Wola Buchowska

Wola Buchowska – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Jarosław^[5][3].

Wola Buchowska

wieś
Świetlica wiejska
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jarosławski
Gmina	Jarosław
Wysokość	175 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	771[1]
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-511[2]
Tablice rejestracyjne	RJA
SIMC	0603589[3]
Położenie na mapie gminy wiejskiej Jarosław Wola Buchowska
Położenie na mapie Polski Wola Buchowska
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Wola Buchowska
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego Wola Buchowska
50°06′34″N 22°36′31″E[4]

Krzyż przydrożny na Przymiarkach

Strażnica OSP w Dąbrowie

Nowe zalesienia w Dąbrowie

Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie ruskim, w 1739 roku należała do klucza Jarosław Lubomirskich^[6]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Części wsi

Integralne części wsi Wola Buchowska^[5][3]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0603595	Dąbrowa	część wsi
0603610	Florki	przysiółek
0603603	Lisie Jamy	część wsi
0603626	Ostrówek	przysiółek

Historia

Początki osadnictwa na tym terenie są związane z odkryciem archeologicznym monet rzymskich sprzed około 100 lat p.n.e, gdy przez te tereny przechodził starożytny solno-bursztynowy, bałtycko-czarnomorski szlak kupiecki. Pierwsza wzmianka o wsi Buchowska pojawiła się w dokumentach z 1397 roku, o których wspomina Schematyzm Greckokatolickiej Eparchii Przemyskiej w opisie parochii Dębno: (Gramota najdawniejsza na dotacijo sjej parohij nachoditsja w aktach parohijalnych z 1397 Vladislaus Dei Gratia Rex Poloniae. Dawnijszimi czasami mal „Buchowska paroch”, otdilne pastwisko poznijsze priłuczeno do gromadskogo)^[7].

Wieś powstała przy końcu XVI wieku, jako Wola Leżachowska. Nazwa „Wola” oznaczała wolność na wiele lat od czynszów na rzecz dworu i dziedzica w celu zagospodarowania się nowych osadników na nowym terenie. Wole i Wólki zaczęły powstawać w Polsce już od XIII wieku; wieś otrzymywała też drugi człon przymiotnikowy od nazwy macierzystej wsi (w której terytorium była wcześniej jako maleńka osada-przysiółek) lub od nazwiska pierwszego osadnika-założyciela.

Przydatnym źródłem wiedzy o historii miejscowości są regestra poborowe z XVI i XVII wieku, które zapisali poborcy podatkowi ziemi przemyskiej. 5 lipca 1594 roku Wolę Pozowską alias Leżachowską i inne wsie, otrzymała Katarzyna Sieniawska^[a][b][c][8], a w 1606 roku przejęła je Anna Ostrogska^[d]. W 1636 roku tereny te otrzymał Stanisław Lubomirski^[e]. W 1642 roku po raz pierwszy w rejestrach pogłównego wzmiankowana jest Wola Buchowska należąca do klucza dóbr Jarosławskich. W 1674 roku było 48 domów^[9].

Nazwa pochodzi prawdopodobnie od nazwiska „Buchowskich” czy też od osadników pochodzących z wsi „Buchowycze” (w rejonie Lwowskim), lub od „Buchty” części Manasterza położonej u ujścia Lubaczówki do Sanu (w jęz. niemieckim słowo „Buchta” oznaczało port rzeczny). W rejestrze podymnego z 1711 roku była wzmiankowana Posańska Wola alias Buchow^[f][10].

W połowie XVII wieku mieszkało w Woli Buchowskiej 18 rodzin zagrodniczych i 7 komorników; w latach 1648–1649 tereny te spustoszyli Tatarzy, a następny najazd Tatarski był w 1672 roku po, którym pozostało tylko 15 domów. Od 1613 roku dobra Jarosławskie objął Stanisław Lubomirski, który otrzymał majętności ⅓ Jarosławia i 12 wsi z folwarkami jako posag żony Zofii Ostrogskiej. W 1681 roku puszczono wieś w dzierżawę pani Grabskiej, a było wtedy 1000 zagonów ziemi; inwentarz dóbr Sanguszków z 1724 roku wymienia 17 nazwisk i ilość posiadanych zagonów ziemi. Ostatnia z linii rodowej Marianna Lubomirska została poślubiona za Janusza Aleksandra Sanguszkę, który 7 grudnia 1753 roku dokonał Transakcji kolbuszowskiej na mocy, której majętności te przeszły na Czartoryskich. W 1880 roku było zamieszkałych 555 ludzi, a w 1890 roku było 621 ludzi. W połowie XIX wieku według austriackiej mapy katastralnej obecny przysiółek Dąbrowa był nazywany: „Bernardyńska”, a Załuże wówczas jeszcze nie istniało (zostało założone później).

W 1900 roku w 123 domach mieszkało 679 ludzi. Ostatnim właścicielem był Witold Czartoryski aż do reformy rolnej w 1944 roku. Ludność wyznania rzymskokatolickiego należała do parafii w Gniewczynie Łańcuckiej (w 1860 roku było 325 wiernych)^[11], a później do parafii w Wólce Pełkińskiej, która powstała w 1924 roku (w 1927 roku było 610 wiernych)^[12]. W 1945 roku powstała rzymskokatolicka parafia w Gorzycach i część Woli Buchowskiej (Ostrówek i Załuże) została przydzielona do parafii Gorzyckiej. Ludność unicka należała do greckokatolickiej cerkwi pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Gorzycach (w 1875 roku było 121 wiernych, a w 1937 roku było 210 wiernych)^[g].

W 1897 roku wybrana została zwierzchność gminna, której naczelnikiem został Kazimierz Janas^[13], a w 1902 roku w 123 domach było 679 mieszkańców. Wieś należała do obszaru dworskiego Czartoryskich w Pełkiniach. W 1921 roku w Woli Buchowskiej było 107 domów (w tym 27 domów w przysiółku Ostrówek).

W lipcu 1944 roku w walce powietrznej nad wsią został zestrzelony pilot radziecki Aleksandr Pawłowicz Synicyn (odznaczony orderem Bohatera Związku Radzieckiego). W lipcu 1970 roku odsłonięto pomnik ku jego czci^[14].

2 marca 1945 roku partyzanci dokonali mordu na trzech grekokatolikach. W kwietniu 1945 roku z Gorzyc i Woli Buchowskiej na Ukrainę wysiedlono 181 mieszkańców z 39 domów.

W latach 1954–1968 wieś należała go gromady Wólka Pełkińska, a po jej zlikwidowaniu w latach 1969–1972 do gromady Pełkinie. Od 1973 roku Wola Buchowska należy do Gminy Jarosław. W 1952 roku założono Ochotniczą Straż Pożarną, a w 1971 roku oddano do użytku remizo-świetlicę.

W latach 1886–2010 we wsi istniała szkoła podstawowa.

Osobny artykuł: Szkoła Podstawowa w Woli Buchowskiej.

Sport

W Woli Buchowskiej działał klub sportowy Ostrovia Wola Buchowska. Został on utworzony w 2007 roku. „Ostrovia” od sezonu 2021/2022 do 2023/2024 grała w klasie „A” grupy przeworskiej^[15].

Tabela rozgrywek ligowych: „Ostrovia Wola Buchowska” (2009–2024)
Sezon	Pozycja	Liga	Pkt	Mecze			Bramki		Awanse Spadki
				zwy.	rem.	por.	zdob.	stra.
2008/2009	1	Klasa B - grupa jarosławska I	49	16	1	5	55	26	awans do Kl. A
2009/2010	9	Klasa A - grupa jarosławska	37	10	7	13	50	55
2010/2011	11	Klasa A - grupa jarosławska	33	10	3	17	47	71
2011/2012	15	Klasa A - grupa jarosławska	23	6	5	19	45	85	spadek do Kl. B
2012/2013	2	Klasa B - grupa jarosławska I	47	14	5	3	89	31	awans do Kl. A
2013/2014	16	Klasa A - grupa jarosławska	19	4	7	19	32	77	spadek do Kl. B
2014/2015	3	Klasa B - grupa jarosławska I	48	15	3	6	83	37
2015/2016	7	Klasa B - grupa jarosławska I	28	9	1	12	52	52
2016/2017	1	Klasa B - grupa jarosławska I	42	13	3	2	76	27	awans do Kl. A
2017/2018	13	Klasa A - grupa jarosławska	28	8	4	18	57	100	spadek do Kl. B
2018/2019	6	Klasa B - grupa jarosławska I	20	6	2	10	33	51
2019/2020	6	Klasa B - grupa jarosławska	22	6	4	3	32	17
2020/2021	2	Klasa B - grupa przeworska	48	15	3	4	65	25	awans do Kl. A
2021/2022	9	Klasa A - grupa przeworska	33	11	0	15	46	66
2022/2023	9	Klasa A - grupa przeworska	34	11	1	14	47	87
2023/2024	13	Klasa A - grupa przeworska	13	4	1	21	26	108
źródło: 90mnut.pl (2009–2024)

Osoby związane z miejscowością

• o. Krystyn Kusy (1943–2020) – zakonnik Franciszkanów Reformatów^[16].
• Stanisław Perykasza (1947–2002) – malarz i rzeźbiarz.

Uwagi

1. 5 lipca 1594 roku dokonano podziału dóbr po Zofii Kostkowej. Katarzyna Sieniawska otrzymała wsie: Głęboką, Rudołowice, Wolę Roźwienicką, Rudołowice, Wierzbną, Kruhel, Wolę Pozowską alias Leżachowską, Kostków, Tywonię (homogialis), Szówsko, Wiązownicę, Nielepkowice, Manaster, Wolę Manasterską, Dybków, Dobrą Lubienicę, Cieplice, Dąbrowicę.
2. Już w 1594 roku była wzmianka o Woli Pozowskiej (późniejsza Wólka Pełkińska) i Woli Leżachowskiej: Wola Pozowska alias Leżachowska (łac. – Wola Pozowska zwana też Leżachowska). Natomiast Wola Manasterska była położona na północnym brzegu Lubaczówki (późniejsza Czerwona Wola z Czercami) i na lewym brzegu Sanu (późniejsze Wielgosy).
3. Rejestr poborowy z 1651 roku informuje o Manastyrskiej Woli, wsi lokowanej na wysokości Manasterza na przeciwnej stronie Sanu jako zaplecze dla portu rzecznego w Manasterzu, czyli były to późniejsze Wielgosy.
4. Anna Ostrogska w 1606 roku wyprocesowała od swej siostry Katarzyny Sieniawskiej następujące wsie:Kruhel, Leżachów z Wolą Leżachowską (Wolą Buchowską), Manasterz, Tywonię, Uhrce (Węgierkę?) i Wolę Manasterską (Czerwoną Wolę).
5. Stanisław Lubomirski w 1636 roku otrzymał wsie: Czerce (przysiółek Czerwonej Woli), Czerwoną Wolę, Kostków (folwark w Pełkiniach), Leżachów, Mołodycz, Manasterz, Nielepkowice, Pełkinie, Ryszkową Wolę, Szówsko, Tarnawiec, Wiązownicę, Wierzbnę, Wolę Buchowską, Wolę Manastyrską i Wolę Pełkińską.
6. Wzmianka w taryfie podymnego z 1711 roku Posańska Wola alias Buchów (łac. – Posańska Wola zwana też Buchów), co wskazuje na jakieś powiązania z Wolą Posańską (późniejsze Gorzyce).
7. Z powodu dalekiej odległości od parafii Łacińskiej w Gniewczynie pewna część Polaków przeszła w XVII wieku do pobliskiej cerkwi, a w 1945 roku powrócili do obrządku łacińskiego.