Klon (Acer L.) – rodzaj roślin z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae) (czasem, zwłaszcza dawniej z wyodrębnianej osobno rodziny klonowatych Aceraceae). Do rodzaju należy około 150 gatunków drzew i krzewów[4]. Występują one w strefie umiarkowanej półkuli północnej, w ogromnej większości w Azji, z nielicznymi gatunkami rosnącymi w górach strefy równikowej. W Polsce trzy gatunki rosną jako rodzime, trzy introdukowane są już zadomowione. Bardzo liczne gatunki są uprawiane jako ozdobne, w parkach, ogrodach, ale też jako drzewa uliczne. Część dostarcza drewna, wykorzystywane są jako miododajne i dostarczają syropu klonowego[5].
 Morfologia (klon jawor) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
klon | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Acer L. Sp. Pl. 1054. 1 Mai 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Zasięg | |||
 | |||
.jpg)
Rozmieszczenie geograficzne
Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez Islandii i północnej Rosji)[4], w której rośnie w zależności od ujęcia 12[6]–14[5] gatunków, północno-zachodnią Afrykę, Azję bez północnej części kontynentu, Półwyspu Arabskiego i Indyjskiego. Największe zróżnicowanie znajduje się w Chinach, gdzie rośnie co najmniej 101 gatunków[5], z czego 61 to endemity[7]. Pojedyncze gatunki schodzą w Azji Południowo-Wschodniej do strefy równikowej (Półwysep Indochiński, Filipiny, Indonezja), gdzie rosną na obszarach górskich[4][7]. Także w Ameryce Północnej, gdzie występuje 10 gatunków[6], klony schodzą na południu do strefy międzyzwrotnikowej sięgając na południu do Gwatemali[8][4].
W Polsce rosną jako gatunki rodzime trzy klony[9]:
- klon zwyczajny, k. pospolity – Acer platanoides L.
- klon jawor, jawor – Acer pseudoplatanus L.
- klon polny, paklon – Acer campestre L.
Gatunków obcych i zadomowionych jest pięć[10][9]:
- klon jesionolistny – Acer negundo L. (inwazyjny)
- klon czerwony – Acer rubrum L.
- klon srebrzysty – Acer saccharinum L. (lokalnie zadomowiony)
- klon cukrowy – Acer saccharum Marshall (lokalnie zadomowiony)
- klon tatarski – Acer tataricum L.
Morfologia
.jpg)
- Pokrój
- Drzewa osiągające 40 m wysokości, ale w przypadku większości gatunków zwykle niższe, do 10–15 m, liczne mają pokrój pośredni między krzewami i drzewami, nieliczne to typowe krzewy[8]. Różne części roślin, zwłaszcza młode bywają owłosione, starsze pędy zwykle są nagie. Kora na młodych drzewach z reguły gładka, u klona strzępiastokorego silnie papierzasto postrzępiona. Część gatunków korę wielobarwną, zwykle zieloną z białymi paskami. Na starszych drzewach u części gatunków łuszczy się tafelkowato, głęboko spękana i ciemna jest u Acer saccharum subsp. nigrum[8].
- Liście
- Zwykle sezonowe, rzadko zimozielone lub częściowo zimozielone, nakrzyżległe. Blaszka bardzo różnie wykształcona od pojedynczej, nie wcinanej, całobrzegiej lub piłkowanej do dłoniasto klapowanej z bardzo różną głębokością klap, które mogą też być całobrzegie, piłkowane, ząbkowane, i wtórnie wcinane. U części gatunków liście są złożone – trójlistkowe i nieparzysto pierzaste z 3, 5, 7, rzadko 9 listkami[8][11].
- Kwiaty
- Jednopłciowe lub obupłciowe, przy czym rośliny są poligamiczne (zwykle rozwijają się kwiaty męskie i obupłciowe), rzadziej jednopienne i dwupienne. Kwiaty są drobne i zebrane w grona, baldachogrona, wiechy i pęczki. Okwiat 5-, rzadziej 4-krotny, zwykle zróżnicowany na kielich i koronę, czasem korony brak. Listki okwiatu zwykle wolne, podobnie zabarwione, najczęściej żółtawo i zielonkawo, rzadziej kwiaty są purpurowe lub czerwone[8]. Pręcików zwykle jest 8, rzadko 4, 5, 10 lub 12, ich nitki są wolne[7], osadzone na dysku miodnikowym. Dwa owocolistki tworzą dwie komory górnej zalążni, w każdej zwykle z dwoma, rzadziej jednym zalążkiem. Szyjki słupka dwie[7][11].
- Owoce
- Charakterystyczne, dwuskrzydlaki (orzechy) rozpadające się po dojrzeniu na pojedyncze skrzydlaki[8].
Systematyka
Rodzaj Acer tradycyjnie klasyfikowany był zwykle do rodziny klonowatych Aceraceae, wspólnie z rodzajem dwuskrzydlak Dipteronia. Analizy filogenetyczne, zwłaszcza od lat 90. XX wieku wskazały jednak na zagnieżdżenie tych rodzajów w obrębie mydleńcowatych Sapindaceae[2][12]. W nowszych systemach klasyfikacyjnych (APG II i późniejsze wersje, APweb, system Reveala z 2007) klonowate włączone są do tej rodziny w randze podrodziny lub plemienia[13]. Pierwszymi, którzy włączyli klony do mydleńcowatych byli w 1862 George Bentham i Joseph Dalton Hooker[6].
Ostatni wspólny przodek klonów i dwuskrzydlaków żył w paleocenie[14].
Klasyfikację w obrębie rodzaju dzielącą gatunki na sekcje i serie na podstawie nie tylko cech morfologicznych, ale też danych molekularnych opracował w 2004 P.C. de Jong[15]. Dalsze analizy molekularne zasadniczo potwierdziły jego klasyfikację[6]. Drzewo filogenetyczne gatunków klonów obejmuje 6 głównych grup. Klad bazalny tworzą serie: Palmata (najliczniejsza, obejmująca 41 gatunków), Negundo (A. negundo, A. cissifolium i A. henryi), Arguta i Spicata. Drugą grupę tworzą serie Parviflora i Glabra; trzecią jedna seria Macrantha; czwartą serie: Ginnala, Lithocarpa i Indivisia; piątą serie: Trifoliata, Pentaphylla, Acer i Rubra; szóstą serie: Platanoidea i Macrophylla[6].
- Acer acuminatum Wall. ex D.Don
- Acer acutum W.P.Fang
- Acer albopurpurascens Hayata
- Acer amamiense T.Yamaz.
- Acer amplum Rehder – klon okazały
- Acer argutum Maxim. – klon ostroząbkowy
- Acer barbinerve Maxim. – klon bródkowaty
- Acer binzayedii Y.L.Vargas-Rodr.
- Acer × bornmuelleri Borbás – klon Bornmüllera
- Acer × boscii Spach – klon Bosca
- Acer brevipes Gagnep.
- Acer buergerianum Miq. – klon Bürgera
- Acer caesium Wall. ex Brandis
- Acer calcaratum Gagnep.
- Acer campbellii Hook.f. & Thomson ex Hiern – klon Campbella
- Acer campestre L. – klon polny
- Acer capillipes Maxim. – klon hondoański
- Acer cappadocicum Gled. – klon kappadocki, k. kaukaski (w tym subsp. lobelii klon Lobela)
- Acer carpinifolium Siebold & Zucc. – klon grabolistny
- Acer caudatifolium Hayata
- Acer caudatum Wall.
- Acer chiangdaoense Santisuk
- Acer chienii Hu & W.C.Cheng
- Acer chingii Hu
- Acer chunii W.P.Fang
- Acer cinerascentiforme Pojark.
- Acer circinatum Pursh – klon okrągłolistny
- Acer cissifolium (Siebold & Zucc.) K.Koch – klon cissolistny
- Acer confertifolium Merr. & F.P.Metcalf
- Acer cordatum Pax
- Acer coriaceifolium H.Lév. – klon skórzasty, k. cynamonowy
- Acer × coriaceum Bosc ex Tausch.
- Acer crassum Hu & W.C.Cheng
- Acer crataegifolium Siebold & Zucc. – klon głogolistny
- Acer davidii Franch. – klon Davida
- Acer diabolicum Blume ex K.Koch – klon diabelski, k. kosmaty
- Acer distylum Siebold & Zucc. – klon dwusłupkowy
- Acer duplicatoserratum Hayata
- Acer elegantulum W.P.Fang & P.L.Chiu – klon wytworny
- Acer erianthum Schwer.
- Acer erythranthum Gagnep.
- Acer fabri Hance
- Acer fenzelianum Hand.-Mazz.
- Acer forrestii Diels
- Acer × freemanii A.E.Murray
- Acer fulvescens Rehder
- Acer glabrum Torr. – klon nagi
- Acer gracilifolium W.P.Fang & C.C.Fu
- Acer granatense Boiss.
- Acer grandidentatum Nutt. – klon zębaty
- Acer griseum (Franch.) Pax – klon strzępiastokory
- Acer heldreichii Orph. ex Boiss. – klon Heldreicha (w tym subsp. trautvetteri klon Trautvettera)
- Acer henryi Pax – Klon Henry’ego
- Acer hilaense Hu & W.C.Cheng
- Acer hyrcanum Fisch. & C.A.Mey. – klon hyrkański
- Acer insulare Makino
- Acer iranicum Mohtash. & Rastegar
- Acer × jakelyanum Rottenst.
- Acer japonicum Thunb. – klon japoński
- Acer × koenighoferae Rottenst.
- Acer komarovii Pojark.
- Acer kungshanense W.P.Fang & C.Y.Chang
- Acer kuomeii W.P.Fang & M.Y.Fang
- Acer kwangnanense Hu & W.C.Cheng
- Acer kweilinense W.P.Fang & M.Y.Fang
- Acer laevigatum Wall.
- Acer laurinum Hassk.
- Acer laxiflorum Pax – klon rozpierzchłokwiatowy
- Acer leipoense W.P.Fang & Soong
- Acer leptophyllum W.P.Fang
- Acer longipes Franch. ex Rehder
- Acer lucidum F.P.Metcalf
- Acer lungshengense W.P.Fang & L.C.Hu
- Acer macrophyllum Pursh – klon wielkolistny
- Acer mandshuricum Maxim. – klon mandżurski
- Acer mapienense W.P.Fang
- Acer × martini Jord.
- Acer maximowiczianum Miq. – Klon trójlistkowy
- Acer maximowiczii Pax
- Acer mazandaranicum Amini, H.Zare & Assadi
- Acer metcalfii Rehder
- Acer miaoshanicum W.P.Fang
- Acer micranthum Siebold & Zucc. – klon drobnokwiatowy
- Acer miyabei Maxim. – klon Miyabe'go
- Acer monspessulanum L. – klon francuski
- Acer morifolium Koidz.
- Acer morrisonense Hayata
- Acer negundo L. – klon jesionolistny
- Acer nipponicum H.Hara – klon nippoński
- Acer oblongum Wall. ex DC. – klon wąskolistny
- Acer obtusifolium Sm.
- Acer okamotoi Nakai
- Acer oligocarpum W.P.Fang & L.C.Hu
- Acer oliverianum Pax – klon Olivera
- Acer opalus Mill. – klon włoski
- Acer orthocampestre G.W.Grimm & Denk
- Acer paihengii W.P.Fang
- Acer palmatum Thunb. – klon palmowy
- Acer pauciflorum W.P.Fang
- Acer paxii Franch.
- Acer pectinatum Wall. ex Brandis
- Acer pensylvanicum L. – klon pensylwański
- Acer pentaphyllum Diels
- Acer pentapomicum J.L.Stewart
- Acer pictum Thunb.
- Acer pilosum Maxim.
- Acer pinnatinervium Merr.
- Acer platanoides L. – klon zwyczajny, k. pospolity
- Acer poliophyllum W.P.Fang & Y.T.Wu
- Acer pseudoplatanus L. – klon jawor
- Acer pseudosieboldianum (Pax) Kom. – klon niby-Siebolda
- Acer pseudowilsonii Y.S.Chen
- Acer pubinerve Rehder
- Acer pubipetiolatum Hu & W.C.Cheng
- Acer pycnanthum K.Koch
- Acer × ramosum Schwer.
- Acer robustum Pax
- Acer rubrum L. – klon czerwony
- Acer rufinerve Siebold & Zucc. – klon rdzawy, k. śniady
- Acer saccharinum L. – klon srebrzysty
- Acer saccharum Marshall – klon cukrowy
- Acer × schwerinii Pax
- Acer sempervirens L. – klon wiecznizielony
- Acer serrulatum Hayata
- Acer shangszeense W.P.Fang & Soong
- Acer shenkanense W.P.Fang ex C.C.Fu
- Acer shenzhenensis R.H.Miao & X.M.Wang
- Acer shihweii F.Chun & W.P.Fang
- Acer shirasawanum Koidz. – klon Shirasawy
- Acer sieboldianum Miq. – klon Siebolda
- Acer sikkimense Miq.
- Acer sinense Pax – klon chiński
- Acer sino-oblongum F.P.Metcalf
- Acer sinopurpurascens W.C.Cheng
- Acer skutchii Rehder
- Acer sosnowskyi Doluch.
- Acer spicatum Lam. – klon kłosowy
- Acer stachyophyllum Hiern – klon stachiurkolistny
- Acer sterculiaceum Wall.
- Acer sutchuenense Franch.
- Acer sycopseoides Chun
- Acer tataricum L. – klon tatarski
- Acer tegmentosum Maxim. – klon zielonokory
- Acer tenellum Pax
- Acer tenuifolium (Koidz.) Koidz. – klon cienkolistny
- Acer thomsonii Miq.
- Acer tibetense W.P.Fang
- Acer tonkinense Lecomte
- Acer triflorum Kom. – klon trójkwiatowy
- Acer truncatum Bunge – klon ściętolistny
- Acer tschonoskii Maxim. – klon Czonoskiego
- Acer tsinglingense W.P.Fang & C.C.Hsieh
- Acer tutcheri Duthie
- Acer ukurunduense Trautv. & C.A.Mey. – klon ukurundzki
- Acer undulatum Pojark.
- Acer × varbossanium (K.Malý) Simonk.
- Acer velutinum Boiss. – klon zamszowaty
- Acer wangchii W.P.Fang
- Acer wardii W.W.Sm. – klon Warda
- Acer wilsonii Rehder
- Acer yangbiense Y.S.Chen & Q.E.Yang
- Acer yinkunii W.P.Fang
- Acer yui W.P.Fang
- Acer × zoeschense Pax – klon pośredni
Zobacz też
Przypisy
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
