T-64

T-64 – radziecki czołg podstawowy. Na Zachodzie oznaczono go symbolem M-1970^[1]

T-64

T-64A
Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Fabryka im. Małyszewa
Typ pojazdu	czołg podstawowy
Trakcja	gąsienicowa
Załoga	3
Historia
Prototypy	1962/1963
Produkcja	1964–1987
Egzemplarze	ok. 12500
Dane techniczne
Silnik	1 silnik wysokoprężny, 5 cylindrowy (z przeciwnie ustawionymi 10 tłokami) 5DTF o mocy 700 KM (515 kW)
Transmisja	mechaniczna
Pancerz	kompozytowy, grubość przeliczeniowa: 20 – 460 mm
Długość	9,22 m (całkowita) 6,54 m (kadłuba)
Szerokość	3,60 m
Wysokość	2,17 m
Prześwit	0,50 m
Masa	42 400 kg (bojowa) 38 000 kg (własna)
Moc jedn.	16,2 KM/t
Nacisk jedn.	0,83 kg/cm²
Osiągi
Prędkość	60,5 km/h (po drodze) 45 km/h (w terenie)
Zasięg pojazdu	500 km (normalny) 700 km (z dodatkowymi zbiornikami)
Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)	1,00 m (bez przygotowania)
Rowy (szer.)	2,85 m
Kąt podjazdu	30º
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 armata gładkolufowa 2A46 kal. 125 mm (zapas amunicji – 40 szt.) 1 karabin maszynowy PKT kal. 7,62 mm (zapas amunicji – 2000 szt.) 1 wielkokalibrowy karabin maszynowy NSW kal. 12,7 mm (zapas amunicji – 500 szt.)
Użytkownicy
Aktualni – kolor niebieski Byli – kolor czerwony

Historia

Prace nad czołgiem T-64 rozpoczęto w ZSRR w roku 1954. Podjęło się tego zadania Biuro Konstrukcyjne Fabryki Maszyn Transportowych im. W. Małyszewa w Charkowie. Głównym konstruktorem czołgu był A. Morozow. T-64 był pierwszym na świecie wozem bojowym tego typu, wyposażonym w automat ładowania i trzyosobową załogę. Pierwsze prototypy posiadały armatę kalibru 100 mm. Następnie zamieniono ją na armatę kalibru 115 mm. W roku 1969 wprowadzono nowy typ armaty kalibru 125 mm – 2A46. Unikalnym rozwiązaniem charakteryzował się silnik 5TDF zamontowany w tym czołgu. Jest to silnik wielopaliwowy dwusuwowy, pięciocylindrowy, dziesięciotłokowy. Silnik posiada dwa wały korbowe, zaś komorę spalania tworzyła przestrzeń między przeciwbieżnymi tłokami w ich GMP (górnym martwym położeniu). Silnik ten miał niewielką pojemność 13,6 l w stosunku do silnika W-2 znanego z czołgów T-34/44/54/55, rozwijał jednak moc 700 KM. Na przedniej dolnej płycie kadłuba znajduje się lemiesz do samookopywania. Dzięki temu czołg w kilkanaście minut jest w stanie przygotować ukryte stanowisko ogniowe.

T-64 był również pierwszym na świecie seryjnie produkowanym czołgiem wyposażonym w pancerz kompozytowy, w dwóch wersjach: początkowo między dwiema warstwami stali umieszczano warstwę aluminium, a w drugiej kulki ceramiczne zatopione w metalowej matrycy. Zwiększało to odporność na działanie pocisków kumulacyjnych^[2].

Armata 2A46 umożliwia prowadzenie ognia przeciwpancernymi pociskami kierowanymi o zasięgu 4 km. W czasach ZSRR wyprodukowano ponad 12 500 wozów tego typu^[3].

Służba i modernizacje

Czołg był projektowany równolegle do innego czołgu – T-72 i przypomina go wyglądem. Ale w przeciwieństwie do T-72, był używany tylko przez Armię Radziecką i nigdy nie został wyeksportowany. Wiele z wozów jest jeszcze w służbie. Przed 1989 rokiem, był używany przez oddziały radzieckie stacjonujące w Niemczech Wschodnich. Wszędzie indziej Rosjanie używali czołgów T-72. Aktualnie znaczna liczba T-64 (2200 szt.) jest używana przez Ukrainę. Konstrukcja czołgu T-64 była dalej rozwijana jako T-80 i T-84.

W 2005 roku Ukraina opracowała własną modernizację T-64 o nazwie BM Bułat. Na potrzeby eksportowe powstała również modyfikacja o nazwie T-64B1M. Wóz miał być sprzedany do Kongo, jednak przetarg został zerwany^[4], a zmodernizowane 50 wozów przekazano do Sił Zbrojnych Ukrainy jako uzupełnienie strat powstałych podczas walk w Donbasie^[5].

Również na Ukrainie, na podwoziu czołgu T-64 powstał ciężki wóz bojowy BMP-64. Pojazd w miejscu standardowej wieży wyposażony jest w wieżę z działkiem 2A42 30 mm, karabin PKT, podwójną wyrzutnię pocisków przeciwpancernych i granatnik^[6].

BM Bułat w służbie Ukraińskich Sił Zbrojnych

Pierwsze użycie bojowe czołgów T-64 miało miejsce podczas wojny o Naddniestrze w maju 1992 roku, gdy kompania 10 czołgów T-64BW 14. Armii została przejęta przez siły separatystycznego Naddniestrza i następnie użyta przez nie w walkach z wojskami Mołdawii^[7]. Pierwszy czołg został zniszczony w tym samym miesiącu, w rejonie Dubosarów, a dwa 20 czerwca od ognia armat MT-12 z flanki w rejonie Bender^[7]. W lipcu w walkach uczestniczyły także rosyjskie T-64BW z 14. Armii, tracąc jeden czołg^[7].

Czołgi te są używane podczas wojny w Donbasie oraz w trakcie rosyjskiej inwazji na Ukrainę przez obie strony konfliktu. Prawdopodobnie niektóre czołgi T-64 mogły zostać dostarczone z Rosji^[8][9][10].

Użytkownicy

•  Demokratyczna Republika Konga ^[a]
•  Naddniestrze – 18 T-64BV.^[13]
•  Rosja – W 2014 roku ponad 2000 czołgów T-64 było zmagazynowanych^[10].
•  Ukraina – Od odzyskania niepodległości Ukraina posiadała 2345 czołgów T-64 we wszystkich wariantach^[10].
•  Uzbekistan – 100 czołgów T-64 w służbie w 2017 roku^[14].

Dawni

•  ZSRR
•  Kazachstan – około 50 w 2011 roku. Obecnie wszystkie złomowane^[15].

Uwagi

1. W lutym 2014 roku DRK zawarła umowę z ukraińskim Ukroboronprom w sprawie zakupu pięćdziesięciu czołgów T-64BV-1^[11]. Ich dostawy rozpoczęto w 2016 roku, ale dostarczono tylko dwadzieścia pięć czołgów T-64BV-1^[12].