From Wikipedia, the free encyclopedia
چرکسی یاں چرکس لوک ، جنہاں نوں ادیگہ یاں ادیگے وی آکھیا جاندا اے ، اتلے قفقاز دا اک نسلی گروہ اے ، جنہاں نوں 19ویں صدی عیسوی چ روس دی قفقاز دی فتح دے دوران اپنے آبائی علاقےآں نوں باہر کڈ دتا گیا ، خاص طور اتے 1862ء دی روسی چرکسی جنگ دے مگروں ۔
| چرکس لوک | ||
| روس دی اک مسلمان اقلیت | ||
| ||
| ادیگیا دا جھنڈا | ||
| کل آبادی | ||
| 37 لکھ تارکین وطن سمیت | ||
| آبادی دے علاقے | ||
 ترکی | 20،00،000 | |
 روس | 7،09،003 | |
 شام | 1،00،000 | |
 اردن | 65،000 | |
 جرمنی | 40،000 | |
 لیبیا | 35،000 | |
 عراق | 30،000 | |
 امریکہ | 9،000 | |
 اسرائیل | 3،595 | |
 بلغاریہ | 573 | |
 نیدرلینڈ | 500 | |
| بولیاں | ||
| ادیگہ بولی تے جم دیس دی بولیاں (روسی ، ترک بولی ، عربی) | ||
| مذہب | ||
| اسلام | ||
| متعلقہ نسلی گروہ | ||
| آبخازی تے اوبیخ | ||
چرکس جاں ادگیئے قفقاز دی اک قوم اتے نسلی کروہ ہے ، جو بہت پرانے ویلے توں قفقاز دے علاقے دے نواسی ہن ۔[1][2][3] چرکس لوکاں دی اپنی بولی ہے - چرکسی بولی ۔ ایہہ لوک سنی اسلام دے ساتھی ہن ۔ دنیا دے لگبھگّ ادھے چرکس لوک ترکی وچّ رہندے ہن ۔
چرکسی جنہاں نوں ادیگے وی آکھیا جاندا اے ادیگہ بولی یعنی چرکسی بولی بولدے نیں تے اینہاں دا مذہب اسلام اے ۔
ہن ادیگہ بولی بولن آلےآں دی گنتی صرف 5 لکھ رہ گئی اے جنہاں دی اک چوتھائی روس چ تعداد اے جہڑی کہ زیادہ تر روسی لوک راج ادیگیا چ وسدی اے ، اس دے علاوہ اینہاں دیاں گھٹ گنتیاں کباردینو بلکاریہ تے کراچاۓ چرکیسیا چ اے ۔ چرکساں دی وڈی گنتی ترکی چ رہندی اے (2000ء دی مردم شماری موجب 3 لکھ ادیگہ بولی بولن آلے لوک) ۔
غیر نمائندہ قوماں تے لوکاں دی تنظیم دا اندازا اے کہ چرکس لوکاں دی آبادی گھٹو گھٹ 37 لکھ اے (اس دا مطلب اے کہ صرف ستاں چوں اک چرکسی ، چرکسی بولی بولدا اے ) ، جنہاں چوں 20 لکھ ترکی 7 لکھ روس، تقریبا 1،50،000 مشرق وسطی تے 50،000 لہندے دیساں (یورپ تے امریکہ) رہندے نیں ۔
چرکسی لوک اپنی دوجے قفقازی لوکاں وچکار ، اتیغی یاں ادیگہ (ادیغہ) دے ناں توں الگ پہچان رکھدے نیں ۔ ادیگی لوکاں نوں عام طور اتے چرکس دے ناں نال جاندیا جاندا اے ۔
چرکس لوکاں دا نام ترک بولیاں بولن والےآں نے پایا ۔ ترک بولیاں وچّ چرکس دا مطلبّ لڑائی وچّ چتر جاں دشمن نوں کٹّ پاؤن والا دسیا جاندا ہے ۔ ایہی شبد پرانی ہندی وچّ وی کسے چالو لیکن جانباز انسان لئی وی استعمال ہندا سی ( چرکس آدمی ) ۔ چرکس لوک اپنی بولی وچّ اپنے - آپ نوں اتیگیئے جاں ادیگیہ بلاؤندے ہن ۔ چرکسی بولی وچّ اتیے دا مطلبّ اچائی ہندا ہے ( جویں پہاڑ دی اچائی ) اتے گیئے دا مطلبّ سمندر دسیا جاندا ہے ۔ یعنی ادگیئے دا مطلبّ ہے سمندر دے کول دے پہاڑی علاقے دے لوک جس توں مطلب ایہہ ہے دے ایہہ لوک بحیرہ اسود دے کول دے قفقاز پربتاں وچّ وسدے ہن ۔
انگریزی وچّ چرکساں نوں سرکیسیئن ( Circassian ) کیہا جاندا ہے ۔
2008 وچّ جینوموودھتاوان توں وشوویاپی منکھ سبندھاں دا خلاصہ سرلیکھ دے نال چھاپے گئے وگیانی پڑھائی وچّ وشیشگیاواں ناں 650،000 توں زیادہ ڈی این اے کھنڈاں دی جانچ توں پتہ لگایا ہے دے ہزاراں سالاں دے دور وچّ چرکس لوکاں دے پوروج یورپ ، وچکار ایشیا اتے برصغیر دے لوکاں توں ملدے جلدے سن ۔[4]
چرکس لوک کدے وی متحد نہیں ہوئے ہن ، جس توں حملہ کرن والیاں منگول ، آوار، پیچینیگ ، ہن اتے خزر فوجاں نوں کھدیڑ پانا اوہناں دے لئی مشکل رہا ۔ پنجوی صدی عیسوی وچّ چرکس لوک زیادہتر عیسائی بنّ چکے سن ، لیکن پندرہویں صدی عیسوی تکّ اوہ کریمیا دے تاتاراں اتے عثمانی سلطنت دے اثر توں مسلمان بنّ گئے ۔
اٹھارویں صدی دے انت توں لے کے وچکار اننیسویں صدی تکّ روس نے بہت سارے قفقاز دے علاقیاں اتے ہلے جاری رکھے ۔ اوہناں دا دھئیئے سی دے اس کھیتراں نوں روسی سلطنت وچّ شامل کر لیا جاوے ۔ شروع وچّ روسی فوجاں دا زور پوروی کاکس دے چیچنیا اتے داغستان کھیتراں نوں قابو کرن اتے سی ، لیکن 1859 وچّ انھاننے اتھے دے سبھتوں وڈے باغی نیتا امام شامل نوں زیر کر لیا اتے اپنا دھیان پچھم دی ولّ چرکسیا اتے لگاؤنا شروع کیتا ۔ جدوں اس چرکس - روسی مٹھبھیڑاں دی خبر انگلینڈ اتے لہندے یوروپ وچّ پہنچی تاں اتھے چرکسوں لئی بہت ہمدردی جتلائی گئی اتے انھاننوں مدد دا بھروسہ دتا گیا ، لیکن زمین اتے چرکساں نوں کدے مدد نہیں ملی ۔ روسی جنرل ییودوکموو نوں آدیش دتے گئے دے اوہ چرکساں نوں اوہناں دے پنڈاں - بستیاں توں کڈھ کر ترکی دی طرف دھکیل دے ۔ کیہا جاندا ہے دے روسی بندوکدھاریاں اتے اوہناں دے گھڑسوار سہائکاں نے کئی الاکیاں توں سارے مسلمان چرکساں نوں کڈھکے پنڈ دے پنڈ خالی کر دتے اتے چرکساں نوں ترکی جان لئی مجبور کیتا ۔ لہندے اتہاسکاراں نے روس اتے اس اپدرواں وچّ لکھاں چرکساں نوں مارنے دا الزام لگایا ہے ۔ ہولی - ہولی روسی سیناواں جیتو ہندی گئی اتے 2 جون 1864 نوں زیادہتر چرکسی مکھیاواں نے روس نال وفاداری کرن دی صلاح اتے ہستاکھر کر دتے اتے روسی سامراج نوں قبول کر لیا ۔ جو چرکس ترکی پہنچ گئے انھاننوں عثمانی سامراج نے وہیں بسیا لیا ۔موجودہ ویلے وچّ دنیا دے لگبھگّ ادھے چرکس ترکی وچّ رہندے ہے ۔
روسی حملہ توں پہلاں چرکساں دا سماج وکھ وکھ طبقےآں وچّ بٹا ہویا سی اتے طبقہ فرق سختی نال لاگھو کیتے جاندے سن ۔ سبھ توں اپری تھاں اتے راجاواں اتے راج کماراں دا طبقہ سی ، اسدے ہیٹھاں راجپروار نال تعلق رکھن والیاں دا طبقہ سی ، پھر عام لوکاں دا طبقہ سی ، اسدے ہیٹھاں کساناں دا طبقہ سی اتے سبھ توں ہیٹھاں غلاماں دا طبقہ سی ۔ روسی حملہ توں کجھ ہی دہاکے پہلاں ، دو قبیلےآں وچّ ہیٹھلے طبقےآں نے بغاوت کرکے اک نویں عوامی نظام چلان دی کوشش تاں کیتیاں ، لیکن حملے دے بعد دی اتھلّ - پتھل وچّ ایہہ سبھ بسر گیا ۔
عیسائی اتے مسلمان بننوں پہلاں ، چرکساں دا اپنا کئی دیوی - دیوترپن والا دھرم سی ۔[5][6][7][8] دوجی توں چوتھی شتابدی عیسوی وچّ عیسائی مت پورے قفقاز دے کھیتر وچّ پھیلن لگا ۔[9][10] بازنطینی سلطنت اتے اپنے گوانڈھی جارجیا توں متاثر ہوکے چرکساں نے 10وی توں 13وی صدی وچّ عیسائی مت اپنانا شروع تاں کر دتا ، لیکن پوری طرحاں نہیں ۔[11][12] انھاننے عیسائی دھرم دے نال - نال ہی اپنے پورانے ریتی - رواج اتے وشواساں نوں مکس کرکے قایم رکھیا ۔ اسلام قفقاز دے کھیتر وچّ داغستان دے رسدے توں ستویں صدی وچّ ہی داخل ہونا شروع ہو گیا سی ، لیکن تاتاراں اتے عثمانی سامراج دے زریعئے ایہہ چرکساں تکّ 16وی صدی وچّ ہی اپڑیا ۔ سارے چرکساں نے اسلام تکّ تکّ پورا نہیں اپنایا جدوں تکّ دے روسی حملے دے بعد انھاننوں اپنے گھراں توں بے دخل ہوکے ترکی دا رخ نہیں کرنا پیا ۔ اسدے بعد جلدی ہی اسلام چرکساں دا قومی دھرم بنّ گیا ۔ 18وی صدی وچّ اوہناں اوتے چیچنیا دے دو نیتاواں - شیخ منصور اتے امام شامل- دا اثر پیا جنہاں نے قفقاز وچّ صوفی اسلام دے نقشبندی طریقے دی دھارا چلائی ۔ ورتمان وچّ زیادہتر چرکس لوک سنی اسلام دی حنفی وچاردھارا نال تعلق رکھدے ہن ۔
چرکس لوک دا مڈھ اتلے قفقاز دے علاقے چ اے تے اینہاں نوں جگ دیاں قدیم ترین قوماں چوں اک سمجھیا جاندا اے ۔ چرکس لوک اتلے قفقاز دی سبتوں وڈی تے ممتاز قوم سن ، تے اینہاں نوں قفقاز دے علاقے پہلے معلوم آباد کار سجھیا جاندا اے ۔ چرکس لوکاں دی قفقاز دے علاقے وسوں پتھر دے ویلے توں اے ، تے ایتھے اینہاں دے آثار 8،000 قبل مسیح پرانے نیں ۔
اجکلھ چرکس لوک روسی ، انگریزی ، ترکی ، عربی ، فرانسیسی ، جرمن اتے اپنی چرکسی بولی بولدے ہن ۔ قفقاز دے کبردیئی لوک چرکسی دا اک لہجہ بولدے ہے ، جسدا نام کبردین ہے ۔ وکھ - وکھ قبیلےآں اتے ستھاناں دے چرکسی لوک اپنے وکھ - وکھ لہجےآں وچّ چرکسی بولدے ہن ۔ روس وچّ لگبھگّ سوا لکھ ( 1،25،000 ) چرکسی بولن والے رہندے ہن اتے روس دے ادیگیا لوکراج نام دے راج وچّ چرکسی نوں سرکاری بولی ہون دا اعزاز حاصل ہے ۔ دنیا دا سبھ توں بہت چرکسی بولن والا گروہ ترکی وچّ رہندا ہے جتھے اسدی گنتی لگبھگّ ڈیڑھ لکھ ( 1،50،000 ) ہے ۔
چرکسی لوک اپنی وراثت وچّ ملی رہتل اتے ریتی - رواج نوں ادگیئے کھبجے ( چرکسی وچّ Адыгэ Хабзэ ) کہندے ہن ۔ ایہہ خبزے کِتے لکھتی نہیں ہے لیکن ایہناں توں ملے نیماں نوں چرکسی سماج وچّ بھلا-آدمی لوکاں لئی ضروری کیہا گیا ہے -
ہر چرکس نوں ویر ، وفادار اتے وڈے دل والا ہونا چاہیدا ہے .
لالچ اتے دھن وان ہون دا دکھاوا کسے وی آدمی دے گرے ہوئے ہون دی نشانی ہے اتے اجیہا سمجھیا جانا اس آدمی لئی اک کلنک ہے ( جنوں چرکسی وچّ ییمکو کہندے ہن )
مہمان دا آدر کرنا پرم دھرم ہے - کسے اک چرکس دے گھر دا مہمان اسدے پورے پنڈ جاں قبیلے دا مہمان منیا جاویگا ؛ مہمان نوں پریشانی ہوئے جاں اسنوں کم کرنا پئے تاں ایہہ گھروالے لئی بہت شرم دی گلّ ہے
جیکر ویری وی مہمان بنکے آئے ، تاں اسدا آدر ہونا چاہیدا ہے
جیکر کتے گل بات چل رہی ہو اتے نواں آدمی اس کمرے وچّ داخل ہو ، تاں سارے اٹھکے اسدے بیٹھن لئی جگہ بناوانگے اتے گل بات جاری رکھن نوں پہلاں سبھ توں پہلاں اسی نوں بولن دا موقع دتا جاویگا
وادھیاں اتے عورتاں نال عزت نال گلاں کیتیاں جاؤگیاں ؛ جیکر عرداں وچّ کوئی لڑائی - بحث چل رہی ہو تاں عورتاں دی حاضری وچّ اسنوں روک دتا جاویگا
باہر والےآں دی حاضری وچّ گھر دا کوئی وی مسئلہ جاں آپسی لڑائی کدے ساہمنے نہیں وکھایا جاویگا
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
