Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa

Stanisław Barańczak

polski pisarz Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Stanisław Barańczak
Remove ads

Stanisław Barańczak (ur. 13 listopada 1946[1][2] w Poznaniu[1][2], zm. 26 grudnia 2014 w Newtonville) – polski poeta[1][2], eseista[1][2], krytyk literacki[1], tłumacz literatury angielskiej[2], amerykańskiej[2], rosyjskiej[2] i niemieckiej[1], jeden z najważniejszych twórców Nowej Fali[2], współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników[2] oraz niezależnego pisma Zapis[2]. Używał pseudonimów Barbara Stawiczak[2] oraz Szczęsny Dzierżankiewicz, Feliks Trzymałko, Hieronim Bryłka. J.H., Jan Hammel, Paweł Ustrzykowski, S.B., Sabina Trwałczańska, St.B., Tomasz Niewierny.

Szybkie fakty Data i miejsce urodzenia, Data i miejsce śmierci ...
Remove ads
Remove ads

Życiorys

Podsumowanie
Perspektywa

Był synem Jana, lekarza i działacza społecznego, i Zofii z domu Konopińskiej, lekarki, siostry bł. ks. Mariana Konopińskiego. Brat pisarki Małgorzaty Musierowicz[3], wuj pisarki i tłumaczki Emilii Kiereś.

Wykształcenie i praca

Absolwent I Liceum Ogólnokształcącego w Poznaniu. Rozpoczął studiowanie filologię polską na Uniwersytecie Adama Mickiewicza[1][2], a po ich ukończeniu został asystentem na Uniwersytecie Adama Mickiewicza (od roku 1969)[1]. Od roku 1967 do 1971 był redaktorem czasopisma Nurt[1] W roku 1972 został wyróżniony nagrodą „Pióro” za twórczość literacką[1]. W roku 1973 roku uzyskał doktorat za rozprawę o twórczości Mirona Białoszewskiego (praca pod tytułem „Język poetycki Mirona Białoszewskiego” przygotowana pod opieką profesora Jerzego Ziomka)[4]. Wychowanek Jerzego Ziomka i Edwarda Balcerzana. Wykładał również na Uniwersytecie Latającym w Poznaniu i Krakowie, w 1978 r. podpisał deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[5].

Pod nadzorem cenzury PRL

W grudniu 1975 roku był sygnatariuszem protestu przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (List 59)[6]. W roku 1976 dyscyplinarnie został zwolniony z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu[2], a jego nazwisko znalazło się na liście autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury[2]. Tomasz Strzyżewski w książce o cenzurze w PRL opublikował poufną instrukcję cenzorską z 21 lutego 1976 roku Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono jego nazwisko oraz następujące wytyczne: Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów[7].

Emigracja

W 1981 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych[2] i rozpoczął pracę na Uniwersytecie Harvarda, gdzie objął katedrę języka i literatury polskiej im. A. Jurzykowskiego na wydziale slawistyki[2]. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, współredagował Zeszyty Literackie wydawane w Paryżu[2]. W latach 1986–1990 był także redaktorem naczelnym „The Polish Review”, kwartalnika wydawanego przez PIASA. Cierpiał na chorobę Parkinsona. Zmarł 26 grudnia 2014. Został pochowany 3 stycznia 2015 na cmentarzu Mount Auburn w Cambridge (Massachusetts).

Remove ads

Twórczość

Podsumowanie
Perspektywa

Debiutował w roku 1965 wierszem Przyczyny zgonu opublikowanym w numerze pierwszym miesięcznika Odra[1]. Na początku swojej twórczości nawiązywał do tradycji poezji lingwistycznej reprezentowanej przez takich autorów jak Miron Białoszewski i Tymoteusz Karpowicz. Jednocześnie kreował krytyczny obraz codziennego życia obywateli PRL, czego wyrazem były cykle "wierszy mieszkalnych", "wierszy nabywczych" oraz "kolejkowych". Pierwszy wydany tomik poezji to Korekta twarzy z 1968 roku[2]. W latach 1964–1968 był członkiem grupy poetyckiej Próby, zawiązaną przez środowisko tzw. poznańskich lingwistów. Zafascynowany był w tym okresie twórczością Józefa Czechowicza. W latach 1964–1969 pełnił funkcję kierownika literackiego studenckiego Teatru Ósmego Dnia. W latach 1967–1971 członek redakcji miesięcznika „Nurt” (1967–1973 jako kierownik działu literackiego; w roku 1972 opublikował cykl esejów „Odbiorca ubezwłasnowolniony”), 1967–1975 miesięcznika „Odra”, 1967–1971 „Orientacji”, 1968–1976 „Twórczości”, od 1977 wydawanego w drugim obiegu „Zapisu”, od 1983 czasopisma „Zeszyty Literackie”.

Od 1982 członek Funduszu Pomocy Niezależnej Literaturze i Kulturze Polskiej (Francja) i Komitetu Nagród Fundacji POLCUL (Australia). Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

Poezja

  • 1964: Na wznak w lesie [nieoficjalny debiut poetycki, tomik wydany w nakładzie 4 egzemplarzy]
  • 1968: Korekta twarzy[2]
  • 1970: Jednym tchem
  • 1972: Dziennik poranny. Wiersze 1967–1971[2]
  • 1977: Ja wiem, że to niesłuszne. Wiersze z lat 1975–1976
  • 1978: Sztuczne oddychanie
  • 1980: Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu[2]
  • 1981: Wiersze prawie zebrane
  • 1981: Dziennik poranny. Poezje 1967–1981
  • 1981: Bo tylko ten świat bólu...
  • 1986: Atlantyda i inne wiersze z lat 1981–1985
  • 1988: Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 1986-1988
  • 1991: Biografioły: poczet 56 jednostek sławnych, sławetnych i osławionych oraz Appendix umożliwiający człowiekowi kulturalnemu zrozumienie i zapamiętanie o co chodzi w 7 podstawowych utworach W. Szekspira
  • 1991: 159 wierszy. 1968–1988
  • 1994: Podróż zimowa. Wiersze do muzyki Franza Schuberta
  • 1995: Pegaz zdębiał. Poezja nonsensu a życie codzienne. Wprowadzenie w prywatną teorię gatunków
  • 1995: Żegnam cię, nosorożcze. Kompletne bestiarium zniechęconego zoologa od ameby do źrebięcia z uwzględnieniem zwierząt rzadko spotykanych, a nawet w ogóle nie spotykanych
  • 1998: Geografioły: z notatek globtrottera-domatora
  • 1998: Chirurgiczna precyzja. Elegie i piosenki z lat 1995-1997 - książka nagrodzona nagrodą Nike
  • 2016: Zwierzęca zajadłość i inne wiersze

Eseje

  • 1971: Nieufni i zadufani. Romantyzm i klasycyzm w młodej poezji lat sześćdziesiątych
  • 1973: Ironia i harmonia. Szkice o najnowszej literaturze polskiej
  • 1974: Język poetycki Mirona Białoszewskiego[2]
  • 1979: Etyka i poetyka. Szkice
  • 1980: Knebel i słowo. O literaturze krajowej w latach siedemdziesiątych
  • 1981: Książki najgorsze
  • 1983: Czytelnik ubezwłasnowolniony. Perswazje w masowej kulturze literackiej PRL
  • 1984: Uciekinier z Utopii. O poezji Zbigniewa Herberta[2]
  • 1988: Przed i po. Szkice o poezji krajowej przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych
  • 1990: Tablica z Macondo, albo osiemnaście prób wytłumaczenia sobie i innym po co i dlaczego się pisze
  • 1996: Poezja i duch Uogólnienia. Wybór esejów 1970–1995
  • 2004: Ocalone w tłumaczeniu: szkice o warsztacie tłumacza poezji z dodatkiem małej antologii przekładów-problemów
  • 2019: Odbiorca ubezwłasnowolniony. Teksty o kulturze masowej i popularnej

Opracowania

  • 1981: Wybór poezji
  • 1991: Antologia angielskiej poezji metafizycznej XVII stulecia
  • 1992: Miłość jest wszystkim, co istnieje: 300 najsławniejszych angielskich i amerykańskich wierszy miłosnych: Antologia
  • 1992: Z Tobą więc ze Wszystkim: 222 arcydzieła angielskiej i amerykańskiej liryki religijnej
  • 1992: Zwierzę słucha zwierzeń. Małe bestiarium z angielskiego
  • 1993: Od Chaucera do Larkina. 400 nieśmiertelnych wierszy 125 poetów anglojęzycznych z 8 stuleci
  • 1995: Bóg, Trąba i Ojczyzna
  • 1998: Od Walta Whitmana do Boba Dylana. Antologia poezji amerykańskiej
  • 2007: Fioletowa krowa: antologia angielskiej i amerykańskiej poezji niepoważnej
  • 2017: 444 wiersze poetów języka angielskiego XX wieku

Inne

  • 1993: Zaufać nieufności osiem rozmów o sensie poezji (Rozmowy przeprowadzone ze Stanisławem Barańczakiem w latach 1990–1992)
  • 2005: Stanisław Barańczak, Zbigniew Herbert, Korespondencja (1972–1996). Z faksymiliami listów, zapisków, wierszy dla przyjaciół oraz aneksem[8]
  • 2019: Stanisław Barańczak, Wisława Szymborska, Inne pozytywne uczucia też wchodzą w grę. Korespondencja 1972–2011
Remove ads

Działalność polityczna

W latach 1967–1969 należał do PZPR. Sygnatariusz Listu 59 oraz członek założyciel Komitetu Obrony Robotników (1976). Od 1977 roku został również objęty cenzuralnym zakazem publikacji, a także zwolniony dyscyplinarnie z pracy na UAM w Poznaniu. Rozpoczął współpracę z prasą niezależną, między innymi: „Zapisem”, „Krytyką” i „Biuletynem Informacyjnym”. W roku 1977 przystąpił do członkostwa Polskiego PEN Clubu, a w prasie oficjalnej publikował nadal, lecz pod pseudonimem (jako Barbara Stawiczak w „Tygodniku Powszechnym” i „Znaku”, jako Paweł Ustrzykowski w „Tekstach” i „Nurcie”, jako Sabina Trwałczańska w „Tygodniku Powszechnym”, „Zwierciadle” i „Literatura na Świecie”).

Uczestniczył w głodówce w kościele św. Marcina w Warszawie, która była apelem o uwolnienie ofiar wypadków czerwcowych. W 1980 działał w wielkopolskiej „Solidarności”, a w sierpniu tego roku został przywrócony do pracy na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Tłumaczenia

Podsumowanie
Perspektywa
Thumb
Mural przedstawiający Stanisława Barańczaka; Poznań, Collegium Novum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza[9]

Stanisław Barańczak jest uważany za przedstawiciela poznańskiej szkoły przekładu. Jego publikacje dotyczące teorii przekładu służą kształceniu polskich tłumaczy pracujących w różnych językach.

W dorobku ma dużą liczbę przekładów m.in. z angielskiego, rosyjskiego i litewskiego. Tłumaczył utwory różnorodne pod względem czasu powstania i stylu.

Ocalone w tłumaczeniu (1992) Barańczaka to często cytowana książka w tekstach dotyczących teorii tłumaczenia. Autor porusza w niej problemy takie jak: ekwiwalencja i przekładalność, tłumaczenie polisemii i komizmu, kryteria zastosowania technik adaptacyjnych, archaizacja w tłumaczeniu itd. Jako przykłady rozwiązań poszczególnych trudności Barańczak podaje fragmenty własnych tłumaczeń.

Książka składa się z trzech części. W części pierwszej Barańczak przedstawia swoje ogólne podejście do tłumaczenia poezji poparte przykładami tłumaczeń stworzonych przez innych autorów wraz ze swoimi wersjami. Część drugą stanowi zbiór esejów opisujących problemy, z którymi muszą zmierzyć się tłumacze, na przykład: tłumaczenie poezji dla dzieci, czy tłumaczenie Szekspira dla potrzeb teatru. Część trzecia to „mała antologia przekładów-problemów: 40 łamigłówek w postaci wierszy do przetłumaczenia(...)”, w której autor prezentuje hiszpańskie, niemieckie, rosyjskie i angielskie teksty oryginalne, analizuje je i przedstawia własną propozycję przekładu danego tekstu.

Jedną z teoretycznych propozycji Barańczaka w przekładzie poezji jest heurystyczny model tłumaczenia, którego podstawą jest pojęcie „dominanty semantycznej”.

Zgodnie z modelem Barańczaka w interpretacji poezji nie są potrzebne informacje biograficzne czy społeczno-historyczne.

Wybrane tłumaczenia

Na język polski

na język niemiecki

  • Panorama der polnischen Literatur des 20. Jahrhunderts (1997)
  • Polnische Lyrik aus 100 Jahren (1997)

na język angielski

  • A Fugitive from Utopia: The Poetry of Zbignew Herbert (1987)
  • The Weight of the Body: Selected Poems (1989)
Remove ads

Nagrody i odznaczenia

Remove ads

Upamiętnienie

W 2015 roku Miasto Poznań i Uniwersytet im. Adama Mickiewicza zainicjowali Poznańską Nagrodę Literacką[17], której częścią jest Nagroda – Stypendium im. Stanisława Barańczaka. Wysokość stypendium wynosi 40 tys. zł. Nagrodę – Stypendium im. Stanisława Barańczaka przyznaje się twórcom, którzy nie ukończyli 35. roku życia.

Stanisław Barańczak jest też patronem Dwujęzycznego Liceum Uniwersyteckiego w Rzeszowie[18] oraz ulicy w Poznaniu[19].

Remove ads

Przypisy

Loading content...

Bibliografia

Loading content...

Linki zewnętrzne

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads