Świstak[10] (Marmota) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Rodzaj Marmota powstał w Ameryce Północnej. Przypuszcza się, że gatunkiem najbardziej podobnym do formy wyjściowej jest Marmota olympus. Polskie nazwy zwyczajowe większości gatunków nawiązują do dźwięków, jakie zwierzęta te wydają nawołując się lub w chwili zagrożenia (świstak, świszcz).
Szybkie fakty Domena, Królestwo ...
Świstak
Marmota |
Blumenbach, 1779[1] |
|
Przedstawiciel rodzaju – świstak alpejski (M. marmota) |
Systematyka
|
Domena
|
eukarionty |
Królestwo
|
zwierzęta |
Typ |
strunowce |
Podtyp |
kręgowce |
Gromada |
ssaki |
Podgromada |
żyworodne |
Infragromada |
łożyskowce |
Rząd |
gryzonie |
Podrząd |
wiewiórkokształtne |
Rodzina |
wiewiórkowate |
Podrodzina |
afrowiórki |
Plemię |
świstaki |
Rodzaj |
świstak |
Typ nomenklatoryczny |
Mus marmota Linnaeus, 1758 |
Synonimy |
- Marmota[uwaga 1] Frisch, 1775[3]
- Arctomys von Schreber, 1780[4]
- Lagomys[uwaga 2] Storr, 1780[5]
- Lipura Illiger, 1811[6]
- Stereodectes Cope, 1869[7]
- Marmotops Pocock, 1922[8]
- Petromarmota Steppan, Akhverdyan, Lyapunova, D.G. Fraser, Vorontsov, R.S. Hoffmann & M.J. Braun, 1999[9]
|
|
Podrodzaje i gatunki |
2 podrodzaje i 26 gatunków (w tym 11 wymarłych) – zobacz opis w tekście |
|
|
|
|
Zamknij
Przedstawiciele rodzaju Marmota zamieszkują Amerykę Północną, Europę i Azję[11][12][13]. Duża część to zwierzęta typowo górskie.
Długość ciała (bez ogona) 360–750 mm, długość ogona 100–250 mm; masa ciała 1,6–11 kg[12][14]. Sierść jest gruba, szorstka, w różnych odcieniach brązu i szarości. Sylwetka krępa, uszy małe, kończyny krótkie, o silnych stopach przystosowanych do kopania w ziemi.
Rodzaj zdefiniował w 1779 roku niemiecki lekarz, przyrodnik, fizjolog i antroplolg Johann Friedrich Blumenbach w książce swojego autorstwa o tytule Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern[1]. Blumenbach wymienił kilka gatunków – Mus lemmus Linnaeus, 1758, Mus cricetus Linnaeus, 1758, Marmota alpina Blumenbach, 1779 (= Mus marmota Linnaeus, 1758) i Mus citellus Linnaeus, 1766 – z których gatunkiem typowym jest świstak alpejski (M. marmota).
Etymologia
- Marmota: epitet gatunkowy Mus marmota Linnaeus, 1758; fr. marmotte ‘świstak’, od łac. Mus montis ‘mysz górska’[15][16].
- Arctomys: gr. αρκτος arktos ‘niedźwiedź’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[17]. Gatunek typowy: Schreber wymienił kilka gatunków – Arctomys bobac von Schreber, 1780 (= Mus bobak P.L.S. Müller, 1776), Mus marmota Linnaeus, 1758, Mus monax Linnaeus, 1758, Mus empetra Pallas, 1779 (= Mus monax Linnaeus, 1758) i Mus citillus Pallas, 1779 – z których gatunkiem typowym jest Mus marmota Linnaeus, 1758.
- Lagomys: gr. λαγως lagōs ‘zając’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[18].
- Lipura: gr. λειπω leipō ‘porzucić, zostawić’; ουρα oura ‘ogon’[19]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus monax Linnaeus, 1758.
- Stereodectes: gr. στερεος stereos ‘mocny, solidny’; δηκτης dēktēs ‘gryzący’[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Stereodectes tortus Cope, 1869 (= Mus monax Linnaeus, 1758).
- Marmotops: rodzaj Marmota Blumenbach, 1799; gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’[21][8]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus monax Linnaeus, 1758.
- Petromarmota: gr. πετρα petra ‘skała, klif’; rodzaj Marmota Blumenbach, 1799[9]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie: Arctomys flaviventer Audubon & Bachman, 1841.
Podział systematyczny
Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w dwóch podrodzajach[22][14][11][10]:
- Petromarmota Steppan, Akhverdyan, Lyapunova, D.G. Fraser, Vorontsov, R.S. Hoffmann & M.J. Braun, 1999
- Marmota caligata (Eschscholtz, 1829) – świstak siwy
- Marmota olympus (Merriam, 1898) – świstak olimpijski
- Marmota vancouverensis Swarth, 1911 – świstak wyspowy
- Marmota flaviventris (Audubon & Bachman, 1841) – świstak żółtobrzuchy
- Marmota Blumenbach, 1779
- Marmota monax (Linnaeus, 1758) – świstak amerykański
- Marmota broweri E.R. Hall & Gilmore, 1934 – świstak alaskański
- Marmota marmota (Linnaeus, 1758) – świstak alpejski
- Marmota caudata (I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1844) – świstak ogoniasty
- Marmota menzbieri (Kashkarov, 1925) – świstak tienszański
- Marmota baibacina Kastschenko, 1899 – świstak szary
- Marmota kastschenkoi Stroganov & Yudin, 1956
- Marmota bobak (P.L.S. Müller, 1776) – świstak stepowy
- Marmota camtschatica (Pallas, 1811) – świstak czarnogłowy
- Marmota sibirica (Radde, 1862) – świstak syberyjski
- Marmota himalayana (Hodgson, 1841) – świstak himalajski
Opisano również gatunki wymarłe:
- Marmota arizonae Hay, 1921[23] (Ameryka Północna; plejstocen)
- Marmota arrodens Hay, 1921[24] (Ameryka Północna; plejstocen)
- Marmota complicidens (Yang Zhongjian, 1934)[25] (Azja; plejstocen)
- Marmota korthi Kelly, 2000[26] (Ameryka Północna; miocen)
- Marmota longipes Vekua, 1959[27] (Azja; plejstocen)
- Marmota mantchurica Tokunaga & Naora, 1939[28] (Azja; plejstocen)
- Marmota minor (L. Kellogg, 1910)[29] (Ameryka Północna; pliocen)
- Marmota parva Qiu Zhanxiang, Deng Tao & Wang Banyue, 2004[30] (Azja; plejstocen)
- Marmota primigenia (Kaup, 1839)[31] (Europa; plejstocen)
- Marmota tologoica Ivanyev, 1966[32] (Azja; pliocen)
- Marmota vetus (Marsh, 1871)[33] (Ameryka Północna; miocen lub pliocen).
Książka Frisch została odrzucona na mocy uprawnień ICZN do celów nomenklatorycznych ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[2].
Nowa nazwa dla Arctomys von Schreber, 1780.
Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 208, 209. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 817–822. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Marmota. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].
Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 393–394. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-21]. (ang.).
Z.-j. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and Primates other than Sinanthropus from Locality I in Chouk-outien. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 8 (3), s. 49, 1934. (ang.).
A.K. Векуа. О фауне нижнечетвертичных млекопитающих из Ахалкалаки (Южная Грузия). „Доклады Академии Наук СССР”. 127 (2), s. 409, 1959. (ros.).
S. Tokunaga & N. Naora: Fossil remains excavated at Ku-Hsiang-Tung near Harbin, Manchoukuo. W: I. Matuzawa: Report of the First Scientific Expedition to Manchoukuo under the leadership of Shigeyasu Tokunaga, June-October 1933. Institute of Scientific Research of Manchoukuo, 1939, s. 200, seria: Geology, section II, part IV.
L. Kellogg. Rodent fauna of the late Tertiary beds at Virginia Valley and Thousand Creek, Nevada. „University of California Publications in Geological Sciences”. 5 (29), s. 425, 1910. (ang.).
J.J. Kaup: Description d’ossements fossiles de mammifères inconnus jusqu’à présent qui se trouvent au muséum grand ducal de Darmstadt. Darmstadt: J.G Heyer, 1839, s. 110. (niem.).
Л.H. Иванъев. Новый подвид ископаемого сурка (тарбагана) из третичных отложений Западного Забайкалья. „Известия Восточно-Сибирского отдела Русского географического общества”. 65, s. 174, 1966. (ros.).
Identyfikatory zewnętrzne: