Tyraspol

Tyraspol (rum. Tiraspol, ros. Тирасполь, ukr. Тирасполь) – miasto na terenie Mołdawii, położone na lewym brzegu Dniestru, od 1991 roku stolica samozwańczej republiki Naddniestrza, stanowi miasto wydzielone na prawach rejonu. Wraz z 128 807 mieszkańcami w 2023 było trzecim co do wielkości miastem Mołdawii (po Kiszyniowie i Bielcach)^[3].

Tyraspol

Tiraspol, Тирасполь

Plac Suworowa w Tyraspolu
Herb Flaga
Państwo	Naddniestrze /  Mołdawia
Miasto wydzielone	Tyraspol
Burmistrz	Andriej Biezbabczenko
Powierzchnia	55,56[1] km²
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	128 807[2] 2318,34 os./km²
Nr kierunkowy	+ 373 533
Kod pocztowy	MD 3300
Tablice rejestracyjne	Т --- --
Położenie na mapie Naddniestrza Tyraspol
Położenie na mapie Mołdawii Tyraspol
46°51′N 29°38′E
Strona internetowa

Historia

Tyraspol w 1941

Nazwa ośrodka wywodzi się od rzeki Dniestr, w czasach rzymskich nazywanej Tiras. Współczesny gród założony został jednak dopiero w 1792 roku przez Aleksandra Suworowa jako rosyjska fortyfikacja – twierdza obronna przed agresją ze strony Turcji, na bazie zamieszkiwanej przez Mołdawian oraz sprowadzonych przez Rosjan osadników różnej narodowości wsi Sucleia^[4]. Po rewolucji październikowej należał do marionetkowej Ukrainy radzieckiej, po 1922 roku zaś do ZSRR. Od 1924 w składzie Mołdawskiej Autonomicznej SRR, której stolicą został w 1929 roku. Po aneksji Besarabii przez ZSRR w 1940 roku miasto przyłączono do radzieckiej Mołdawii. W latach 1941–1944 pod zarządem Rumunii jako część tzw. Transnistrii.

Historyczna i sowiecka zabudowa w mieście

W 1991 roku Tyraspol stał się stolicą nieuznawanej przez żadne państwo na świecie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej.

Osobny artykuł: Wojna o Naddniestrze.

Rezyduje tu prezydent, jest też siedzibą organów władzy i administracji centralnej oraz banku centralnego (emisyjnego) republiki. W Tyraspolu znajduje się stała placówka misji OBWE – jedynej międzynarodowej organizacji akceptującej (acz nie uznającej) istnienie NRM. Tyraspol to ośrodek przemysłu maszynowego, elektromaszynowego, obronnego, spożywczego.

Od lat 30. XX w. był siedzibą XIV Armii Radzieckiej – najsilniejszej, najlepiej wyposażonej i wyszkolonej^{[potrzebny przypis]} armii której celem było zajęcie rumuńskich pól roponośnych. Jednym z ostatnich dowódców XIV AR był generał Aleksandr Lebied´.

Demografia

Skład etniczny Tyraspola przedstawia się następująco: Rosjanie 41%, Ukraińcy 32%, Rumuni (Mołdawianie) 18%, Żydzi 1,4%.

Opiekę konsularną nad Polakami przebywającymi w Tyraspolu sprawuje polska placówka konsularna w Kiszyniowie.

W Tyraspolu mieszka kilkaset osób narodowości polskiej. Tyraspol jest jednym z głównych skupisk Polaków w Mołdawii.

Żydzi w Tyraspolu

• 1847: żydowska populacja wyniosła 1406.
• 1897: żydowska populacja urosła do 8668 osób (27% populacji miasta)
• 1910: w Tyraspolu znajdują się dwie prywatne żydowskie szkoły, pierwsza dla chłopców, druga dla dziewcząt.
• 1926: żydowska populacja zmalała do 6398 osób (29,1% populacji miasta)
• 1959: zamknięcie jedynej czynnej synagogi w mieście, populacja żydowska nie przekroczyła 1500 osób.
• 2007: żydowska populacja wynosi 2200 osób.

Antysemityzm

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Tyraspol

• 14–15 kwietnia 2001 – atak bombowy na synagogę tyraspolską, budynek został znacznie uszkodzony. Nikt nie ucierpiał.
• 13–30 marca 2004 – zniszczenie oraz pomalowanie około 70 nagrobków na cmentarzu żydowskim. Lokalne władze odmówiły pomocy oraz wsparcia finansowego na oczyszczenie antysemickich napisów na nagrobkach.
• 4 maja 2004 – próba podpalenia tyraspolskiej synagogi koktajlem Mołotowa. Pożar nie wyrządził większych szkód, gdyż został natychmiast ugaszony przez przypadkowego przechodnia.

Zabytki żydowskie

• cmentarz żydowski w Tyraspolu
• synagoga w Tyraspolu

Sport

Kompleks stadionu Sheriff

W Tyraspolu mają siedziby kluby piłkarskie Sheriff Tyraspol (wielokrotny mistrz Mołdawii) i Dinamo-Auto Tyraspol.

Religia

Sobór Narodzenia Pańskiego

Od 1998 miasto jest siedzibą prawosławnej eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej (jurysdykcja Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego)^[5]. Przed rewolucją październikową w mieście znajdowało się trzy cerkwie wojskowe, sobór św. Mikołaja oraz jednowiercza cerkiew Opieki Matki Bożej. Wszystkie te budowle w okresie radzieckim zostały zniszczone i od początku lat 30. XX wieku do 1988 w Tyraspolu nie było żadnej czynnej świątyni prawosławnej^[6]. Obecnie (pocz. XXI w.) w mieście czynnych jest osiem świątyń^[7], z których najważniejszą jest sobór Narodzenia Pańskiego, wzniesiony w latach 1998–1999^[8]. Jedna z cerkwi, kaplica św. Jerzego, stanowi część Pomnika Chwały Wojennej, upamiętniającego poległych w II wojnie światowej, wojnie w Afganistanie oraz wojnie o Naddniestrze^[9].

W Tyraspolu znajduje się także cerkiew staroobrzędowa pod wezwaniem Opieki Matki Bożej. Miejscowa parafia podlega eparchii kiszyniowskiej i całej Mołdawii Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi Staroobrzędowej^[10].

Do roku 1929 Tyraspol był siedzibą rzymskokatolickiej diecezji tyraspolskiej, która zanikła w wyniku przemian politycznych i prześladowania Kościoła przez władze radzieckie.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie Tyraspolu^[11]:

• Wołgograd, Rosja
• Kaługa, Rosja
• Kursk, Rosja
• Obninsk, Rosja
• Siewierodwińsk, Rosja
• Nowosybirsk, Rosja
• Mikołajów, Ukraina
• Tarnopol, Ukraina
• Chersoń, Ukraina
• Czerkasy, Ukraina
• Bielce, Mołdawia
• Komrat, Mołdawia
• Rejon Leniński (Mińsk), Białoruś
• Suchumi, Gruzja
• Cchinwali, Gruzja
• Eilenburg, Niemcy
• Santarem, Portugalia
• Trondheim, Norwegia
• Aszdod, Izrael

Galeria

• 
  Most w Tyraspolu
• 
  Pałac Kultury
• 
  Teatr miejski
• 
  Pomnik Lenina przed siedzibą rządu i Rady Najwyższej separatystycznej republiki
• 
  Siedziba Rady Miasta („Dom Rad”)
• 
  Pomnik Suworowa
• 
  Plac Suworowa
• 
  Dworzec kolejowy
• 
  Dniestr zimą
• 
  Hotel „Aist”
• 
  Budynek radziecki
• 
  Trolejbus w Tyraspolu
• 
  Widok na Dniestr
• 
  Plac Suworowa w Tyraspolu
• 
  Dniestr w Tyraspolu
• 
  Pomnik Suworowa w Tyraspolu