Spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna

Spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: [ʃ]

Spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna

Numer IPA	134
ʃ
Jednostka znakowa	ʃ
Unikod	U+0283
UTF-8 (hex)	ca 83
Inne systemy
X-SAMPA	S
Kirshenbaum	S
IPA Braille↗	⠱
Przykład
informacje • pomoc
Obraz znaku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Artykulacja

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [ʃ]:

• modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna
• tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, powietrze uchodzi przez jamę ustną (spółgłoska ustna)
• prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej uchodzi wzdłuż środkowej linii języka (spółgłoska środkowa)
• koniuszek języka i jego brzeżek kontaktuje się tuż za górnymi dziąsłami, tworząc szczelinę
• więzadła głosowe nie drgają – jest to spółgłoska bezdźwięczna

Warianty

• wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego, mówimy wtedy o spółgłosce zmiękczonej (spalatalizowanej): [ʃʲ]
• wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego, mówimy spółgłosce welaryzowanej: [ʃˠ]
• napięcie mięśni gardła – mówimy o spółgłosce faryngalizowanej [ʃˁ]
• zaokrąglenie warg, mówimy wtedy o spółgłosce labializowanej [ʃʷ]

Terminologia

Spółgłoskę [ʃ] zaliczamy do spółgłosek syczących, czyli sybilantów.

Przykłady

• w języku angielskim: show [ʃəʊ]
• w języku arabskim: إن شاء الله [inʃəʊ] „Jak Bóg da” (często spotykane powiedzenie w państwach arabskich. Na język polski możemy to przełożyć na "Może tak, a może nie".)
• w języku baskijskim: kaixo [kajʃo] „cześć”
• w języku niemieckim: Schule [ʃu:lə] „szkoła”
• w języku polskim: szafa [ˈʃafa]
• w języku serbsko-chorwackim: šuma [ʃûma] „las”

Polska i rosyjska spółgłoska szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna jest często uznawana (przez lingwistów zachodnich, ale nie przez slawistów) za spółgłoskę laminalną z retrofleksją ʂ. W języku polskim mamy jednak do czynienia z artykulacją z płaskim językiem, więc używanie tego terminu ma na celu podkreślenie różnicy między polskimi twardymi spółgłoskami zadziąsłowymi a ich czeskimi czy angielskimi odpowiednikami, wymawianymi miękko. Głoska ʃ jest też używana w Słowniku wymowy polskiej^[1].

Przypisy

1. Mieczysław Karaś, Maria Madejowa: Słownik wymowy polskiej. (red.). Warszawa, Kraków: PWN, 1977. Brak numerów stron w książce