Titawin (gwiazda)

Titawin (Ypsilon Andromedae, υ And) – gwiazda w gwiazdozbiorze Andromedy, odległa o 44 lata świetlne od Słońca. Gwiazda ma układ planetarny.

Titawin

υ Andromedae
Położenie w gwiazdozbiorze
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Andromeda
Rektascensja	01h 36m 47,842s[1]
Deklinacja	+41° 24′ 19,64″[1]
Paralaksa (π)	0,07412 ± 0,00019″[1]
Odległość	44,00 ± 0,11 ly 13,492 ± 0,035 pc
Wielkość obserwowana	4,10 ± 0,05m[1]
Rozmiar kątowy	1,114 ± 0,009[2] mas
Ruch własny (RA)	−173,33 ± 0,20 mas/rok[1]
Ruch własny (DEC)	−381,80 ± 0,13 mas/rok[1]
Prędkość radialna	−28,59 ± 0,08 km/s[1]
Charakterystyka fizyczna
Typ widmowy	A: F9 V[1] B: M4,5 V[3]
Masa	A: 1,27 ± 0,06[4] M☉
Promień	A: 1,631 ± 0,014[4][2] R☉
Metaliczność [Fe/H]	0,09 ± 0,06[4]
Wielkość absolutna	3,45 ± 0,02m[5]
Jasność	A: 3,4 L☉[6]
Temperatura	A: 6212 ± 80 K[4]
Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	7195[7] pc
Mimośród	0,2068[7]
Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 50 And 2MASS: J01364784+4124200 Bonner Durchmusterung: BD+40°332 Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 1045 Boss General Catalogue: GC 1948 Katalog Gliesego: GJ 61 Katalog Henry’ego Drapera: HD 9826 Katalog Hipparcosa: HIP 7513 Katalog jasnych gwiazd: HR 458 SAO Star Catalog: SAO 37362 TYC 2822-2210-1, PPM 44216, CCDM 01367+4125

Nazwa

Nazwa własna gwiazdy, Titawin, nie jest nazwą tradycyjną, lecz została wyłoniona w publicznym konkursie w 2015 roku. Wywodzi się ona od marokańskiego miasta Tetuan, wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Nazwę tę, jak również nazwy planet, zaproponował Klub Astronomiczny Vega z Maroka^[8][9][10]. Gwiazda nie miała tradycyjnej nazwy własnej, dla Koptów stanowiła część „stacji księżycowej” Kuton, „nić”^[11].

Charakterystyka obserwacyjna

Ypsilon Andromedae to gwiazda o wielkości obserwowanej 4,10^m, a jej wielkość absolutna jest równa 3,45^m[7]. Widoczna gołym okiem, jest najjaśniejszą z gwiazd położonych pomiędzy jaśniejszymi gwiazdami Almach i Mirach, bliżej pierwszej z nich^[12][13].

Charakterystyka fizyczna

Ypsilon Andromedae jest gwiazdą podwójną. Jej główny składnik A (Titawin) to żółto-biały karzeł, gwiazda ciągu głównego należąca do typu widmowego F9^[1] lub F8^[4]. Ma ona temperaturę około 6200 K i świeci 3,4 razy jaśniej niż Słońce. Jej promień jest o 63% większy niż promień Słońca, masę tej gwiazdy szacuje się na około 1,3 masy Słońca^[4][6].

Gwiazda ta ma towarzyszkę Ypsilon Andromedae B, która jest czerwonym karłem. W 2002 roku stwierdzono, że ma ona taki sam ruch własny jak jaśniejsza gwiazda^[3][14]. Odległa o 55,6″ (pomiar z 2015 roku)^[2], jest oddalona w przestrzeni od składnika υ And A o około 750 au i obiega ją w czasie co najmniej 16 tysięcy lat. Należy do typu widmowego M4,5^[3][6].

Ponadto układ ma dwie inne optyczne towarzyszki^[2].

Układ planetarny

Układ planetarny Ypsilon Andromedae (NASA, ESA i A. Feild STScI), ilustracja nie uwzględnia odkrytej później czwartej planety.

W latach 1996–1999 astronomowie zidentyfikowali trzy planety krążące wokół tej gwiazdy. Był to pierwszy zidentyfikowany układ wielu planet krążących wokół gwiazdy ciągu głównego (oprócz Układu Słonecznego^[15][12]. W 2015 roku w konkursie wyłoniono nazwy planet: Saffar (Ypsilon Andromedae b), Samh (c) i Majriti (d)^[9].

Długofalowy trend zmian prędkości radialnej wykazał też istnienie czwartej planety, Ypsilon Andromedae e, o ponad dziesięcioletnim okresie obiegu^[16][17]. Wszystkie te ciała są gazowymi olbrzymami; masywna Ypsilon Andromedae d (Majriti) krąży w ekosferze gwiazdy^[12].

Obserwacje tego układu wskazują, że płaszczyzny orbit planet c i d (Samh i Majriti) są nachylone pod kątem 30° jedna do drugiej^[18]. Nachylenie to może być skutkiem silnych oddziaływań grawitacyjnych lub nawet zderzeń pomiędzy ciałami w układzie, które mogły być wywołane przez grawitację masywnych planet lub gwiazdy Ypsilon Andromedae B. Dzięki określeniu nachylenia orbity do osi obserwacji, możliwe stało się wyznaczenie rzeczywistej masy tych planet^[19].

Towarzysz	Masa (MJ)	Okres orbitalny (dni)	Półoś wielka (au)	Ekscentryczność
b[4] (Saffar)	>0,62 ± 0,09	4,61711 ± 0,00018	0,059 ± 0,001	0,01186 ± 0,0006
c[20] (Samh)	9,1+5,04−2,93	240,937 ± 0,06	0,861	0,24 ± 0,10
d[21] (Majriti)	23,58+2,93−2,29	1281,4 ± 2,0	2,55	0,316+0,006−0,070
e[22]	>1,059 ± 0,028	3848,86 ± 0,74	5,2456 ± 0,00067	0,00536 ± 0,00044

Zobacz też

• lista gwiazd w gwiazdozbiorze Andromedy
• lista gwiazd posiadających zidentyfikowane planety
• lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach

Przypisy

1. Titawin (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)
2. Mason et al.: WDS J01368+4124A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
3. Patrick J. Lowrance, J. Davy Kirkpatrick, Charles A. Beichman. A Distant Stellar Companion in the υ Andromedae System. „The Astrophysical Journal Letters”. 572 (1), s. L79–L81, 2002. DOI: 10.1086/341554. arXiv:astro-ph/0205277. Bibcode: 2002ApJ...572L..79L. (ang.).
4. ups And b w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
5. Obliczona na podstawie paralaksy i wielkości obserwowanej.
6. Jim Kaler: Upsilon Andromedae. [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2018-05-22]. (ang.).
7. Anderson E., Francis C: HIP 7513. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2018-09-05]. (ang.).
8. Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2018-06-01. [dostęp 2018-09-05].
9. Final Results of NameExoWorlds Public Vote Released. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2015-12-15. [dostęp 2015-12-16].
10. The Approved Names. [w:] NameExoWorlds [on-line]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna / Zooniverse, 2015-12-15. [dostęp 2015-12-16].
11. Andromeda, the Woman Chained. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 36. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
12. Upsilon Andromedae. SolStation. [dostęp 2018-09-05]. (ang.).
13. Where is Upsilon Andromedae? w serwisie APOD: Astronomiczne zdjęcie dnia
14. UCAC4 657-006214 w bazie SIMBAD (ang.)
15. R. Paul Butler, Geoffrey W. Marcy, Debra A. Fischer, Timothy M. Brown i inni. Evidence for Multiple Companions to υ Andromedae. „The Astrophysical Journal”. 526 (2), s. 916–927, 1999. DOI: 10.1086/308035. Bibcode: 1999ApJ...526..916B. (ang.).
16. Barbara E. McArthur, et al.. New observational constraints on the υ Andromedae system with data from the Hubble Space Telescope and Hobby-Eberly Telescope. „Astrophysical Journal”. 715 (2). DOI: 10.1088/0004-637X/715/2/1203.
17. S. Curiel, J. Cantó, L. Georgiev, C.E. Chávez i inni. A fourth planet orbiting υ Andromedae. „Astronomy & Astrophysics”. 525, 2011. DOI: 10.1051/0004-6361/201015693.
18. Out of Whack Planetary System Offers Clues to a Disturbed Past. [w:] HubbleSite [on-line]. NASA, 2010-05-24. [dostęp 2018-09-05].
19. Rory Barnes, Richard Greenberg, Thomas R. Quinn, Barbara E. McArthur i inni. Origin and Dynamics of the Mutually Inclined Orbits of Upsilon Andromedae c and d. „Astrophysical Journal”. 726 (2), 2011. DOI: 10.1088/0004-637X/726/2/71. arXiv:1011.2216.
20. ups And c w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
21. ups And d w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
22. ups And e w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)