Wyrak upiorny

Wyrak upiorny^[22], wyrak upiór^[23] (Tarsius tarsier) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny wyrakowatych (Tarsiidae).

Wyrak upiorny

Tarsius tarsier[1]
(Erxleben, 1777)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Rodzina	wyrakowate
Rodzaj	wyrak
Gatunek	wyrak upiorny
Synonimy Lemur tarsier Erxleben, 1777[2] Didelphys ? macrotarsos von Schreber, 1778[3] Lemur spectrum Pallas, 1778[4] Lemur Tarsius[a]: Storr, 1780[5] Didelphis macrotarsus J.F. Gmelin, 1788[6] Lemur podje Kerr, 1792[7] Macrotarsus Buffoni Link, 1795[8] Tarsius Pallasii É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796[9] Tarsius Daubentonii É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796[9] Lemur tarsius[b] G. Cuvier, 1797[10] Macrotarsus indicus Lacépède, 1799[11] Tarsius Daubentonii: Audebert, 1799[12] Tarsius Daubentonii: G. Shaw, 1800[13] Tarsius Daubentonii: É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803[14] Tarsius Pallassii[c]: G. Fischer, 1804[15] Tarsius Daubentonii: G. Fischer, 1804[16] Tarsius Palassii[c]: Tiedemann, 1808[17] Tarsius Pallasii Goldfuss, 1809[18] Tarsius daubentoni[d] D.G. Elliot, 1913[19] Macrotarsus buffonii[e]: Groves, Shekelle & Brandon-Jones, 2008[20] Tarsius pallassii[c]: Groves, Shekelle & Brandon-Jones, 2008[20]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[21]
narażony na wyginięcie

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1777 roku niemiecki przyrodnik Johann Christian Polycarp Erxleben nadając mu nazwę Lemur tarsier^[2]. Erxleben nie wskazał miejsca typowego^[2][24], miejsce to określono w ramach późniejszego oznaczenia na wyspę Selayar, u południowo-zachodniej półwyspowej części Celebesu w Indonezji^[25][26][27]. Erxleben swój opis oparł „Tarsier or Woolly Jerboa” de Buffona z 1741 roku^[24], którym być może jest zamontowana skóra z czaszką w środku dorosłego samca (sygnatura MNHN-ZM-MO-1994-2465) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu^[25][28][29].

Wyrak upiór jest opisywany najczęściej pod naukową nazwą Tarsius spectrum Pallas, 1779. Zdaniem Wilsona i Reeder^[24] oraz specjalistów IUCN^[21], zgodnie z zasadami nomenklatury zoologicznej pierwszeństwo ma nazwa Lemur tarsier Erxleben, 1777.

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[26].

Etymologia

Tarsius i tarsier: gr. ταρσος tarsos „stęp”^[30].

Zasięg występowania

Wyrak upiorny występuje na wyspie Selayar, leżącej na krańcu południowo-zachodniej półwyspowej części Celebes^[26]. Raport o okazie „T. spectrum” znalezionym na wyspie Sawu (między Sumbą a Timorem) w 1890 roku prawdopodobnie jest niepoprawnym określeniem miejsca występowania tegoż gatunku^[26].

Morfologia

Długość ciała 12–14 cm, ogona 23–26 cm (n = 1 ♂♀); masa ciała samic 98 g, samców 103 g^[31][32]. Dzięki bardzo długim nogom to niewielkie zwierzę może skakać między drzewami na odległość 6 m (przy długości ciała ok. 20 cm). Jego ogon jest prawie dwukrotnie dłuższy, niż całe jego ciało.

Ekologia

Zwierzę aktywne głównie nocą, owadożerne. Zamieszkuje lasy, widywany też w okolicach podmiejskich. Żyje w grupach rodzinnych. Śpi zawsze z jednym okiem otwartym. Jego oczy mają ponad 3 cm średnicy i są wielkości jego mózgu.

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’)^[21].

Uwagi

1. Niepoprawna późniejsza pisownia Lemur tarsier Erxleben, 1777.
2. Nowa nazwa dla Didelphis macrotarsus J.F. Gmelin, 1788.
3. Niepoprawna późniejsza pisownia Tarsius Pallasii É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1796.
4. Niepoprawna późniejsza pisownia Tarsius Daubentonii: G. Shaw, 1800.
5. Niepoprawna późniejsza pisownia Macrotarsus Buffoni Link, 1795.