Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Żwirowiec skalny[3] (Glareola nuchalis) – gatunek małego ptaka z rodziny żwirowcowatych (Glareolidae). W dwóch podgatunkach zasiedla Afrykę Subsaharyjską. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Glareola nuchalis[1] | |||
| G.R. Gray, 1849 | |||
.jpg) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
żwirowiec skalny | ||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Po raz pierwszy gatunek opisał George Robert Gray w 1849. Przydzielił mu nazwę Glareola nuchalis[4]; nazwa jest obecnie (2021) akceptowana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[5]. Holotyp pochodził z okolic V katarakty Nilu (nieopodal Barbaru w Sudanie). Niektórzy autorzy umieszczają gatunek w nieuznawanym przez IOC[5] rodzaju Galachrysia wraz ze żwirowcem popielatym (G. cinerea) i małym (G. lactea)[4]. IOC wyróżnia dwa podgatunki[5], autorzy Handbook of the Birds of the World zgadzają się z tą klasyfikacją. Podgatunek torrens, mający występować w północno-wschodniej Namibii, jest tożsamy z nominatywnym[4].
IOC wyróżnia następujące podgatunki[5]:
Ptaki częściowo wędrowne. Możliwe, że ptaki są osiadłe w swoim zasięgu w Nigerii, Kamerunie, Demokratycznej Republice Konga i zachodniej Kenii, jednak większość po sezonie lęgowym rozprasza się po okolicznych rzekach. Na rzece Niger żwirowce skalne można obserwować od marca do sierpnia; na Zambezi przeważnie od lipca/sierpnia do stycznia/lutego (podczas sezonu lęgowego), potem ptaki migrują na północ. Ptaki podgatunku nuchalis były widziane w październiku w Togo, gdzie gniazduje G. n. liberiae[4].
Długość ciała żwirowca skalnego wynosi 17,5–19,5[6] cm, masa ciała 43–52 g[4]. Wymiary szczegółowe: długość skrzydła 143–160 mm, dzioba 10–12 mm, skoku 19–21 mm, ogona 55–60 mm[6]. Wierzch ciała ciemny, szarobrązowy. Przez kark przebiega biała linia, która swoje końce ma przy oku ptaka. Kuper i nasada ogona białe. Spód ciała popielaty, na środku brzucha i pokrywach nadogonowych przechodzi w biały. Pokrywy podskrzydłowe ciemnoszare z białym paskiem po wewnętrznej części skrzydła[4]. Dziób czarny z jaskrawoczerwoną nasadą, u osobników młodocianych bardziej matowy. Nogi koralowoczerwone. Tęczówka brązowa[6].
Podgatunek G. n. liberiae różni się od nominatywnego barwą półobroży – na karku jest kasztanowa (na odcinku kark–szyja biała); ponadto u liberiae plamkowanie u ptaków w szacie młodocianej jest bardziej brązowe niż u nuchalis; mają również krótsze i bardziej tępo zakończone skrzydła[6].
Środowiskiem życia żwirowca skalnego są wyeksponowane skały wyłaniające się z większych rzek i strumieni, zwłaszcza w okresie lęgowym. Może wypoczywać na mieliznach[4]. Widywano te ptaki na w połowie zanurzonych hipopotamach. Jeśli rzeka wylewa, żwirowce przemieszczają się w okolice innych wód śródlądowych lub na wybrzeża[4]. Do tego odwiedzają wtedy podmokłe łąki, gdzie przesiadują na gałęziach drzew, wystających słupach czy ogrodzeniach. Przez większą część dnia żwirowce skalne wypoczywają, czasem w gęstych grupach. Mogą żerować i wypoczywać wraz ze żwirowcami popielatymi. Przedstawiciele G. nuchalis żerują o zmierzchu i o świcie[6]. Żywią się między innymi muchami tse-tse (Glossina), mrówkami, chrząszczami. Żerują zarówno nad wodą, jak i z dala od niej, przeważnie 15–50 m nad ziemią. W niektórych miejscach występowania ptaki o zmierzchu opuszczają okolice rzek, by udać się na żer w okolice lamp ulicznych. Żwirowce skalne odzywają się słabym, gwiżdżącym kip lub killip[6].
Toki obejmują lot z wzniesionymi skrzydłami, zaś na ziemi ptak stroszy pióra szyi, by wizualnie uwydatnić swoją półobrożę[6]. Okres lęgowy zależny od miejsca występowania: w Sierra Leone trwa od kwietnia do lutego, w Nigerii od kwietnia do czerwca (przy niskim stanie wód), w DRK od lipca do października, od września do października w Zambii, od września do listopada w Zimbabwe. Ptaki przyśpieszają początek gniazdowania, kiedy ryzyko podniesienia się poziomu wód jest zwiększone[4].
Ptak gniazduje w koloniach, zwykle małych – liczących do 26 par. Nie buduje gniazda – jaja składa wprost na skale, w zagłębieniu lub szczelinie, także na półce lub pod pochyłą skałą. W zniesieniu 1–3 jaja, przeważnie 2[4]. Jedno jajo, znalezione w maju 1980 w Gabonie, mierzyło 28 na 21 mm; jego skorupka miała płowe tło pokryte ciemnobrązowymi (prawie czarnymi) plamkami, przetykanymi innymi, o barwie soczystobrązowej[7]. Inkubacja trwa 20 dni, wysiadują oba ptaki z pary. Młode z wierzchu mają szarobrązowy i czarny puch[4]. Potrafią pływać[6]. Są karmione przez oboje rodziców zwróconymi owadami. Opierzają się w pełni po 20–30 dniach. W Gabonie średnio 14% piskląt nie przeżywa. Przeważnie jaja i młode giną w wyniku drapieżnictwa, zalania lub nadmiernej ekspozycji na słońce[4].
Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). Globalny trend liczebności uznawany jest za spadkowy ze względu na utratę i degradację siedlisk, a także polowania[2][8]. BirdLife International wymienia 3 ostoje ptaków IBA, o których wyznaczeniu zadecydowało występowanie żwirowców skalnych; jest to m.in. Park Narodowy Wodospadu Murchisona[8]. W Sudanie, gdzie pozyskano holotyp, gatunek obecnie nie występuje, jedynie zalatuje[4].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
