حکیمہ خاتون

حکیمہ خاتون
جم	سنہ 813   مدینہ منورہ
وفات	سنہ 887 (73–74 سال)  سامارا
والد	محمد تقی
بہن/بھائی	علی نقی ؒ ،  موسیٰ مبرقع
ترمیم

حکیمہ خاتون بنت امام محمد تقی الجواد (پیدائش: غالباً 813ء یا 814ء – وفات: غالباً 887ء) اہل بیت دے بزرگ امام محمد تقی الجواد دی بیٹی، علی الہادی دی بہن تے حسن العسکری دی پھُپھی سن۔بقول علمائے شیعہ اوہ نرجس خاتون (والدہ امام محمد المہدی ) دی دیکھ بھال کرنے تے امام محمد المہدی دی ولادت دے شاہدین وچو‏ں نيں۔

سوانح

حکیمہ خاتون امام محمد تقی الجواد دی بیٹی نيں۔آپ دی والدہ سمانہ مغربیہ نيں جو موسیٰ المبرقع تے امام علی الہادی سمیت دوسرے تمام فزندان دی وی والدہ سن۔ آپ دے سنہ ولادت دے متعلق تاریخی روایات موجود نئيں، البتہ آپ اپنے بھائی امام علی الہادی تو‏ں عمر وچ چھوٹی سن۔محمد حسین اعلمی حائری (متوفی 1391ھ) دا خیال اے کہ اِس اعتبار تو‏ں آپ دی ولادت 213ھ مطابق 813ء وچ خیال کیتی جاسکدی اے^[1] آپ دے شوہر ابوعلی حسن بن‌ علی مرعش بن‌عبیداللہ بن‌ ابی‌الحسن محمد اکبر بن‌ محمدحسن بن‌ حسین اصغر بن علی زین العابدین سن۔آپ دے تن بیٹے حسین، زید تے حمزہ سن ۔^[2][3][4][5]

تاریخ و حدیث دی کتب وچ علما نے حکیمہ خاتون نو‏ں اک عقلمند، عابد، لائق تے علمی صلاحیت دی مالک صفات تو‏ں تعبیر کیتا گیا اے^[6] برقی دی مانند دوسرے علمائے رجال نے انہاں نو‏ں حضرت امام علی رضا ؑ تو‏ں روایت نقل کرنے والےآں وچ شمار کیتا اے^[7] "تنقیح المقال" تے "معجم رجال الحدیث" ^[8] وچ وی انہاں دا تذکرہ موجود اے عبد اللہ مامقانی نے "تنقیح المقال" وچ انہاں دا نام روات وچ ذکر کیتا تے انہاں نو‏ں حضرت امام محمد تقی ؑ دی ولادت دے شاہدین وچو‏ں شمار کیتا اے^[9] ہور امام محمد تقی(ع) تو‏ں کرامات دی روایات وی انہاں تو‏ں نقل کيتیاں نيں۔^[10] اسی طرح اصول کافی،^[11] اثبات الہداۃ^[12] تے بحار الانوار^[13] وچ انہاں دی روایتاں منقول نيں۔

علامہ مجلسی دی رائے

علامہ باقر مجلسی نے اپنی تصنیف بحار الانوار وچ لکھیا اے کہ:"امام عسکری علیہ السلام تے امام ہادی علیہ السلام دے مقبرے دے گنبد دے اندر اک قبر نجیبہ، عالمہ، فاضلہ، تقیہ تے رضیہ خاتون بنام حکیمہ بنت امام جواد علیہ السلام وی اے مینو‏ں نئيں معلوم کہ اتنی ساری فضیلتاں تے شان و منزلت دے حامل ہونے تے محل اسرار امامت ہونے دی باوجود اس بی بی دے لئی کوئی زیارت نقل نئيں ہوئی اے اس دے بعد فرماندے نيں : "شائستہ اے کہ انہاں نو‏ں انہاں دی شان تے منزلت دے نال مناسب الفاظ وچ زیارت کیتی جائے۔"^[14]

وفات

آپ نے سامرا وچ وفات پائی۔ متعدد علمائے شیعہ دے مطابق آپ دا سنہ وفات نامعلوم اے، لیکن محلاتی نے لکھیا اے کہ علما دے اک گروہ نے آپ دی وفات 274ھ مطابق 887ء وچ قرار دتی اے آپ دی تدفین سامر وچ حرم عسکرین وچ کيتی گئی۔^[15]

ہور دیکھیے

• محمد تقی الجواد
• علی الہادی
• حسن العسکری

حوالے

1. محمد حسین اعلمی حائری: تراجم اعلام النساء، جلد 2، صفحہ 244، صفحہ 285۔ مطبوعہ مؤسسہ الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان، طبع اولیٰ، 1417ھ۔
2. ذبیح اللہ محلاندی: ریاحین الشریعہ، جلد 4، صفحہ 157۔  مطبوعہ دارالکتاب الاسلامیہ،  1368 شمی ہجری۔
3. ذبیح اللہ محلاندی: مآثر الکبری فی تاریخ سامراء، جلد 2، صفحہ 303۔ مطبوعہ مطبعۃ الزہراء، نجف، عراق۔ 1368 شمسی ہجری۔
4. امام فخر الرازی:  الشجرۃ المبارکہ فی أنساب الطالبیہ،  صفحہ 179/180۔
5. الفخری: انساب الطالبین، صفحہ 74/75۔ مطبوعہ مکتبہ آیت‌اللہ مرعشی نجفی، قم، ایران۔ 1409ھ۔
6. صادقی اردستانی، ۱۳۷۵ ش:ص ۳۵۷
7. برقی، الرجال، ص٦۲.
8. خویی، معجم الرجال، ج ۲۳، ص۱۸۷.
9. مامقانی، تنقیح المقال، ج ۳، ص۷٦.
10. مدینة المعاجز، البحرانی، ج‌۷،ص۲٦۰
11. الکافی، ج‌۱، ص۳۹۵
12. إثبات الهداة، الحر العاملی، ج‌۴، ص۴۰٦
13. بحار الأنوار، المجلسی ج‌۵۰، ص۹۹
14. محمد باقر مجلسی: بحار الانوار، جلد 102، صفحہ 79۔ مطبوعہ مؤسسۃ الوفاء، بیروت، لبنان، 1403ھ
15. ذبیح اللہ محلاندی: ریاحین الشریعه، جلد 4، صفحہ 157۔ مطبوعہ دارالکتاب الاسلامیہ،  1368شمسی ہجری۔

مآخذ

• بحرانی، سید ہاشم، مدینه المعاجز، مؤسسہ المعارف الاسلامیہ، قم، ۱۴۱۳ق، چاپ اول.
• بحرانی، ہاشم بن سلیمان، حلیۃ الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطہار علیہم السلام، مؤسسہ المعارف الإسلامیہ، قم، چاپ: اول، ۱۴۱۱ق.
• برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، مؤسسہ تحقیقات و نشر معارف اہل‌البیت (ع).
• خادمی، غلام رضا، شجرۀ طوبی(بی‌بی حکیمہ و ہمراہان)، قم،نشر عصر ظہور، ۱۳۸۱ش.
• خوئی، ابوالقاسم، معجم الرجال الحدیث،دارالزہرا، بیروت.
• شیح کلینی، کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (۳۲۹ ق)،‌ دار الکتب الإسلامیہ، تہران، ۱۴۰۷ق، چاپ چہارم.
• شیخ مفید، الإرشاد فی معرفۃ حجج الله علی العباد، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق، چاپ اول.
• صادقی اردستانی، احمد، زنان دانشمند و راوی حدیث، قم، نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۂ قم، ۱۳۷۵ش.
• طبری، محمد بن جریر، دلایل الامامہ، بعثت، قم، ۱۴۱۳ق، اول.
• عاملی، شیخ حر، اثبات الہدی بالنصوص و المعجزات، اعلمی، بیروت، ۱۴۲ق، چاپ اول.
• عطاردی، عزیزالله، مسند امام کاظم ابی الحسن موسی بن جعفر علیہماالسلام، آستان قدس رضوی، مشہد، ۱۴۰۹ق، چاپ اول.
• فسائی، حسن بن حسن، فارسنامہ ناصری، تہران، چاپ منصور رستگار فسائی، ۱۳٦۷ ش.
• مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، مطبعہ المرتضویہ، نجف اشرف، ۱۳۵۲ق، افست انتشارات جہان، تہران.
• مجلسی، محمد تقی، بحار الانوار، اسلامیہ، تہران، ۱۳٦۳ش، چاپ دوم.