Ujsoły (gmina)

Ujsoły – gmina wiejska w województwie śląskim, w powiecie żywieckim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie bielskim.

Ujsoły

gmina wiejska
Herb
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	żywiecki
TERC	2417142
Siedziba	Ujsoły
Wójt	Tadeusz Piętka (2000)
Powierzchnia	109,95 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	4552[1]
• gęstość	41,5 os./km²
Nr kierunkowy	33
Tablice rejestracyjne	SZY
Adres urzędu: Gminna 1 34-371 Ujsoły
Położenie na mapie powiatu
49°28′56″N 19°08′20″E
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Gmina Ujsoły położona jest w południowej części województwa śląskiego, w Beskidzie Żywieckim, tuż przy granicy ze Słowacją^[2]. Gmina ma charakter typowo górski, zajmuje obszar prawie 11 tysięcy ha podzielony na cztery sołectwa: Ujsoły, Glinka, Złatna, Soblówka zamieszkiwane przez prawie 5 tysięcy osób.

Siedziba gminy to Ujsoły.

Ujsoły to jeden z najbardziej dziewiczych zakątków Polski. Największym bogactwem tej ziemi są lasy zajmujące ponad 70% powierzchni całej gminy. W celu ochrony tego cennego przyrodniczo terenu włączono cały obszar gminy w obręb Żywieckiego Parku Krajobrazowego i utworzono 3 rezerwaty przyrody: Oszast, Muńcuł, Dziobaki chroniące pozostałości prastarej puszczy karpackiej.

Według danych z 30 czerwca 2004^[3] gminę zamieszkiwało 4686 osób. Natomiast według danych z 31 grudnia 2019 roku^[4] gminę zamieszkiwało 4541 osób.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[5] gmina Ujsoły ma obszar 109,95 km², w tym:

• użytki rolne: 25%
• użytki leśne: 70%

Gmina stanowi 10,57% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 30 czerwca 2004^[3]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	4686	100	2327	49,7	2359	50,3
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	42,6		21,2		21,5

Folklor góralski

Początki gospodarowania na tym terenie sięgają wieku XV. Pierwszymi osadnikami byli pasterze napływający z terenu Karpat Wschodnich, którzy wykorzystywali dobre warunki do wypasu bydła i osiedlali się na okolicznych halach. Początkowo osadnicy byli ludźmi wolnymi, później wraz z wprowadzaniem gospodarki folwarcznej oraz zmuszaniem do odrabiania pańszczyzny ich swoboda była ograniczana, wobec czego okazywali swój sprzeciw w zbójnictwie.

• Piramida wieku mieszkańców gminy Ujsoły w 2014 roku^[1].

Turystyka

Przez tereny obecnej gminy przechodził historyczny szlak handlowy prowadzący na słowacką Orawę i dalej do Wiednia.

Wytyczono tu ponad 80 km szlaków pieszych i 70 km szlaków rowerowych biegnących po najbardziej atrakcyjnych widokowo szczytach górskich. W Złatnej na Śmierdzącym Potoku znajduje się źródełko wody siarkowej zwane Źródłem Matki Boskiej, a ostre górskie powietrze stwarza tu specyficzny mikroklimat^{[potrzebny przypis]}.

Turyści mogą przenocować w schroniskach górskich na Hali Lipowskiej, Hali Rysianka, Rycerzowej i Krawcowym Wierchu oraz w pensjonatach prywatnych.

Zabytki

Pozostałości dawnego budownictwa drewnianego z II połowy XIX wieku – Ujsoły, Złatna

Przydrożne kapliczki

kapliczka w Ujsołach, Smreków, Wajdów Groń

Leśniczówka w Złatnej

Trudne warunki życia, kamieniste gleby, surowy klimat oraz wielkie przestrzenie zmuszały mieszkańców do bycia samowystarczalnymi. Do dziś przetrwały ślady kunsztu budowlanego górali, którego przykładem jest zabytkowa leśniczówka w Złatnej.

Pozostałości huty szkła w Złatnej – Huta

Na początku XIX wieku powstały pierwsze zakłady przemysłowe: tartak napędzany energią wodną oraz huta szkła, pozostałości której można zobaczyć dziś w Złatnej.

Kamienny krzyż z 1833 r. – Złatna Huta

Kultura

Izba regionalna w Glince gromadzi stare, ręcznie wykonane sprzęty użytku domowego oraz dawniej używane sprzęty rolnicze stanowiące o pracowitości i trudzie mieszkańców. Przodkowie pozostawili po sobie bogate dziedzictwo kulturowe: zwyczaje, język, stroje starannie chronione przez współczesnych mieszkańców wsi doceniających mądrość i dorobek ojców. Na terenie gminy działają zespoły folklorystyczne kultywujące stare tradycje: "Juhas", "Młode Juhasy", "Jedlicka" oraz "Cichowianie" z Soblówki.

Zespół pieśni i tańca Juhas może się poszczycić występami w wielu krajach świata i udziałem w licznych festiwalach folklorystycznych. Dziecięcy zespół folklorystyczny nosi nazwę Tęczowe kropelki.

Huda

Tylko w Ujsołach przetrwał niespotykany nigdzie indziej zwyczaj palenia "hud" czyli wielkich ognisk w noc świętego Wawrzyńca. Zwyczaj ten stał się okazją do obchodów corocznego święta gromadzącego liczne rzesze miłośników gór i góralskich tradycji.

Cykliczne imprezy promocyjne:

• Koncert Kolęd i Pastorałek - styczeń
• Skuter Cross - luty (zawody skuterów śnieżnych)
• Konkurs palm wielkanocnych - kwiecień
• Majówka na sportowo - maj
• Gminny Dzień Dziecka – 1 czerwca
• Zwyk Bacowski - czerwiec (impreza pasterska)
• Turniej Piłki Kamieńcowej o Puchar Wójta Gminy Ujsoły - lipiec
• Koncertowe Lato w Ujsołach - lipiec
• "Wawrzyńcowe Hudy" – sierpień (impreza folklorystyczna w ramach Tygodnia Kultury Beskidzkiej)
• Turystyczny Przegląd Piosenki Studenckiej - sierpień
• Gminne Dożynki - wrzesień
• Sylwester "Pod Gwiazdami" - 31 grudnia

Legenda

Najbardziej znanym zbójnikiem był Marcin Portasz i to być może właśnie on wraz z kamratami nocował w piwnicach na Muńcole. Dziś zabłąkany turysta może trafić na zbójnickie skarby w tych piwnicach schowane, które tylko w dzień Bożego Ciała stają otworem. A może znajdzie skarby na Zbójnickich Dolinach pod Halą Bieguńską, gdzie niegdyś była chata samego hetmana zbójnickiego Sebastiana Burego?^{[potrzebny przypis]}

Miejscowości wchodzące w skład gminy

• Glinka
• Soblówka, przysiółki wsi: Cicha, Kiełbasówka, Królowa, Młado Hora, Petkówka, Smereków Wielki, Słonkówka, Szczytkówka, Śliwkówka
• Ujsoły, przysiółki wsi: Danielka, Kręcichłosty, Stawiska
• Złatna, przysiółki wsi: Herdula, Jakubków, Kotrysia Polana, Lora, Okrągłe, Zagroń, Zapolanka

Sąsiednie gminy

Jeleśnia, Milówka, Rajcza, Węgierska Górka. Gmina sąsiaduje ze Słowacją.

Przypisy

1. Gmina Ujsoły w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
2. Stanisław Figiel, Piotr Krzywda: Beskid Żywiecki. Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2006. ISBN 83-89188-59-7. Brak numerów stron w książce
3. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
4. Gmina Ujsoły w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-04-16], liczba ludności na podstawie danych GUS.
5. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).