سرسوتی دریا

سرسوتی دریا
لمبا‏ئی	0 کلومیٹر
انتظامی تقسیم
ملک	بھارت
ڈگدا	عرب سمندر
طاس رقبہ	0 مربع کلومیٹر
ترمیم

بھارت دے ہریانہ اتے راجستھان راجاں وچوں ہوکے پاکستان تکّ وگدی ہاکڑا دریا(گھگر دریا) دا پرانا ناں سرسوتی ندی منیا جاندا ہے جو اک برساتی ندی ہے جو صرف برساتی موسم (monsoon) وچّ ہی وگدی ہے۔

پنچکولا، ہریانہ وچوں لنگھدی گھگر ندی

سنسکرت ساہت مطابق سرسوتی بہت ہی پوتر ندی ہے ۔ اس دا شروع امبالہ ضلعے دی سیما دے کول سرمور توں ہندا ہے ۔ مصطفی آباد دے اتر وچ اک بہت وڈے نوان وچ پیندی ہے ۔ ایہہ ادھ-بدری دی تھاں جس نوں ہندو بہت پوتر مندے ہن، میداناں وچ داخل ہندی ہے ۔ کجھ میل چل کے ایہہ پھر ریت وچ الوپ ہو جاندی ہے اتے پنڈ بھوانی پور دے دکھن وچ 4.5 کلومیٹر دور پھر دسدی ہے ۔ پنڈ باجچھپڑ کول آ کے ایہہ پھر غائب ہو جاندی ہے تے کجھ اگے پھر دسن لگّ پیندی ہے ۔ 32 کلومیٹر تکّ اس دا وہن نہ-ماتر ہے اتے صرف چھوٹے-چھوٹے چھپڑاں راہیں ویکھی جا سکدی ہے ۔ دکھن پچھمی رستے 'تے چلدی ہوئی ایہہ پپلی توں اتر وچ کجھ کلومیٹر دی دوری 'تے دلی-امرتسر جرنیلی سڑک نوں کراس کرکے تھانیسر اتے کروکشیتر دے پچھم وچ مارکنڈا ندی دی اک شاکھ لنڈا اس وچ ملدی ہے ۔ کجھ کلومیٹر تھلے مارکنڈا (ارندی) اس وچ آ رلدا ہے اتے پہووا دے پورب اتر وچ اک وڈی جھیل دا روپ دھار لیندی ہے، جس نوں بیبی پور جھیل کیہا جاندا ہے ۔ 20ویں صدی دے ستویں دہاکے توں پہلاں ایہہ جھیل پہووا دے آس-پاس دے کھیتر وچ برساتاں دے موسم وچ بڑی تباہی مچاؤندی سی پر ہن اتھے بنھ بنا دتے گئے ہن ۔ اس جھیل دے پانی نوں کڈھن لئی اک ڈرین بنا دتی گئی ہے، جہڑی گھگر دریا وچ پیندی ہے ۔

1895-96 وچ جھیل دا پانی ورتن لئی ڈسٹکٹ بورڈ کرنال نے سرسوتی برساتی نہر دے ناں نال اک برساتی نہر کڈھی سی، جہڑی کیتھل تحصیل دی 188761 ایکڑ بھوئیں نوں پانی دندی سی ۔ ہن اس کھیتر نوں بھاکھڑا نہر دی نروانا برانچ دے کمانڈ ایریئے نال میل دتا گیا ہے ۔

مارکنڈا اتے سرسوتی ندیاں دا پانی اکٹھا ہو کے وی سرسوتی اکھواؤندا سی اتے پٹیالہ ضلعے وچ شترانا دے ستھان 'تے جتھے اس نال گھگر ندی مل جاندی ہے توں تھلے وی سرسوتی دریا دے ناں ہیٹھ وگدا سی ۔ رگوید وچ اس نوں بہت وڈا دریا لکھیا گیا ہے، جہڑا سمندر وچ رن کچھ دی تھاں 'تے ڈگدا سی ۔ رن کچھ سمندر دا اک پرانا حصہ ہے، جتھے ہن دلدل ویکھی جاندی ہے ۔ البیرونی جو 11ویں صدی وچ ہندستان دا بھرمن کر رہا سی نے اپنی پستک ال-ہند وچ لکھیا کہ سرسوتی دریا سرسوت دیش وچوں دی وگدا ہویا سمندر وچ سومناتھ مندر دے پورب وچ اک تیر نوں سٹن جنے فاصلے 'تے پیندا ہے ۔ 1245 وچ ستلج دریا ہن والے گھگر (سرسوتی) دے وہن وچ ہی وگدا سی ۔ جے اس کھیتر دی پراکرتک ستھتی دا ادھٔین کریئے تاں ایہہ وی پتہ لگیگا کہ کدے یمنا ندی سرسوتی جاں گھگر دی سہائک ندی سی اتے ستلج وی ، پہلاں ستلج اج دے پٹیالہ کی-راؤ وچ دی وگدا ہویا پٹیالہ شہر کولوں دی لنگھدا ہویا شترانا پاس گھگر دریا، سرسوتی دریا اتے مارکنڈا دے پانیاں وچ مل جاندا سی ۔ وی. اے. صاحب (آکسفورڈ ہسٹری آف انڈیا) وی لکھدا ہے، ستلج نال سبندھت سارے دریاواں دا رستہ اک وار توں بہتی وار بدلیا ہے ۔ 9ویں صدی دا پہووا وکھے شلالیکھ سرسوتی نوں پراچی سرسوتی (پورب دشا دی) کہندا ہے ۔ اس طرحاں ایہہ کیہا جا سکدا ہے کہ گھگر نوں اس ویلے پچھمی سرسوتی کیہا جاندا سی ۔ رگوید (V9-61.2، 8؛ V99 95.2) وچ وی انکت ہے کہ سرسوتی سمندر وچ ڈگدی سی ۔

ہندستان تے حملے توں پچھوں آریہ لوکاں نے اس دریا نوں اوہو ناں دتا جہڑا اوہناں دے مول دیس وچ بولیا جاندا سی ۔ شبد سرسوتی جہڑا جیڈّ ہراگتی دے سنسکرت شبد سرسوت دا استری روپ ہے، دا ارتھ ہے، جھیلاں نال بھرپور ۔ پنجاب وچ وس کے آریہ لوکاں نے اس نوں سرست ناں دتا ۔ روز انوسار اس سرسوت دیش دی حد کروکشیتر دے دریا سرسوتی توں لے کے سندھ دریا تے ستھت اٹک تکّ، چڑھدے وچ پہووا پھر رتیا تے ضلع حصار وچ فتح آباد، دکھن-پچھم وچ ملتان اتے اتر وچ جموں اتے ضلع کانگڑا دے نورپور تکّ پیندی سی ۔

ضلع سرسا دے نیڑے اک وناسن ناں دی جگہ ہے، جس دا ارتھ ہے نا دسنا جاں غائب ہو جانا ۔ اتھے سرسوتی دریا دا خشک وہن اگے کئی تھایں ویکھیا جا سکدا ہے ۔