Walentyna Najdus-Smolar

Walentyna Najdus-Smolar (ur. 12 maja 1909 w Kuźnicy, zm. 12 kwietnia 2004 w Warszawie) – polska historyk żydowskiego pochodzenia, profesor w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Badaczka dziejów społecznych Polski XIX i XX wieku, zwłaszcza Galicji, znawczyni historii ruchu socjalistycznego oraz autorka prac z tej dziedziny. Działaczka organizacji komunistycznych.

Walentyna Najdus-Smolar

Data i miejsce urodzenia	12 maja 1909 Kuźnica
Data i miejsce śmierci	12 kwietnia 2004 Warszawa
Zawód, zajęcie	nauczyciel akademicki, historyk, polityk
Odznaczenia

Grób Walentyny Najdus-Smolar na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie

Życiorys

Urodziła się 12 maja 1909 w Kuźnicy, w rodzinie Szymona i Dory Najdus^[1].

W II Rzeczypospolitej

Od 1925 działała w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom, będącej przybudówką nielegalnej partii komunistycznej, i w „Czerwonej Frakcji”. W 1927 w Białymstoku zdała maturę i rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, studiowała historię gospodarczą i socjologię^[1]. W 1929 została przyjęta do Komunistycznego Związku Młodzieży Zachodniej Białorusi w Białymstoku. Po raz pierwszy była aresztowana za działalność niezgodną z polskim prawem w wieku 19 lat. W latach 1931–1936 odsiadywała karę 4 lat i 7 miesięcy więzienia, w związku z czym nie ukończyła studiów historycznych, gdyż została relegowana z Uniwersytetu Warszawskiego w 1931. Uwolniona w styczniu 1936 z tytułu amnestii^[2]. Przyjęto ją wówczas formalnie do Komunistycznej Partii Polski, albowiem nieformalnie nastąpiło to podczas odbywania wyroku w 1933. Krótki okres wolności był też aktywnym czasem jej działalności: była członkiem Komitetu Miejskiego KPP i kierownikiem nielegalnej szkoły aktywu partyjnego. W listopadzie 1936 powróciła do więzienia z wyrokiem dwunastu lat. W komunie więziennej pełniła funkcje sekretarza „agit-propu” (agitacji i propagandy).

Okres II wojny światowej

Po agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939 znalazła się w Białymstoku. Została wtedy redaktorem sowieckiego okupacyjnego pisma propagandowego – „Wolna Praca” (później jego tytuł został zmieniony na „Wyzwolony Białystok”). Tu związała się z Herszem Smolarem, wówczas redaktorem sowieckiej gazety okupacyjnej pisanej w języku żydowskim „Białystokier Sztern”. W maju 1941 została przyjęta przez specjalną komisję, na czele której stał Pantelejmon Ponomarienko, pierwszy sekretarz KC KP(b) Białorusi, do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) z zaliczonym stażem partyjnym od 1936. Z czasem porzuciła dziennikarstwo i stała się naukowczynią – była wykładowczynią historii w Instytucie Pedagogicznym w Orenburgu, następnie do 1947 – kierowniczką katedry na Politechnice w Mińsku.

W komunistycznej Polsce

Po powrocie do Polski wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej, a następnie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Przyznano jej dyplom Uniwersytetu Warszawskiego, a następnie została wykładowczynią Szkoły Partyjnej przy KC PZPR, gdzie kierowała katedrą. Doktorat (Lenin w Polsce) uzyskała 27 czerwca 1953 r. pod kierunkiem Stanisława Arnolda na UW. Po utworzeniu Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR została tam docentem. W 1958 przeszła do Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, gdzie w 1964 otrzymała tytuł naukowy profesora. Zaangażowała się wówczas w badania dziejów klasy robotniczej i ruchu robotniczego. Wchodziła w skład Rady Redakcyjnej Przeglądu Historycznego^[3]. Nie wyjechała z Polski po wydarzeniach marca 1968, gdy emigrował jej mąż i synowie. 23 sierpnia 1980 roku dołączyła do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[4]. W PZPR pozostała aktywna do 13 grudnia 1981.

Żona Grzegorza (Hersza) Smolara, matka Aleksandra i Eugeniusza, babcia Anny Smolar.

Zmarła w Warszawie, pochowana na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej (kwatera 2a-8-8)^[5].

Ważniejsze publikacje

• Szkice z historii Galicji, t. 1–2 (1958–1960)
• Przez zieloną granicę. Na polskich szlakach leninowskiej bibuły (1964)
• Lenin i Krupska w Krakowskim Związku Pomocy dla Więźniów Politycznych (1965)
• Lewica polska w Kraju Rad. 1918–1920 (1971)
• SDKPiL a SDPRR. 1893–1907 (1973)
• Lenin wśród przyjaciół i znajomych w Polsce 1912–1914 (1977)
• Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska 1890–1919 (1983)
• Ignacy Daszyński. 1866–1936 (1988)
• Zygmunt Marek, prawnik i polityk. 1872–1931 (1992)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1954)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (24 stycznia 1955)^[6]