Wodorofosforan wapnia

Wodorofosforan wapnia (łac. calcii hydrogenophosphas) – nieorganiczny związek chemiczny, wodorosól wapniowa kwasu fosforowego. Ma postać białego bezwonnego proszku lub kryształków. Praktycznie nie rozpuszcza się w wodzie. Bezwodny wodorofosforan wapnia występuje w naturze jako minerał monetyt, a dihydrat jako bruszyt.

Wodorofosforan wapnia

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) addyt. hydroksydotrioksydofosforan(2−) wapnia wodor. wodoro(tetraoksydofosforan) wapnia Inne nazwy i oznaczenia półsyst. wodorofosforan wapnia, wodoroortofosforan wapnia Stocka wodorofosforan(V) wapnia, wodoroortofosforan(V) wapnia farm. łac. calcii hydrogenophosphas dihydricus[1], calcii hydrophosphas[1] inne E341b, daw. dwuzasadowy fosforan wapnia, drugorzędowy fosforan wapnia, wodorofosforan wapniowy, fosforan dwuwapniowy, fosforan diwapniowy
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	CaHO4P
Inne wzory	CaHPO4
Masa molowa	136,06 g/mol
Wygląd	bezwonny biały proszek[2]
Minerały	monetyt, bruszyt
Identyfikacja
Numer CAS	7757-93-9 7789-77-7 (dihydrat)
PubChem	24441
SMILES OP(=O)([O-])[O-].[Ca+2]
Właściwości Gęstość 2,92 g/cm³ (bezwodny)[3][4]; ciało stałe 2,31 g/cm³ (dihydrat)[3][4]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 0,1–0,2 g/dm³[2][3] w innych rozpuszczalnikach nierozpuszczalny w etanolu[3][1][4], rozpuszczalny w rozcieńczonych kwasach mineralnych[4] Temperatura rozkładu 370 °C[2] 109 °C (dehydratacja dihydratu)[2]
Budowa Układ krystalograficzny trójskośny[5] jednoskośny (dihydrat)[5]
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Substancja nie jest klasyfikowana jako niebezpieczna według kryteriów GHS[2]. NFPA 704 Na podstawie podanego źródła[6] 0 1 0   Temperatura zapłonu niepalny Dawka śmiertelna LD50 10 000 mg/kg (szczur, drogą pokarmową)
Podobne związki
Inne aniony	CaHAsO 4
Inne kationy	BeHPO 4, MgHPO 4, SrHPO 4, BaHPO 4
Podobne związki	Ca 3(PO 4) 2, Ca(H 2PO 4) 2
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)

Otrzymywanie

Wodorofosforan wapnia może być otrzymywany przy użyciu roztworów chlorku wapnia i wodorofosforanu sodu^[4][5]:

CaCl
2 + Na
2HPO
4 → CaHPO
4 + 2NaCl

Innym sposobem jest reakcja kwasu fosforowego z wodą wapienną^[4]:

Ca(OH)
2 + H
3PO
4 → CaHPO
4 + 2H
2O

Wodorofosforan wapnia jest także produktem ubocznym otrzymywania hydroksyapatytu, podczas którego zachodzi reakcja kwasu fosforowego z fosforanem wapnia^[4][5]:

H
3PO
4 + Ca
3(PO
4)
2 → 3CaHPO
4

Zastosowanie

Stosowany jest jako suplement diety i źródło wapnia (zarówno w żywności, jak i w pożywieniu dla zwierząt) oraz zagęstnik i środek spulchniający do ciasta^[4]. Używa się go również w wielu produktach stomatologicznych i medycznych, tworzywach sztucznych, nawozach oraz do produkcji szkła^[4].