Zbigniew Czarnuch

Zbigniew Czarnuch (ur. 18 marca 1930 w Lututowie^[1][2], zm. 22 września 2024^[3]) – historyk, pedagog, działacz społeczny.

Zbigniew Czarnuch

Data i miejsce urodzenia	18 marca 1930 Lututów
Data śmierci	22 września 2024
Zawód, zajęcie	historyk, pedagog
Odznaczenia

Życiorys

Dzieciństwo spędził w Lututowie, Raduczycach i Dębinie w gminie Osjaków^[4]. W 1945 przybył do Witnicy, w której jego ojciec Jan został mianowany burmistrzem (był nim do 1948)^[2]. W młodości jako harcerz uczestniczył gorliwie w zacieraniu śladów niemczyzny w mieście, zamalowując je farbą i odkuwając młotkiem^[5]. Po maturze studiował historię na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, potem na Uniwersytecie Warszawskim^[6].

Po ukończeniu studiów pracował w Zielonej Górze. Propagator idei harcerskich drużyn przypodwórkowych, czyli mających powiązania z rodzicami harcerzy. Z nurtu tego wywodził się teatr Cyrk Cudaków^{[7][8][9][10]}. Podczas pracy w zielonogórskim Domu Kultury Dzieci i Młodzieży, Szkole Podstawowej nr 13 i Liceum Ogólnokształcącym nr 21 (dyrektor 1964–1968^[6]) przy ul. Chopina szukając metod wychowania w etosie obywatelskim i poprzez kulturę, w 1957 założył szczep harcerski Makusyny (im. Kornela Makuszyńskiego), polemiczny wobec walterowców^[1][8][9], który prowadził do 1968^[11]. Z drużyną Makusynów współpracowali m.in. Wanda Chotomska i Jerzy Litwiniuk. Czarnuch był pomysłodawcą odbudowy zamku Schönaichów w Siedlisku, wykorzystywanego następnie jako baza obozów harcerskich^[1][7][8].

Po konflikcie z kadrą pedagogiczną^[2] w 1968 wyjechał do Poznania, gdzie współpracował z Heliodorem Muszyńskim, następnie przez kilka lat pracował w Głównej Kwaterze ZHP w Warszawie^[1], prowadząc Wydział Dokumentacji i Informacji i kształcąc kadrę harcerską w Centralnej Szkole Instruktorów ZHP. Na Wydziale Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego prowadził zajęcia z metodyki harcerskiej, współpracując z prof. Wincentym Okoniem. W warszawskim Ośrodku TVP w latach 1972–1973 zainicjował i prowadził program dla dzieci „Sekretarzyk rodzinny”^[11].

Będąc potem dyrektorem szkoły w Lesku podjął próbę opracowania koncepcji szkoły środowiskowej uznającej lokalną tradycję kultury ukraińskiej^[1]. Pracował także w Mokobodach, Czarnej i Niwiskach^[2][11].

Tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego w 1981 powrócił do Witnicy i pozostał tam na stałe^[1][2]. Nauczał historii w miejscowej szkole średniej. W 1985 przyczynił się do utworzenia Towarzystwa Przyjaciół Witnicy, wybrano go także jego prezesem. We współpracy z dawnymi niemieckimi mieszkańcami miasteczka założył Izbę Regionalną – początek miejskiego muzeum, wyposażonego głównie w eksponaty stanowiące własność Czarnucha lub zdobyte dzięki jego staraniom^[11][12]. Jako rzecznik polsko-niemieckiego zbliżenia Zbigniew Czarnuch zainicjował utworzenie Polsko-Niemieckiego Stowarzyszenia Educatio Pro Europa Viadrina, działającego w euroregionie o tej nazwie. Organizuje podróże studialne po pograniczu^[7][13]. Uważa teraz, że niszcząc w młodości niemieckie napisy – „wpadł w pułapkę historii”^[5]. Jest inicjatorem i (z Dariuszem Rymarem) współzałożycielem oraz członkiem redakcji ukazującego się od 1994 w Gorzowie Wielkopolskim „Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego”^[14][15]. Przez wiele lat był członkiem redakcji regionalnego czasopisma „Trakt. Warta–Odra”^[11].

W październiku 2009 za wytrwałe działanie na rzecz porozumienia polsko-niemieckiego otrzymał nagrodę im. Georga Dehio (Georg-Dehio-Kulturpreis(inne języki)) ufundowaną przez Niemieckie Forum Kulturalne ds. Europy Wschodniej^[16][6]. Członek korespondent berlińskiego stowarzyszenia Landersgeschichtlichen Vereinigung für die Mark Brandenburg^[11]. W latach 1994–1995 stworzył Park Drogowskazów i Słupów Milowych Cywilizacji w Witnicy^[14][16][5].

Sylwetce Zbigniewa Czarnucha oraz jego działalności poświęcono publikacje Muzeum Ziemi Lubuskiej: Zbigniew Czarnuch^[17][18] (2014) i Makusyny – zielonogórscy harcerze ze szczepu im. Kornela Makuszyńskiego (katalog wystawy)^[19][20] (2010).

Został pochowany na cmentarzu w Witnicy. Uroczystości pogrzebowe miały charakter świecki^[21].

Nagrody i odznaczenia

Laureat wielu odznaczeń, nagród i wyróżnień za krzewienie historii i kultury lokalnej^[11][22], takich jak m.in.:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1987)
• Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi
• Medal Komisji Edukacji Narodowej (1988)
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2010)
• Order Uśmiechu, za pracę pedagogiczną z dziećmi i młodzieżą^[7]
• Złota Odznaka „Za opiekę nad zabytkami”^[13]
• Odznaka honorowa za „Zasługi dla Województwa Lubuskiego” (2009)^[23]
• Honorowy Kustosz Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze (2005)^[24]
• Lubuska Nagroda Kulturalna
• Honorowy Obywatel Fromborka, Zielonej Góry (2004) i Witnicy (2007)
• I nagroda III edycji Nagrody im. Aleksandra Patkowskiego przyznawanej przez Muzeum Okręgowe w Sandomierzu, za szczególne osiągnięcia w dziedzinie regionalistyki (2000)^[2][25]
• statuetka „Kamienia milowego” miesięcznika „Puls”, przyznana za upartą budowę społeczeństwa obywatelskiego (2004)
• Nagroda „Ziemi Gorzowskiej” (1990)
• Nagroda kulturalna im. Georga Dehio (Niemcy, 2009)
• Medal Persona Euroregionu Pro Europa Viadrina (2001)

Prace

Zbigniew Czarnuch był autorem wielu publikacji poświęconych Witnicy i regionowi^[6][7]. Bibliografia prac pedagogicznych, regionalnych oraz innych jego autorstwa lub współautorstwa liczy ponad 300 pozycji m.in.^[2][26]:

• Błota Warciańskie: kilka odsłon fenomenu doliny dolnej Warty. Górzyca 2007. ISBN 978-83-89961-14-3.
• Kościół w Dąbroszynie: panteon chwały rodów szlachty Dąbroszyńskiej. Gorzów 2003. ISBN 83-88784-66-8.
• Niebezpieczne drogi i podejrzani młynarze. Gorzów 2000. ISBN 83-909122-4-4.
• Wspomnienia, relacje, listy i rozmowy Witniczan. Witnica 1994. ISBN 83-903082-0-7.
• Niemcy opuszczają Witnicę: Witnica: Towarzystwo Przyjaciół Witnicy, 1989. OCLC 834073514.
• Awers i rewers, w: Damian Kasprzyk (red.), Kim jesteś, regionalisto?, Łódź, 2012. ISBN 978-83-932014-4-0.