Wychowanka

Wychowanka. Sztuka w pięciu aktach, wierszem – pięcioaktowa komedia Aleksandra Fredry. Prapremiera odbyła się 29 września 1877.^[1][2]

Wychowanka

Strona wydania z 1880
Autor	Aleksander Fredro
Typ utworu	komedia
Data powstania	1854–1856(?)
Wydanie oryginalne
Język	polski
Data wydania	1880

Scena ze spektaklu Wychowanka (1935).

Opis

Dokładna data powstania sztuki nie jest znana^[3]. Przyjmuje się, że mogła powstać między 1854 a 1856, zatem należy do pierwszych utworów napisanych przez Fredrę po kilkunastoletniej przerwie twórczej^[4]. Autor pierwotnie planował umieścić ją w tomie VII przygotowywanych dzieł zebranych, a w planie z 1861 w tomie VI^[4]. Ostatecznie znalazła się w tomie VIII pośmiertnego wydania dzieł z 1880 (s. 1–111)^[4]. Po śmierci autora została wystawiona po raz pierwszy w Krakowie 29 września 1877, następnie we Lwowie 15 października 1877, zaś w Warszawie 18 lipca 1881^[4]. W podtytule utworu autor jedyny raz w swojej twórczości użył określenia sztuka (w innym rękopisie wyjaśniał, że rozumie pod tym pojęciem gatunek zbliżony do niemieckiego Schauspiel)^[5]. W pierwodruku z 1880 sztuka określona została natomiast jako komedia serio^[6].

Tematyka

Utwór demaskuje zakłamanie zamożnych arystokratów, którzy chcą uchodzić za wzór wartości rodzinnych. Pan domu - Hektor Morderski przechwala się sukcesami na polach bitew, choć w rzeczywistości nigdy w wojsku nie służył, a w życiu codziennym jest tchórzem. Jego żona - Regina, chce uchodzić za bogobojną i gościnną damę, lecz w rzeczywistości jest obłudną intrygantką. Równie obłudni i interesowni są niemal wszyscy pozostali domownicy (wliczając służbę). W tym środowisku zmuszona jest żyć uboga wychowanka - Zosia. Istnieje przypuszczenie, że pomysł na utwór Aleksander Fredro zaczerpnął z głośniej historii rodziny barona Konopki, którego miał okazję poznać podczas pobytu w Paryżu.^[7][8]

Treść

Hektor Morderski, chce wydać swą wychowankę Zosię za swego bratanka Piotra - brutala i chama, który budzi w Zosi tylko wstręt. Zmuszona przez wdzięczność wobec opiekuna nie może jednak protestować. Piotr jest jednocześnie obiektem zainteresowania starej panny Pauliny - siostrzenicy pani domu, równie obłudnej jak ona. Zosia znajduje się więc w sieci intryg zarówno pani, jak i pana domu. Na szczęście następuje pomyślny zwrot akcji: okazuje się, że ojcem Zosi jest były partyzant i uczestnik powstania listopadowego - Jan Barski. Zaskoczony jest tym sam Morderski, który dotąd uważał Zosię, za własną nieślubną córkę. W efekcie Zosia może wyjść za mąż za Wacława - ironicznego komentatora sytuacji w dworze.^[7][8]

Inscenizacje (wybór)[1]

• Teatr Polski w Warszawie (1959, reż. Roman Zawistowski)
• Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach (1963, reż. Roman Zawistowski)
• Teatr Wybrzeże w Gdańsku (1979, reż. Stanisław Hebanowski)
• Centrala w Warszawie we współpracy z Teatrem Powszechnym i Instytutem Teatralnym (2014, reż. Michał Zadara)^[9][10][11]
• Teatr Ludowy w Krakowie-Nowej Hucie (2015, reż. Mikołaj Grabowski)^[12][13]

Spektakle radiowe

• Wychowanka (1973, reż. Zbigniew Kopalko)^[14]
• Wychowanka (2011, reż. Henryk Rozen)^[15]

Spektakl telewizyjny

W 1984 r. w Teatrze Telewizji wyemitowano spektakl Wychowanka w reżyserii Stanisława Hebanowskiego.^[16][17][18]