Wanda Szrajber

Wanda Szrajber (ur. 2 lutego 1886 w Warszawie, zm. 19 maja 1962 w Poniatowie pod Żurominem) – polska artystka, ceramiczka, pedagożka.

Wanda Szrajber

Data i miejsce urodzenia	2 lutego 1886 Warszawa
Data i miejsce śmierci	19 maja 1962 Poniatowo
Dziedzina sztuki	ceramika

Życiorys

Była córką Wandy z Mielęckich i Eligiusza Wiktora Szrajbera^[1] – architekt, geodeta oraz tłumacz dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego na język niemiecki. W latach 1904–1906 studiowała na Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie prócz rysunku, malarstwa, rzeźby i grafiki uczestniczyła w otwartych zajęciach sztuki stosowanej, co było wówczas nowością w szkolnictwie artystycznym. Szrajberówna zwana przez znajomych „Przepióreczką” lub „Parasolem” już wtedy wykazywała duże zdolności pedagogiczne, ponieważ prowadziła wraz ze swoimi profesorami niedzielne kursy rysunku dla rzemieślników a także dla dzieci.

Podczas jednego z plenerów zimowych w Rybniszkach pod Witebskiem poznała dr Karola Benni, który był prezesem Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego. Prawdopodobnie dzięki niemu otrzymała stypendium i w 1907 roku wyjechała na półroczne studia do L’Académie de la Grande Chaumiére w Paryżu, a następnie spędziła dwa lata w Szkole Sztuk Stosowanych w Miluzie. Po powrocie do Polski pracowała przez 4 lata w Szkole Akcyjnej w Zawierciu^[2].

W czasie I wojny światowej pracowała jako nauczycielka rysunku w Żeńskiej Szkole Udziałowej w Płocku^[3]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 pracowała w Zegrzu jako instruktorka kulturalno-oświatowa na zapleczu frontu – dla żołnierzy organizowała przedstawienia i spektakle marionetkowe^[4].

W czerwcu 1921 uczestniczyła w plenerze artystycznym na Kaszubach prywatnej szkoły artystycznej profesora Konrada Krzyżanowskiego. W wolnych chwilach odwiedzał wsie w okolicach Kartuz i szukając wytworów ceramiki ludowej. W Chmielnie podjęła praktykę w zakładzie garncarskim Franciszka Necla^[5]. W styczniu 1922 rozpoczęła edukację w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu. Podczas studiów wykonała ilustracje do Elementarza dla szkól powszechnych w Wielkopolsce Ludwika Piotrowskiego (1923)^[6]. 3 lutego 1923 wraz z wujem Stanisławem Jagminem otwarła w Zachęcie pierwszą wystawę ceramiki polskiej^[7]. Prace Wandy Szrajber przyjęto z dużym entuzjazmem^[8]. W maju tego samego roku pokazywała swoje pracy na Międzynarodowej Wystawie Przemysłu Artystycznego w Monzie pod Mediolanem.

W roku 1924 otworzyła w domu swojego wuja Stanisława Jagmina w Wiśniewie (obecnie Białołęka) Stację Doświadczalną dla Ceramiki Ludowej, gdzie edukowano rzemieślników w zakresie techniki, estetyki i ekonomii wytwarzania wyrobów ceramicznych. Kierowała ta placówką z ramienia Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego do roku 1931^[9].

Jednym z największych sukcesów artystki był udział w Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu w 1925 roku. Za projekt haftowanego obrusa otrzymała dyplom honorowy^[10].

W roku 1935 wróciła do Płocka i podjęła pracę w Prywatnej Żeńskiej Szkole Zawodowej prowadzonej przez Zgromadzenie Sióstr Służek NMP Niepokalanej jako nauczycielka rysunku i robót ręcznych. Rok później wstąpiła do zakonu przyjmując imię Dominika. W 1936 zorganizowała i prowadziła w Płocku Kursy Pamiątkarstwa Regionalnego oparte na metodzie indywidualnego rozwijania wrodzonych predyspozycji i nie korzystania z gotowych wzorów^[11]. W 1938 roku opuściła Płock i wyjechała do domu generalnego służek w Mariówce. Okres okupacji spędziła w Częstochowie, gdzie kontynuowała nieoficjalnie działania artystyczno-pedagogiczne w pracowni siostry Józefaty Bogolubow. Po 1945 pracownia ta przemieniła się w Fabrykę Wyrobów Ceramicznych „Czyn” i kontynuując najlepsze tradycje rzemiosła pamiątkarskiego i wyrobu dewocjonaliów^[12]. W roku 1953 wytwórnia została upaństwowiona a Wanda Szrajber pracowała w niej odtąd jako szeregowa robotnica do roku 1958, kiedy przeszła ze względu na stan zdrowia na emeryturę^[13]. W 1960 przeniosła się do domu sióstr służek w Poniatowie pod Żurominem, gdzie mieszkała aż do śmierci.

Upamiętnienie

W okresie listopad 2023 – lipiec 2024 Wandzie Szrajber poświęcono część wystawy Prawobrzeżne w warszawskim Muzeum Pragi^[14].

W 2023 miała miejsce premiera filmu dokumentalnego pt. Życie w glinie wypalone. Opowieść o Wandzie Szrajberównie w reż. Krzysztofa Paluszyńskiego^[15].

Przypisy

1. Wanda Szrajber [online], www.sejm-wielki.pl [dostęp 2024-05-15].
2. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 29-30.ISBN 978-83-64676-41-3
3. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 31.ISBN 978-83-64676-41-3
4. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 45. ISBN 978-83-64676-41-3
5. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 49-53. ISBN 978-83-64676-41-3
6. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 57. ISBN 978-83-64676-41-3
7. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 61. ISBN 978-83-64676-41-3
8. Marceli Nałęcz-Dobrowolski, O nowożytnym przemyśle ceramiczny w Polsce, [w:] "Tygodnik Ilustrowany" 1923, nr 17, s. 271-273.
9. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 67. ISBN 978-83-64676-41-3
10. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 103. ISBN 978-83-64676-41-3
11. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 117-118. ISBN 978-83-64676-41-3
12. Janina Oranżyna, Dewocjonalia częstochowskie, [w:] "Polska Sztuka Ludowa" 1976, nr 2, s. 115-120.
13. Elżbieta Miecznikowska, W wiśniewskiej garnkowni pani Wandy, Warszawa 2019, s. 134-135. ISBN 978-83-64676-41-3
14. „Prawobrzeżne” w Muzeum Warszawskiej Pragi — SZUM [online], magazynszum.pl [dostęp 2024-05-15] (pol.).
15. Premiera filmu o Wandzie Szrajber. Zdjęcia kręcili w gminie Iłża. cozadzien.pl. [dostęp 2024-05-25].