Tarczownica skalna

Tarczownica skalna (Parmelia saxatilis (L.) Ach.) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Tarczownica skalna

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	misecznicowce
Rodzina	tarczownicowate
Rodzaj	tarczownica
Gatunek	tarczownica skalna
Nazwa systematyczna
Parmelia saxatilis (L.) Ach. Method. Lich.: 204 (1803)

Plecha z izydiami i pseudocyfellami

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Parmelia, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1753 Karol Linneusz nadając mu nazwę Lichen saxatilis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 1803 Erik Acharius, przenosząc go do rodzaju Parmelia^[1].

Niektóre synonimy naukowe^[3]:

• Geissodea saxatilis (L.) J. St.-Hil. 1805
• Imbricaria saxatilis (L.) Körb. 1846
• Lichen saxatilis L. 1753
• Parmotrema saxatile (L.) M. Choisy1952
• Platysma saxatile (L.) Frege 1812

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Morfologia

Listkowata, rozetkowata lub nieregularna plecha osiąga średnicę do 20 cm i znajdują się w niej glony protokokkoidalne. Do podłoża przylega ściśle. Jest głęboko wcinana. Rozgałęzione i wcinane odcinki plechy mają szerokość 2–10 mm i długość 5–50 mm, zakończenia plechy są wrębne lub wcinane. Brzegi odcinków stykają się z sobą lub dachówkowato zachodzą na siebie. Powierzchnia górna barwy popielatej lub szaroniebieskawej, na obwodzie często ma nieco brunatny odcień. Zazwyczaj jest dołeczkowano-siateczkowata, rzadziej gładka i znajdują się na niej pseudocyfelle. Na górnej powierzchni zwykle licznie występują pojedyncze lub rozgałęzione izydia. Mają cylindryczny lub brodawkowaty kształt, ciemne szczyty i występują w rozproszeniu lub w skupiskach. Dolna powierzchnia plechy z licznymi chwytnikami. W części środkowej jest czarna, matowa, natomiast obrzeża są jaśniejsze (brunatne) i lśniące^[4]. Reakcje barwne: górna kora K + żółty, C -, KC -, P + żółty; rdzeń K + żółty, C -, KC -, P + pomarańczowe^[5].

Lekanorowe apotecja mają średnicę do 10 mm i czerwonobrunatne tarczki, występują jednak bardzo rzadko. Na ich brunatnym i grubym brzegu często występują izydia. W jednym worku powstaje po 8 bezbarwnych, elipsoidalnych zarodników o rozmiarach 14–18 × 8–12 μm^[4]. Pyknidia nie występują^[5].

Występowanie i siedlisko

Gatunek kosmopolityczny, poza Australią występujący na wszystkich kontynentach łącznie z Antarktydą. Występuje także na wielu wyspach, m.in. na Grenlandii, Spitsbergenie, Hawajach, Nowej Zelandii^[6]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju na skałach krzemianowych oraz na korze drzew liściastych i iglastych, rzadziej na drewnie^[4].

W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym^[7], od 9 października 2014 r. został wykreślony z listy gatunków porostów chronionych^[8].

Gatunki podobne

Najbardziej podobna jest tarczownica bruzdkowana (Parmelia sulcata), która jednak na skałach występuje bardzo rzadko^[4]. Nieco odobna jest występująca na skałach żełuczka izydiowa (Xanthoparmelia conspersa), ta jednak ma odcinki plechy bardziej zaokrąglone, bez pseudocyfelli i zazwyczaj tworzy owocniki.