Ulica Bolesława Prusa we Wrocławiu

Ulica Bolesława Prusa we wrocławskim osiedlu Ołbin łączy dzisiejsze ulice Kilińskiego na południowym zachodzie z Daszyńskiego na północnym wschodzie. Całkowita jej długość wynosi niespełna 1,4 km.

Am Lehmdamm (na zielono) w 1807,
tuż przed zburzeniem fortyfikacji^[a]

ulica Bolesława Prusa

Ołbin
Widok z ul. Nowowiejskiej na północny odcinek ulicy Prusa; teren zielony po lewej nosi nazwę Skweru Ludzi ze znakiem „P”
Państwo	Polska
Miejscowość	Wrocław
Długość	1,4 km
Położenie na mapie Wrocławia ulica Bolesława Prusa
Położenie na mapie Polski ulica Bolesława Prusa
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego ulica Bolesława Prusa
51°07′09,9″N 17°03′08,2″E

Historia

Współczesny przebieg ulicy jest prawie identyczny z przebiegiem dawnej drogi Am Lehmdamm („Na Glinianej Grobli”). Grobla ta, wzmiankowana po raz pierwszy w 1309^[b][1], zapobiegała podczas przyborów wód Odry zalaniu ziem leżących na północ od niej^[c], należących do benedyktynów (potem norbertanów) z opactwa św. Wincentego na Ołbinie^[1].

Zabudowania w okolicy tej grobli wzmiankowane były po raz pierwszy w roku 1458^[2].

W XVIII wieku koryto płynącej wzdłuż tej grobli rzeki wykorzystano jako przeszkodę wodną w systemie fortyfikacji miasta przed północną linią murów. Po likwidacji fortyfikacji Wrocławia po wkroczeniu doń Francuzów w 1807 tutejsza odnoga Odry została odcięta i przez następne kilka dziesięcioleci – do lat 60. XIX w. – powoli wysychała^[1]}, toteż zabudowania wzdłuż Lehmdamm niemal do końca XIX wieku stawiano wyłącznie po północnej stronie ulicy. Miejsce, gdzie znajdowały się stawy służące okolicznym mieszkańcom do prania odzieży^[d] i podmokłe łąki na wschód od kościoła św. Michała (teren obecnego parku Stanisława Tołpy) pozostawiono niezabudowane, a dopiero w roku 1936 teren ten przecięty został ulicą (Adalbertstraße, dziś ul. Wyszyńskiego).

Na rogu dzisiejszych ulic Matejki i Prusa znajdowała się w połowie XIX wieku huta szkła; w 1879 na południowo-zachodnim końcu ulicy wybudowana została Königliche Gewerbe- und Oberrealschule – Królewska Szkoła Rzemiosła i Wyższa Szkoła Realna według projektu Roberta Mende (w 1904 dobudowano salę gimnastyczną dla tej szkoły według projektu Plüddemanna)^[e]. Pod koniec XIX stulecia pojawiły się pierwsze zabudowania również na południowej pierzei ulicy; w latach 1901–1904 w kwartale pomiędzy dzisiejszymi ulicami Prusa, Rozbrat, Chemiczną i Górnickiego wybudowany został secesyjno-neoromański okazały gmach Królewskiej Szkoły Rzemiosł Budowlanych i Wyższej Szkoły Budowy Maszyn (Königliche Bau-Gewerk-Schule und Maschinen-Bau-Schule)^[f][g]. Nieco dalej na wschód w kwartale narożnym Nowowiejskiej i Prusa (Am Waschteich – „Nad Stawem do Prania”) powstały w tym samym czasie neogotyckie gmachy szkół (męskiej w 1900, żeńskiej 1904) im. Pestalozziego według projektu Plüddemanna i Frobösego^[h].

Secesyjna kamienica (z 1902 r.) przy ulicy Prusa 5

Widok z parku Stanisława Tołpy
na budynek E-1 Politechniki

II wojna światowa oszczędziła – jak na warunki wrocławskie^[i] – wrocławskie Przedmieście Odrzańskie^[3][4], w tym większość zabudowań przy ulicy Prusa: zniszczone zostały tylko zabudowania w rejonie ul. Bema i Kilińskiego, w tym wspomniana wyżej Królewska Szkoła Rzemiosła z 1879 roku^[j], oraz pojedyncze domy w pozostałej części ulicy, na których miejscu po wojnie zbudowano „plomby” oraz dwa punktowce wg projektu budynków przy ulicy Mikołaja Reja 4, 6, 8.

W okazałym czterokondygnacyjnym gmachu na południowej pierzei, przy ul. Prusa nr 9 (pomiędzy Ledóchowskiego a Barycką) znajdowała się po wojnie centrala telefoniczna obsługująca 20 tys. abonentów w tej części Wrocławia; początkowo były to urządzenia systemu Strowgera, potem (na początku lat 80.) na piętrze ustawiono nowocześniejsze, systemu Pentaconta. Centralę zlikwidowano ostatecznie z końcem lat 90. XX wieku, a budynek przekształcono w dom akademicki^[5].

Uwagi

1. Widoczny na mapce pośrodku u góry obiekt opisany jako St. Michaelis to kościół św. Michała, a na prawo od niego widoczny jest akwen opisany jako Wasch Teich^[d]; dziś jest to staw w parku Tołpy.
2. Miasto otrzymało w tym roku prawo połowu ryb w Odrze na odcinku^[6].
3. Przerwanie tej grobli podczas wylewu Odry w 1501 spowodowało, że powódź sięgnęła aż do Psiego Pola^[1]}.
4. Nazwa Wasch Teich oznacza „staw do prania”.
5. Szkoła ta uległa zniszczeniu podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 r.; miejsce, w którym stała to niezabudowany do dziś plac pomiędzy ul. Na Szańcach a Prusa.
6. Zygmunt Antkowiak w swojej książce podaje, że wybudowano go w 1901 r.^[7], tymczasem na elewacji budynków należących do tego kompleksu widnieją nieznacznie późniejsze daty ukończenia poszczególnych z nich, np. 1902^[11], 1903^[12] i 1904^[11].
7. Podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 r. gmach służył jako magazyn żywności dla niemieckich obrońców miasta^[7]. Po wojnie najpierw użytkowany przez Instytut Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego, potem przez Politechnikę; do lat 80. XX wieku wspólna siedziba Instytutu Telekomunikacji i Akustyki (ITA), Wydziału Architektury oraz Instytutu Metrologii PWr. Około 1990 roku ITA wyprowadził się do nowego budynku przy ulicy Janiszewskiego^[8]; obecnie gmach wykorzystywany jest głównie przez Wydział Architektury^[9]; mieści się w nim też Katedra Metrologii Elektronicznej i Fotonicznej Politechniki Wrocławskiej^[10].
8. Dziś jest to szkoła podstawowa nr 1, a jej patronką jest od 1965 roku Maria Dąbrowska; w XIX/XX-wiecznym kompleksie szkolnym znajdują się obecnie także dwa przedszkola: nr 3 i nr 109.
9. Oblężenie Festung Breslau spowodowało zrównanie z ziemią całych dzielnic miasta (np. Plac Grunwaldzki, osiedle Południe), zatem budynki, które tylko częściowo były spalone lub tylko częściowo zburzone – zazwyczaj odbudowywano.
10. Na jej miejscu, w kwartale ulic Prusa, Świętokrzyskiej, Na Szańcach i Bema utworzony został po wojnie skwer, który uchwałą Rady Miejskiej^[13] nazwano „Skwerem Skaczącej Gwiazdy”; nazwa ta nawiązuje do znajdującej się tu niegdyś budowli fortyfikacyjnej, która przed jej rozbiórką na początku XIX wieku nosiła nazwę Springstern – „Skacząca Gwiazda”.