Ways: How the Greeks Created Western Civilization. San Francisco, CA, USA: Encounter Books. pp. 198. ISBN 1-893554-57-0.
8. "Internet Usage Statistics - The Internet Big Picture". internetworldstats.com/. Retrieved 19 November 2010.
9. "Reuters homepage". Reuters. Retrieved 19 November 2010.
10. de Beer H (2004). "Observations on the history of Dutch physical stature from the late-Middle Ages to the present". Econ Hum Biol 2 (1): 45–55. DOI:10.1016/j.ehb.2003.11.001. PMID 15463992.
11. "Human weight". Articleworld.org. Retrieved 2011-12-10.
12. According to the July 2, 2007 Newsweek magazine, a woman dies in childbirth every minute, most often due to uncontrolled bleeding and infection, with the world's poorest women most vulnerable. The lifetime risk is 1 in 16 in sub-Saharan Africa, compared to 1 in 2,800 in developed countries.
13. Correia, H.; Balseiro, S.; De Areia, M. (2005). "Sexual dimorphism in the human pelvis: testing a new hypothesis". Homo 56 (2): 153–160. DOI:10.1016/j.jchb.2005.05.003. PMID 16130838.
14. LaVelle, M. (1995). "Natural selection and developmental sexual variation in the human pelvis". American Journal of Physical Anthropology 98 (1): 59–72. DOI:10.1002/ajpa.1330980106. PMID 8579191.
15. Rush, David (2000). "Nutrition and maternal mortality in the developing world". American Journal of Clinical Nutrition 72 (1 Suppl): 212S–240S. PMID 10871588.
16. Human Development Report 2006," United Nations Development Programme, pp. 363–366, November 9, 2006
17. Maier, Heiner (2010). Supercentenarians. Heidelberg, Germany: Springer. p. 288. ISBN 978-3-642-11519-6.
18. United Nations Information Service. “Independent Expert On Effects Of Structural Adjustment, Special Rapporteur On Right To Food Present Reports: Commission Continues General Debate On Economic, Social And Cultural Rights”. United Nations, March 29, 2004, p. 6. “Around 36 million people died from hunger directly or indirectly every year.”.
19. Burton, George (2000). Chemical Storylines (2 ed.). Oxford, UK: Heinemann. p. 3. ISBN 978-0-435-63119-2.