Tukotuko

Tukotuko^[7] (Ctenomys) – rodzaj ssaków z rodziny tukotukowatych (Ctenomyidae).

Tukotuko

Ctenomys
de Blainville, 1826[1]
Tukotuko magellański (C. magellanicus)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
Nadrodzina	Octodontoidea
Rodzina	tukotukowate
Rodzaj	tukotuko
Typ nomenklatoryczny
Ctenomys brasiliensis Blainville, 1826
Synonimy
Haptomys O. Thomas, 1916[2] Chacomys Osgood, 1946[3] Paractenomys F. Ameghino, 1908[4] Megactenomys Rusconi, 1930[5] Stenomys[a]: Ávila-Pires, 1968[6]
Gatunki
96 gatunków (w tym 24 wymarłe i 2 nieważne nazwy) – zobacz opis w tekście

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Południowej (Brazylia, Peru, Boliwia, Chile, Paragwaj, Urugwaj i Argentyna)^[8][9][10].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 115–558 mm, długość ogona 25–122 mm, długość ucha 3–15 mm, długość tylnej stopy 20–60 mm; masa ciała 72–1200 g^[9][11].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1826 roku francuski zoolog i anatom Henri Marie Ducrotay de Blainville w artykule zatytułowanym O nowym gatunku gryzonia ryjącego z Brazylii, opublikowanym w czasopiśmie „Nouveau Bulletin des Sciences, par Société philomathique de Paris”^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) tukotuko brazylijski (C. brasiliensis).

Etymologia

• Ctenomys (Stenomys): gr. κτεις kteis, κτενος ktenos ‘grzebień’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[12].
• Haptomys: gr. ἁπτω haptō ‘uwiązać, przywiązać’^[13]; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ctenomys leucodon G.R. Waterhouse, 1848.
• Chacomys: Gran Chaco, kraina geograficzna w Ameryce Południowej, na pograniczu Boliwii, Paragwaju i Argentyny; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[3]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ctenomys (Chacomys) conoveri Osgood, 1946.
• Paractenomys: gr. παρα para ‘blisko, obok’^[15]; rodzaj Ctenomys Blainville, 1826. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Paractenomys chapalmalensis F. Ameghino, 1908.
• Megactenomys: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē ‘wielki’^[16]; rodzaj Ctenomys de Blainville, 1826. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): †Megactenomys kraglievichi Rusconi, 1930.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^{[17][11][8][7]}:

• Ctenomys sociabilis O.P. Pearson & Christie, 1985 – tukotuko gromadny
• Ctenomys plebiscitum Brook, I.H. Tomasco, B. González & G.M. Martin, 2021
• Ctenomys emilianus O. Thomas & St. Leger, 1926 – tukotuko piaskowy
• Ctenomys eileenae Teta, Jayat, Alvarado-Larios, A.A. Ojeda, P.A. Cuello & D’Elía, 2023
• Ctenomys tuconax O. Thomas, 1925 – tukotuko krzepki
• Ctenomys steinbachi O. Thomas, 1907 – tukotuko pastwiskowy
• Ctenomys bicolor A. de Miranda-Ribeiro, 1914
• Ctenomys rondoni A. de Miranda-Ribeiro, 1914
• Ctenomys nattereri J.A. Wagner, 1848
• Ctenomys boliviensis G.R. Waterhouse, 1848 – tukotuko boliwijski
• Ctenomys andersoni S.L. Gardner, Salazar-Bravo & J.A. Cook, 2014
• Ctenomys erikacuellarae S.L. Gardner, Salazar-Bravo & J.A. Cook, 2014
• Ctenomys yatesi S.L. Gardner, Salazar-Bravo & J.A. Cook, 2014
• Ctenomys dorsalis O. Thomas, 1900 – tukotuko czarnogrzbiety
• Ctenomys coludo O. Thomas, 1920 – tukotuko nieznany
• Ctenomys johannis O. Thomas, 1921 – tukotuko eremicki
• Ctenomys tulduco O. Thomas, 1921 – tukotuko tontalski
• Ctenomys fulvus R.A. Philippi, 1860 – tukotuko płowy
• Ctenomys opimus J.A. Wagner, 1848 – tukotuko wyżynny
• Ctenomys scagliai J.R. Contreras, 1999 – tukotuko stokowy
• Ctenomys saltarius O. Thomas, 1912 – tukotuko saltański
• Ctenomys torquatus H. Lichtenstein, 1830 – tukotuko obrożny
• Ctenomys lami de Freitas, 2001 – tukotuko jeziorny
• Ctenomys minutus Nehring, 1887 – tukotuko drobny
• Ctenomys ibicuiensis de Freitas, Fernandes, Fornel & Roratto, 2012 – tukotuko skromny
• Ctenomys roigi J.R. Contreras, 1988 – tukotuko parański
• Ctenomys perrensi O. Thomas, 1896 – tukotuko żwirowiskowy
• Ctenomys pearsoni E.P. Lessa & Langguth, 1983 – tukotuko urugwajski
• Ctenomys dorbignyi J.R. Contreras & A.N.C. de Contreras, 1984 – tukotuko izolowany
• Ctenomys brasiliensis de Blainville, 1826 – tukotuko brazylijski
• Ctenomys maulinus R.A. Philippi, 1872 – tukotuko wulkaniczny
• Ctenomys heniacamiare F.J. Mapelli, Teta, F. Contreras, Pereyra, Priotto & Coda, 2022
• Ctenomys australis Rusconi, 1934 – tukotuko południowy
• Ctenomys mendocinus R.A. Philippi, 1869 – tukotuko mendozański
• Ctenomys flamarioni Travi, 1981 – tukotuko solniskowy
• Ctenomys rionegrensis Langguth & Abella, 1970 – tukotuko negroski
• Ctenomys verzi Teta, Jayat, Alvarado-Larios, A.A. Ojeda, P.A. Cuello, & D’Elía, 2023
• Ctenomys talarum O. Thomas, 1898 – tukotuko płochy
• Ctenomys lessai S.L. Gardner, Salazar-Bravo & J.A. Cook, 2014
• Ctenomys conoveri Osgood, 1946 – tukotuko duży
• Ctenomys lewisi O. Thomas, 1926 – tukotuko norowy
• Ctenomys frater O. Thomas, 1902 – tukotuko rudawy
• Ctenomys occultus O. Thomas, 1920 – tukotuko ukryty
• Ctenomys argentinus J.R. Contreras & L.M. Berry, 1982 – tukotuko argentyński
• Ctenomys latro O. Thomas, 1918 – tukotuko cętkowany
• Ctenomys leucodon G.R. Waterhouse, 1848 – tukotuko białozębny
• Ctenomys tucumanus O. Thomas, 1900 – tukotuko równinny
• Ctenomys pilarensis J.R. Contreras, 1993 – tukotuko długowłosy
• Ctenomys magellanicus E.T. Bennett, 1836 – tukotuko magellański
• Ctenomys terraplen Brook, B. González, I.H. Tomasco, Verzi, & G.M. Martin, 2024
• Ctenomys bidaui Teta & D’Elía, 2020
• Ctenomys pulcer Verzi, De Santi, Olivares, C.C. Morgan, Basso & Brook, 2023
• Ctenomys chechehet F.J. Mapelli, Esquenazi, Teta, Austrich, Kittlein, Pereyra, Tammone & M.S. Mora, 2024
• Ctenomys miguelchristie Tammone, 2024
• Ctenomys haigi O. Thomas, 1917 – tukotuko patagoński
• Ctenomys fodax O. Thomas, 1910 – tukotuko tajemniczy
• Ctenomys sericeus J.A. Allen, 1903 – tukotuko jedwabisty
• Ctenomys contrerasi Teta & D’Elía, 2020
• Ctenomys thalesi Teta & D’Elía, 2020
• Ctenomys peruanus Sanborn & O.P. Pearson, 1947 – tukotuko peruwiański
• Ctenomys paraguayensis J.R. Contreras, 2000
• Ctenomys bonettoi J.R. Contreras & Berry, 1982 – tukotuko pustelniczy
• Ctenomys fochi O. Thomas, 1919 – tukotuko skryty
• Ctenomys uco Alvarado-Larios, Teta, P.A. Cuello, Jayat, Tarquino-Carbonell, D’Elía, P. Cornejo & A.A. Ojeda, 2024
• Ctenomys juris O. Thomas, 1920 – tukotuko dyskretny
• Ctenomys knighti O. Thomas, 1919 – tukotuko murawowy
• Ctenomys viperinus O. Thomas, 1926 – tukotuko śmiały
• Ctenomys bergi O. Thomas, 1902 – tukotuko wydmowy
• Ctenomys osvaldoreigi J.R. Contreras, 1995 – tukotuko kordobański
• Ctenomys pontifex O. Thomas, 1918 – tukotuko andyjski

Nazwy niedostępne w nomenklaturze, chociaż reprezentujące odrębne gatunki; zachodzi potrzeba utworzenia poprawnych nazw^[17]:

• Ctenomys rosendopascuali J.R. Contreras, 1995
• Ctenomys yolandae J.R. Contreras & Berry, 1984 – tukotuko nadrzeczny

Opisano również gatunki wymarłe^[18]:

• Ctenomys ameghinoi Rusconi, 1930^[19] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys angulatus (F. Ameghino, 1908)^[20] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys bonariensis d’Orbigny & Laurillard, 1842^[21] (Argentyna; plejstocen)
• Ctenomys celsus (F. Ameghino, 1888)^[22] (Argentyna; miocen)
• Ctenomys kraglievichi (Rusconi, 1930)^[23] (Argentyna; plejstocen)
• Ctenomys chapalmalensis (F. Ameghino, 1908)^[20] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys cordubensis Castellanos, 1958^[24] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys cotocaensis Azurduy Ferreira, 2005^[25] (Boliwia; czwartorzęd)
• Ctenomys delacroixi (Rusconi, 1935)^[26] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys dasseni Rusconi, 1931^[27] (Argentyna; plejstocen)
• Ctenomys intermedius Rusconi, 1931^[28] (Argentyna; plejstocen)
• Ctenomys lujanensis F. Ameghino, 1889^[29] (Argentyna; plejstocen)
• Ctenomys magnus Rusconi, 1931^[30] (Argentyna; plejstocen)
• Ctenomys maximus (F. Ameghino, 1908)^[20] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys orthognathus Rusconi, 1931^[31] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys parcissimus (F. Ameghino, 1908)^[20] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys parcus (F. Ameghino, 1908)^[20] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys rusconii De Santi, Verzi, Olivares, Piñero, Álvarez & C.C. Morgan, 2021^[32] (Argentyna; plejstocen)
• Ctenomys simplex (F. Ameghino, 1888)^[22] (Argentyna; miocen)
• Ctenomys simplicidens (F. Ameghino, 1908)^[20] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys subassentiens F. Ameghino, 1902^[33] (Boliwia; plejstocen)
• Ctenomys thomasi S.O. Lucero, Agnolín, Obredor, R.F. Lucero, Cenizo & de los Reyes, 2008^[34] (Argentyna; pliocen-plejstocen)
• Ctenomys uquiensis Verzi, Olivares & C.C. Morgan, 2010^[35] (Argentyna; pliocen)
• Ctenomys viarapaensis De Santi, Verzi, Olivares, Piñero, C.C. Morgan, Medina, Rivero & Tonni, 2020 – takson spokrewniony z tukotuko kordobańskim^[36] (Argentyna; holocen)

Uwagi

1. Niepoprawna późniejsza pisownia Ctenomys de Blainville, 1826.