Wyrak filipiński

Wyrak filipiński^[9] (Carlito syrichta) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny wyrakowatych (Tarsiidae) występujący w lasach deszczowych Filipin.

Wyrak filipiński

Carlito syrichta
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Rodzina	wyrakowate
Rodzaj	Carlito Groves & Shekelle, 2010[1]
Gatunek	wyrak filipiński
Synonimy
Simia syrichta Linnaeus, 1758[2] Tarsius philippinensis A.B. Meyer, 1894[3] Tarsius carbonarius Heude, 1898[4] Tarsius fraterculus G.S. Miller, 1911[5] Tarsius philippensis[a] Hollister, 1912[6] Tarsius syrichtus[b] Cabrera, 1923[7]
Podgatunki
C. s. syrichta (Linnaeus, 1758) C. s. carbonarius (Heude, 1898) C. s. fraterculus (G.S. Miller, 1911)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]
bliski zagrożenia
Zasięg występowania

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia syrichta^[2]. Miejsce typowe Luzon (w oryg. łac. Habitat in Luzonum insulis)^[2], Filipiny^[10][11]. Linneusz bazował na opisie wyraków autorstwa Georga Kamela; oryginalne okazy prawdopodobnie zaginęły^[7]. Jedyny przedstawiciel rodzaju Carlito^[9] który zdefiniowali w 2010 roku amerykańscy zoolodzy: Colin Groves i Myron Shekelle^[1].

Podgatunki są ograniczone do oddzielnych wysp, które jeszcze pod koniec plejstocenu były połączone w jeden ląd^[12]. Wydaje się, że w obrębie podgatunków istnieje niewielka zmienność morfologiczna, ale okazy muzealne są silnie ukierunkowane na dwie lokalizacje z wyspy Mindanao^[12]. Odizolowane wyspowe populacje mogą stanowić odrębne taksony, w tym Sarangani, Basilan, Sulu, Dinagat i Siargao, dlatego zachodzi potrzeba przeprowadzenia znacznie więcej badań filogeograficznych^[12].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[12]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek	Oryginalna nazwa	Autor i rok opisu	Miejsce typowe	Holotyp
C. s. carbonarius	Tarsius carbonarius	Heude, 1898	Mindanao, Filipiny[13].	Dwa okazy[13].
C. s. fraterculus	Tarsius fraterculus	G.S. Miller, 1911	Sevilla, prowincja Bohol, Bohol, Filipiny[14].	Skóra, czaszka i szkielet pozaczaszkowy dorosłej samicy (sygnatura USNM 239250) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej; okaz zebrany 9 kwietnia 1906 roku przez A. Celestino i M. Cantona[14][15].

Etymologia

• Carlito: nazwa Carlito – zdrobnienie „wieśniaka”, od niem. Karl lub Carl (wieśniak); hiszpański przyrostek zdrobniający -ito. Autorzy zaproponowali tę nazwę jako trafny opis wyraków jako małych naczelnych ze wsi, ale w szczególności w uznaniu dla Carlita Pizarrasa, znanego na Filipinach jako „Tarsier Man”, który brał udział w filmach przyrodniczych, i poświęcił swoje życie dążeniu do wiedzy na temat filipińskich wyraków i ich ochrony^[1].
• syrichta: etymologia niejasna, Linneusz nie wyjaśnił pochodzenia nazwy gatunkowej^[2].
• carbonarius: łac. carbonarius „palnik na węgiel drzewny” (tj. „czarny, czarniawy”), od carbo, carbonis „węgiel drzewny”^[16].
• fraterculus: łac. fraterculus „młodszy brat” (tj. „mniejszy niż, spokrewniony lub sprzymierzony z”), od frater „brat”; przyrostek zdrabniający -ulus^[17].

Zasięg występowania

Wyrak filipiński występuje w zależności od podgatunku^[12]:

• C. syrichta syrichta – Wschodnie Visayas w południowo-wschodnich Filipinach (Leyte, Samar, Dinagat, Biliran i Maripipi), ale domyślnie na wszystkich innych obszarach z wyjątkiem Mindanao i Bohol.
• C. syrichta carbonarius – południowo-wschodnie Filipiny (Mindanao), znane miejsca występowania obejmują północne, centralne i południowo-zachodnie prowincje Bukidnon, Davao del Norte, Davao del Sur, Misamis Occidental, Misamis Oriental, South Cotabato, Zamboanga del Norte i Zamboanga del Sur, chociaż obecnie jest już prawdopodobnie lokalnie wymarły w wielu miejscach; także na wyspie Basilan.
• C. syrichta fraterculus – południowo-wschodnie Filipiny na wyspie Bohol.

Wygląd

Niewielkie zwierzę o długości ciała (bez ogona) 11,8-14 cm, długości ogona 14,7–28,8 cm; masa ciała samic 110–132 g, samców 119-153 g^[18][19]. Futro szarobrązowe. 25-centymetrowy ogon zakończony jest kępką dłuższej sierści. Duże uszy i bardzo duże oczy, otoczone obwódką ciemniejszej sierści (jeśli brać pod uwagę stosunek wielkości gałek ocznych do wielkości ciała, zwierzęta te mają największe oczy spośród ssaków). Łapy i palce długie i cienkie. Tylne nogi bardzo silne, dzięki czemu zwierzę może wykonywać skoki o długości 4-6 metrów.

Tryb życia

Prowadzą nocny tryb życia, dzień przesypiają na drzewach. Żyją w parach, ale są towarzyskie i czasem łączą się w niewielkie grupki do 4 osobników. Ich terytorium zajmuje powierzchnię 1-2 hektarów. Są głównie owadożerne, ale jedzą też pająki, jaszczurki i małe ptaki.

Rozmnażanie

Zwierzęta najprawdopodobniej monogamiczne. Rozmnażają się dwa razy w roku. Po sześciu miesiącach ciąży samica rodzi jedno młode, pokryte futrem i z otwartymi oczami. Okres karmienia mlekiem wynosi zazwyczaj ok. półtora miesiąca. W tym okresie samica nosi młode w pysku lub na brzuchu. Samiec nie uczestniczy w wychowywaniu potomstwa. Zwierzęta te w niewoli dożywają 13,5 roku.

Zagrożenie

Wyrak filipiński został zakwalifikowany jako gatunek o podwyższonym ryzyku wyginięcia (NT – ang. near threatened ‘bliski zagrożenia’)^[8]. Prowadzi się próby rozmnażania w niewoli. Głównym zagrożeniem dla niego są polowania. Wyraki te stały się także popularnymi zwierzętami domowymi, czego skutkiem jest odławianie i oswajanie dzikich osobników. Innymi zagrożeniami są niszczenie środowiska i stosunkowo niewielki obszar występowania.

Uwagi

1. Niepoprawna późniejsza pisownia Tarsius philippinensis A.B. Meyer, 1894.
2. Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Simia syrichta Linnaeus, 1758.