Wałęsizm

Wałęsizmy lub wałęsaliki^[1][2][3] – specyficzne powiedzenia i zwroty językowe pochodzące z publicznych wypowiedzi Lecha Wałęsy lub jemu przypisywane. Wiele z nich przeniknęło na dłużej do języka polskiego i współczesnej polskiej kultury.

Lech Wałęsa (1990)

Charakterystyka

Wałęsizmy zazwyczaj zapadają w pamięć przez formę zbliżoną do gier słownych – często mają charakter oksymoronów (wyrażeń wewnętrznie sprzecznych) bądź nawiązują do innych form językowych (np. przysłów). Jerzy Bralczyk, odnosząc się do słów Lecha Wałęsy, określił ten sposób ekspresji słownej następująco:

Jest językowym optymistą, wierzy, że słowa będą znaczyły to, co on chce. Jego specjalność to antonimy […] początkowo było to bardzo ożywcze, wyzwalało z nowomowy politycznej. Ale potem się przejadło^[4].

J. Bralczyk mówił także:

Najczęściej zarzuca się Wałęsie niejasność wynikającą z niekonsekwencji i sprzeczności. Jest ich w istocie sporo, choć czasami mają charakter zamierzonych paradoksów – typowo konwersacyjnych, takich jak „tak, to znaczy nie”, „słuchałem i nie słuchałem” lub retorycznych, jak „zrobię porządek, czyli burzę”^[5].

Drugą przyczyną ich popularności jest niewątpliwie fakt, iż Lech Wałęsa jest postacią publiczną, która odegrała istotną rolę w czasie przełomowym dla państwa i narodu polskiego. Stąd z jego osobą i czynami wiąże się dla Polaków duży ładunek emocjonalny. Nadmierne stosowanie tego typu sposobu wysławiania się, bywa wymieniane jako jedna z przyczyn nieomal całkowitej klęski wyborczej Lecha Wałęsy w wyborach prezydenckich z 2000^[4] – wynikało to nie tyle ze znużenia i niechęci społeczeństwa (były prezydent mówił tak zasadniczo od początku swojej kariery politycznej), ale z faktu, iż metafory, porównania i słowne żarty zastępowały w coraz większym stopniu istotne treści lub argumenty, których w jego publicznych wystąpieniach zaczynało brakować^[4].

Niektóre wypowiedzi Lecha Wałęsy zajmowały kilkukrotnie miejsca w plebiscycie „Srebrne Usta” organizowanym od 1992 przez Program Trzeci Polskiego Radia. W 1992 zajęły I miejsce, w 1993 – III miejsce, a w 1996 – II miejsce^[6].

Znane wałęsizmy

Zobacz kolekcję cytatów Lecha Wałęsy w Wikicytatach

Zobacz hasła być za, a nawet przeciw i plus dodatni, plus ujemny w Wikisłowniku

• Jestem za, a nawet przeciw^[4]
• Odpowiem wymijająco wprost^[4]
• Zdrowie wasze w gardła nasze!^[1] – wypowiedziany w czasie transmisji telewizyjnej ze sztabu wyborczego, po uzyskaniu informacji, że według prognoz Lech Wałęsa wygrał wybory prezydenckie w 1990. Trawestacja popularnego polskiego toastu: „Zdrowie twoje w gardło moje!”; za ten cytat Lech Wałęsa otrzymał w 1992 Srebrne Usta^[6]
• Nie chcem, ale muszem!^[1] – za ten cytat Lech Wałęsa otrzymał w 1992 Srebrne Usta^[6]
• Dodatnie i ujemne plusy^[4]
• Dobrze się stało, że źle się stało^[5]
• Moja ilość trochę psuje moją jakość^[1]
• Ja już nie szukam pieniędzy za książki, bo te całkowicie udupiłem w sprawach społecznych… – przejęzyczenie; zamiast: utopiłem; dzięki temu cytatowi Lech Wałęsa zajął w 1996 2. miejsce w plebiscycie Srebrne Usta^[6]
• Nie można mieć pretensji do Słońca, że kręci się wokół Ziemi^[1] – między innymi dzięki temu cytatowi Lech Wałęsa zajął w 1993 zajął 2. miejsce w plebiscycie Srebrne Usta (Wałęsa nagrodę otrzymał Za całokształt, w tym: „Nie można mieć pretensji do Słońca, że się kręci wokół Ziemi.”)^[6]
• To pan w niedzielę wszedł tu jak do obory i ani be, ani me, ani kukuryku^[7] – wypowiedziany w czasie drugiej telewizyjnej debaty prezydenckiej z 1995 pod adresem kontrkandydata Aleksandra Kwaśniewskiego, krytykujący jego zachowanie w studio przed debatą
• Tonący brzytwy, chwyta się byle czego!^[1]
• Dokonałem zwrotu o 360 stopni^[8]
• Miała być demokracja, a tu każdy wygaduje, co chce!^[8]
• Będę jeździł z siekierą po kraju i ciął złodziei^[5][9]

Użycie wałęsizmów

Wiele wałęsizmów przeniknęło na stałe do języka polskiego i polskiej kultury^[5]. Wiele wypowiedzi Lecha Wałęsy stało się tytułami filmów, audycji lub piosenek; Plusy dodatnie, plusy ujemne to tytuł filmu dokumentalnego Grzegorza Brauna^[10], programu publicystycznego (Plusy dodatnie, plusy ujemne) nadawanego na kanale Tele5^[11] i audycji radiowej (Plusy dodatnie, plusy ujemne) Rafała Ziemkiewicza^[12]; Za, a nawet przeciw to tytuł audycji w radiowej Trójce, którą od 2002 do 2020 prowadził Kuba Strzyczkowski^[13]; zaś Ani be, ani me, ani kukuryku to tytuł piosenki Bohdana Smolenia^[14].

Zobacz też

• Plusy dodatnie, plusy ujemne
• buszyzm