Sputnik V

Sputnik V (ros. Спутник V), oficjalnie: Gam-COVID-Vac (ros. Гам-КОВИД-Вак) – pierwsza szczepionka przeciw COVID-19 na świecie opracowana przez Centrum Epidemiologii i Mikrobiologii im. Nikołaja Gamelei. Została zarejestrowana 11 sierpnia 2020 przez Ministerstwo Ochrony Zdrowia Federacji Rosyjskiej^[1][2][3][4]. Dystrybucja Gam-COVID-Vac została dozwolona w Rosji pomimo przetestowania jej jedynie na niewielkiej liczbie osób we wczesnych badaniach klinicznych, które trwały dwa miesiące. Zwykle proces ten wymaga co najmniej jednego roku w celu udowodnienia skuteczności i bezpieczeństwa szczepionki^[1][5][6].

Gam-COVID-Vac

Ogólne informacje
Inne nazwy	Sputnik V
Opis	szczepionka wektorowa przeciw COVID-19
Klasyfikacja medyczna
ATC	J07BX03
Uwagi terapeutyczne
Drogi podawania	zastrzyk domięśniowy

Szybkie zarejestrowanie Gam-COVID-Vac było początkowo krytykowane jako za wczesne. Krytycy wskazywali, iż głównym powodem zarejestrowania szczepionki jest kwestia propagandowa, aby stwierdzić, że Rosja jest pierwszym krajem na świecie, który stworzył szczepionkę przeciw COVID-19^[7][8][9]. Wiele środowisk naukowych zaprotestowało przeciwko ogłoszeniu rejestracji szczepionki głównie z powodu braku publikacji wyników badań dotyczących Gam-COVID-Vac^[1][10].

Nazwa

Władimir Putin ogłaszający na wideokonferencji rejestrację pierwszej szczepionki przeciw COVID-19, 11 sierpnia 2020^[11]

Handlową nazwą szczepionki Gam-COVID-Vac jest Sputnik V (Sputnik w nawiązaniu do pierwszego sztucznego satelity – Sputnika 1, który zwyciężył z USA w wyścigu kosmicznym)^[12].

Badania

Fazy I i II

W okresie między 18 czerwca i 3 sierpnia 2020 zostały przeprowadzone badania faz I i II, które wykazały, że szczepionka jest bezpieczna i wydaje się być efektywną, co, jak stwierdzono, wymaga potwierdzenia w fazie III^[13].

Faza III

Faza III to randomizowane kontrolowane badania kliniczne.

2 lutego 2021 recenzowane naukowe czasopismo medyczne „Lancet” opublikowało wynik badań wstępnych fazy III, które objęły 20 000 osób. Efektywność szczepionki wyniosła 91,6%. Wśród tych 2144 uczestników, którzy mieli więcej niż 60 lat, efektywność wyniosła 91,8%. Nie zanotowano żadnych poważnych skutków ubocznych; jedynymi niepożądanymi efektami były objawy grypopodobne i ból w miejscu iniekcji. Efektywność mierzono w oparciu o testowane w warunkach laboratoryjnych stwierdzone przypadki. Żaden z nich nie przybrał ciężkiej formy Covid-19. Obecnie nie jest wiadome, czy zaszczepione osoby, które zetknęły się z wirusem, mogą zarażać innych^[14].

Inne badania

W trakcie badań przeprowadzanych w Meksyku porównano 793 487 zaszczepionych dorosłych różnymi szczepionkami z 4 792 338 nieszczepionymi dorosłymi w okresie od 24 grudnia 2020 do 27 września 2021 roku. Wyniki były następujące^[15]:

Efektywność szczepionek w Meksyku (2021)

Szczepionka	Skuteczność w ochronie przed zakażeniem	Skuteczność w ochronie przed hospitalizacją	Skuteczność w ochronie przed zgonem
Spikevax	91,45%	78%	93,46%
Comirnaty	80,34%	84,26%	89,83%
Sputnik V	78,75%	81,38%	87,7%
Vaxzevria	80,79%	80,23%	86,81%
Johnson & Johnson	82,18%	77,33%	85,79%
CoronaVac	71,93%	73,76%	80,38%
Convidecia	70,5%	72,31%	79,93%

Działanie

Fiolka ze Sputnikiem V

Sputnik V jest szczepionką wektorową, tworzoną na bazie adenowirusa, do którego wstawiany jest fragment genomu koronawirusa SARS-CoV-2. W wyniku tego nieszkodliwy wirus dostarcza do organizmu białka antygenu SARS-CoV-2 i wywołuje odpowiedź immunologiczną^[16][17].

Skład

• Tris(hydroksymetylo)aminometan (bufor)
• Chlorek sodu (sól)
• Sacharoza (cukier)
• Chlorek magnezu heksahydrat
• Disodium EDTA dihydrat (ligand chelatujący; sekwestrant)
• Polisorbat 80
• Etanol 95%
• Woda^[18][19]

Szczepionka nie powinna zawierać adiuwantów, komponentów lub innych składników^[20][21].

Dystrybucja

Dyrektor generalny Rosyjskiego Funduszu Inwestycji Bezpośrednich podał, iż zamówiono 1,2 miliarda dawek z ponad 50 krajów. Gam-Covid-Vac ma być produkowany między innymi w Indiach, Brazylii, Chinach, Korei Południowej oraz na Węgrzech^[22][23]. Siedem krajów (Brazylia, Kazachstan, Indie, Meksyk, Nepal, Egipt oraz Uzbekistan) zamówiło miliony dawek Sputnika V w listopadzie 2020 roku^[24]. Izraelski Hadassah Medical Center podpisał umowę na 1,5–3 mln dawek^[25]. 19 listopada Węgry otrzymały pierwsze próbki szczepionki, kraj ten jest pierwszym spośród członków UE, do którego został dostarczony Sputnik V^[26]. 21 stycznia 2021 prezydent Argentyny Alberto Fernández jako pierwszy prezydent kraju Ameryki Łacińskiej zaszczepił się rosyjską szczepionką^[27]. Słowacja zakupiła dwa miliony dawek, 1 marca 2021 roku otrzymała pierwszą partię 200 tysięcy szczepionek^[28]. Następne 800 000 dawek ma zostać dostarczone w marcu i kwietniu, a kolejny milion ma przybyć w maju i czerwcu^[29]. Bawaria podpisała umowę o dostarczeniu 2,5 miliona dawek. Zostaną one przekazane gdy Europejska Agencja Leków zatwierdzi użycie szczepionki^[30][31]. Władimir Putin 30 czerwca 2021 zadeklarował, że zaszczepił się szczepionką^[32].

Państwa, które:

     są zainteresowane kupnem szczepionki

     zarejestrowały szczepionkę lub rozpoczęły wakcynację

     produkują szczepionkę lub planują produkcję

     wynalazły i produkują szczepionkę (Rosja)

Przybycie partii Sputnika, Iran 4 lutego 2021

Państwa, które zarejestrowały szczepionkę Sputnik V

Nr.	Data rejestracji	Państwo	Rozpoczęcie wakcynacji
1	11.08.2020[33]	Rosja	od 05.12.2020[34]
2	21.12.2020[35]	Białoruś	od 29.12.2020[36]
3	23.12.2020[37]	Argentyna	od 24.12.2020[38]
4	31.12.2020[39]	Serbia	od 05.01.2021[40]
5	06.01.2021[41]	Boliwia	od 29.01.2021[42]
6	10.01.2021[43]	Algieria	od 30.01.2021[44]
7	11.01.2021[45]	Palestyna	od 22.02.2021[46]
8	13.01.2021[47]	Wenezuela	od 17.02.2021[48]
9	15.01.2021[49]	Paragwaj	od 22.02.2021[50]
10	18.01.2021[51]	Turkmenistan	–
11	21.01.2021[52]	Węgry	od 11.02.2021[53]
12	21.01.2021[54]	Zjednoczone Emiraty Arabskie	–
13	24.01.2021[55]	Pakistan	od 04.04.2021[56]
14	26.01.2021[57]	Iran	od 08.02.2021[58]
15	29.01.2021[59]	Gwinea	–
16	30.01.2021[60]	Tunezja	od 13.03.2021[61]
17	01.02.2021[62]	Armenia	od 11.03.2021[63]
18	03.02.2021[64]	Meksyk	od 24.02.2021[65]
19	03.02.2021[66]	Nikaragua	od 02.03.2021[67]
20	05.02.2021[68]	Liban	od 30.03.2021[69]
21	06.02.2021[70]	Mjanma	–
22	09.02.2021[71]	Mongolia	–
23	10.02.2021[72]	Bahrajn	od 17.02.2021[73]
24	12.02.2021[74]	Czarnogóra	od 20.02.2021[75]
25	12.02.2021[74]	Saint Vincent i Grenadyny	–
26	12.02.2021[76]	Kazachstan	od 01.02.2021[77]
27	17.02.2021[78]	Uzbekistan	–
28	17.02.2021[79]	Gabon	–
29	19.02.2021[80]	San Marino	od 25.02.2021[81]
30	20.02.2021[82]	Ghana	–
31	22.02.2021[83]	Syria	od 24.03.2021[84]
32	23.02.2021[85]	Kirgistan	od 23.04.2021[86]
33	23.02.2021[87]	Gujana	–
34	24.02.2021[88]	Egipt	–
35	24.02.2021[89]	Honduras	od 22.04.2021[90]
36	25.02.2021[91]	Gwatemala	–
37	26.02.2021[92]	Wietnam	–
38	26.02.2021[93]	Mołdawia	od 04.05.2021[94]
39	01.03.2021[95]	Słowacja	–
40	03.03.2021[96]	Angola	–
41	03.03.2021[96]	Dżibuti	–
42	03.03.2021[96]	Kongo	od 24.03.2021[97]
43	04.03.2021[98]	Sri Lanka	–
44	04.03.2021[99]	Laos	–
45	04.03.2021[100]	Irak	–
46	07.03.2021[101]	Macedonia Północna	od 10.03.2021[102]
47	09.03.2021[103]	Zimbabwe	–
48	10.03.2021[104]	Maroko	–
49	10.03.2021[105]	Kenia	–
50	10.03.2021[106]	Jordania	od 04.04.2021[107]
51	11.03.2021[108]	Namibia	–
52	12.03.2021[109]	Azerbejdżan	od 18.05.2021[110]
53	19.03.2021[111]	Filipiny	od 04.05.2021[112]
54	19.03.2021[113]	Kamerun	–
55	19.03.2021[114]	Seszele	od 15.05.2021[115]
56	22.03.2021[116]	Mauritius	–
57	26.03.2021[117]	Antigua i Barbuda	–
58	30.03.2021[118]	Mali	–
59	01.04.2021[119]	Panama	–
60	12.04.2021[120]	Indie	od 14.05.2021[121]
61	20.04.2021[122]	Nepal	–
62	27.04.2021[123]	Bangladesz	–
63	30.04.2021[124]	Turcja	–
64	30.04.2021[125]	Albania	–
65	13.05.2021[126]	Malediwy	–
66	15.05.2021[127]	Ekwador	–
67	05.06.2021[128]	Brazylia	–
68	15.07.2021[129]	Nigeria	–
69	21.07.2021[130]	Chile	–
70	25.08.2021[131]	Indonezja	–
71	31.10.2021[132]	Kambodża	–

Dodatkowo szczepionka jest wykorzystywana w Abchazji, Osetii Południowej oraz w Republice Serbskiej (części Bośni i Hercegowiny)^{[133][134][135]}.

Opinie naukowe

11 sierpnia 2020 roku rzecznik Światowej Organizacji Zdrowia stwierdził, iż kwalifikacja każdej szczepionki obejmuje rygorystyczny przegląd i ocenę wszystkich wymaganych danych dotyczących bezpieczeństwa i skuteczności oraz nie można wykorzystywać szczepionki bez przejścia przez wszystkie fazy badań^[136][137].

Europejska Agencja Leków 4 marca 2021 rozpoczęła przegląd bezpieczeństwa i skuteczności Sputnika V^[138].

Wielu naukowców podaje krytyce i podaje w wątpliwość skuteczność szczepionki^{[139][140][141]}. Rosyjskie Stowarzyszenie Organizacji Badań Klinicznych odniosło się krytycznie wobec Gam-COVID-Vac^[11]. Państwowy Fundusz Inwestycji Bezpośrednich Rosji oznajmił, że szczepionka jest skuteczna w 92%. Informacja ta również została odebrana sceptycznie^{[142][143][144]}.

Opinia publiczna

Według sondaży tylko połowa rosyjskiej populacji przyjęłaby szczepionkę dobrowolnie^[145]. W jednym ze sondaży przeprowadzonych na Kanadyjczykach wykazano, że większość (68%) pytanych nie przyjęłaby za darmo rosyjskiej szczepionki, natomiast 14% badanych odpowiedziało, że przyjęłoby^[146].

Zobacz też

• COVID-19
• pandemia COVID-19
• SARS-CoV-2

Przypisy

1. Russia’s fast-track coronavirus vaccine draws outrage over safety [online] [dostęp 2020-11-17].
2. Russia’s approval of a COVID-19 vaccine is less than meets the press release [online] [dostęp 2020-11-17].
3. Scientists ask: Without trial data, how can we trust Russia’s COVID vaccine? [online] [dostęp 2020-11-17].
4. Представитель МО РФ получил патент на вакцину от COVID-19 [online] [dostęp 2020-11-17].
5. Covid-19: Russia approves vaccine without large scale testing or published results [online] [dostęp 2020-11-17].
6. NaorN. Bar-Zeev NaorN., TomT. Inglesby TomT., COVID-19 vaccines: early success and remaining challenges, „The Lancet”, 396 (10255), 2020, s. 868–869, DOI: 10.1016/S0140-6736(20)31867-5, PMID: 32896290, PMCID: PMC7471800 [dostęp 2020-11-17].
7. W Rosji kończą się łóżka dla chorych na COVID-19. Ale Putin wierzy w szczepionkę Sputnik V [online] [dostęp 2020-11-18].
8. Rosyjska szczepionka Sputnik V to „ogromne ryzyko”. Naukowcy alarmują [online] [dostęp 2020-11-17].
9. Scientists worry whether Russia’s Sputnik V’ coronavirus vaccine is safe and effective [online] [dostęp 2020-11-18].
10. The Russian vaccine for COVID-19 [online] [dostęp 2020-11-18].
11. Russia’s approval of a COVID-19 vaccine is less than meets the press release [online] [dostęp 2020-11-18].
12. Russia names its 1st COVID-19 vaccine ‘Sputnik V’ after space race triumph [online] [dostęp 2020-11-18].
13. Safety and immunogenicity of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine in two formulations: two open, non-randomised phase 1/2 studies from Russia, „The Lancet”, 396 (10255), 2020, s. 887–897, DOI: 10.1016/S0140-6736(20)31866-3, PMID: 32896291, PMCID: PMC7471804 [dostęp 2021-04-01].
14. Safety and efficacy of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine: an interim analysis of a randomised controlled phase 3 trial in Russia, „The Lancet”, 397 (10275), 2021, P671-681, DOI: 10.1016/S0140-6736(21)00234-8 [dostęp 2021-04-01].
15. Bello-ChavollaB.Ch. OY Bello-ChavollaB.Ch. i inni, Effectiveness of a nation-wide COVID-19 vaccination program in Mexico [online], medrxiv.org (ang.).
16. Coronavirus Vaccine Trials Advance in Race for Covid-19 Protection [online] [dostęp 2020-11-18].
17. Rosja: zaszczepili Sputnikiem V i zachorowali na COVID-19 [online] [dostęp 2020-11-18].
18. TurnerT. PJ TurnerT. i inni, COVID-19 vaccine-associated anaphylaxis: A statement of the World Allergy Organization Anaphylaxis Committee [online], worldallergyorganizationjournal.org [dostęp 2022-06-29] (ang.).
19. ИНСТРУКЦИЯ ПО МЕДИЦИНСКОМУ ПРИМЕНЕНИЮ ЛЕКАРСТВЕННОГО ПРЕПАРАТА Гам-КОВИД-Вак, Комбинированная векторная вакцина для профилактики коронавирусной инфекции, вызываемой вирусом SARS-CoV-2 [online], roszdravnadzor.gov.ru [dostęp 2022-06-29] (ros.).
20. Гам-КОВИД-Вак, Спутник V [online], medum.ru [dostęp 2022-06-29] (ros.).
21. PushparajahP. D PushparajahP. i inni, COVID-19 vaccine-associated anaphylaxis: A statement of the World Allergy Organization Anaphylaxis Committee [online], Advanced Drug Delivery Reviews (ang.).
22. Facing Record COVID-19 Case Rise, Russia Rolls Out Sputnik V Vaccine [online] [dostęp 2021-03-23].
23. Putin Orders Start of Mass Covid-19 Shots Hours After U.K. News [online] [dostęp 2021-03-23].
24. Sputnik V exports from Russia by country 2020 [online] [dostęp 2020-11-18].
25. Israel to receive Russia’s 92% effective COVID vaccine [online] [dostęp 2020-11-22].
26. Hungary was the first in the EU to receive the Sputnik V vaccine from Russia [online] [dostęp 2020-11-22].
27. Alberto Fernández, primer presidente de América Latina en vacunarse contra la covid-19 [online] [dostęp 2021-01-28].
28. Sputnik wylądował. Słowacja ma już rosyjską szczepionkę [online] [dostęp 2021-03-11].
29. Sputnik V vaccines landed in Slovakia [online] [dostęp 2021-03-11].
30. Niemcy: Bawaria kupi 2,5 mln dawek rosyjskiej szczepionki Sputnik V [online] [dostęp 2021-05-13] (pol.).
31. German State Signs Agreement For Sputnik Purchase Pending Regulatory Approval [online] [dostęp 2021-05-13] (ang.).
32. Władimir Putin zaszczepił się Sputnikiem. Chce przekonać sceptyków do szczepień [online], Business Insider [dostęp 2021-07-02] (pol.).
33. Регистрационное удостоверение.
34. Первые 70 пунктов вакцинации от COVID-19 начали работать в Москве.
35. «Спутник V» получила первое регистрационное удостоверение за рубежом.
36. Посол России прокомментировал начало вакцинации от COVID-19 в Белоруссии [online], 29 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-29].
37. Власти Аргентины одобрили использование вакцины «Спутник V» [online], 23 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-23].
38. Аргентина, получив «Спутник V», заявила о старте масштабной вакцинации.
39. Сербия зарегистрировала российскую вакцину от коронавируса.
40. В Сербии 5 января начнется вакцинация российским «Спутником V».
41. Боливия зарегистрировала вакцину «Спутник V».
42. В Боливии началась вакцинация препаратом «Спутник V».
43. Алжир зарегистрировал вакцину «Спутник V».
44. В Алжире начали вакцинацию населения «Спутником V».
45. Палестина зарегистрировала вакцину «Спутник V».
46. В секторе Газа начали вакцинацию от COVID-19 препаратом «Спутник V» [online] [dostęp 2021-04-13].
47. Вакцина «Спутник V» зарегистрирована в Венесуэле.
48. Женщина-хирург: первая вакцинированная «Спутником V» в Венесуэле (El Nacional, Венесуэла) [online] [dostęp 2021-02-20].
49. Вакцину «Спутник V» зарегистрировали в Парагвае.
50. Twitter – @sputnikvaccine – 22.02.2021.
51. TURKMENISTAN HAS BECOME THE FIRST COUNTRY IN CENTRAL ASIA TO REGISTER SPUTNIK V VACCINE.
52. Венгрия первой в Евросоюзе одобрила применение вакцины «Спутник V».
53. Венгрия начала вакцинацию населения «Спутником V» [online] [dostęp 2021-02-11].
54. Breaking: UAE approves Russia’s Sputnik vaccine for emergency use.
55. СМИ: правительство Пакистана одобрило экстренное использование вакцины «Спутник V».
56. В Пакистане началась вакцинация «Спутником V» [online] [dostęp 2021-04-08].
57. Вакцина «Спутник V» зарегистрирована в Иране.
58. Иран начал вакцинацию «Спутником V».
59. «Спутник V» зарегистрировали в Гвинее.
60. Тунис зарегистрировал российскую вакцину «Спутник V» [online] [dostęp 2021-01-30].
61. В Тунисе началась вакцинация «Спутником V» [online] [dostęp 2021-03-23].
62. Армения зарегистрировала российскую вакцину «Спутник V».
63. В Армении начали вакцинацию медработников препаратом „Спутник V”.
64. Мексиканский регулятор одобрил использование вакцины «Спутник V».
65. Вакцинация с использованием „Спутника V” началась в Мехико.
66. «Спутник V» зарегистрировали в Никарагуа.
67. В Никарагуа начали массовую вакцинацию российским препаратом „Спутник V”.
68. Минздрав Ливана одобрил для использования «Спутник V».
69. В Ливане началась вакцинация «Спутником V» [online] [dostęp 2021-04-01].
70. Мьянма зарегистрировала «Спутник V».
71. Вакцину «Спутник V» зарегистрировали в Монголии.
72. Бахрейн зарегистрировал вакцину «Спутник V» [online], www.kommersant.ru [dostęp 2021-02-10].
73. Минздрав Бахрейна сообщил о начале вакцинации „Спутником V”.
74. РФПИ подтвердил регистрацию „Спутник V” в Черногории и Сент-Винсенте и Гренадинах [online], ТАСС [dostęp 2021-02-12].
75. Черногория начала вакцинацию „Спутником V”.
76. "Спутник V" зарегистрировали в Казахстане.
77. В Казахстане стартовала вакцинация от коронавируса «Спутником V» [online] [dostęp 2021-02-01].
78. РФПИ подтвердил регистрацию вакцины "Спутник V" в Узбекистане на сайте https://tass.ru/.
79. Вакцину "Спутник V" зарегистрировали в Габоне.
80. "Спутник V" зарегистрировали в Сан-Марино.
81. В Сан-Марино началась вакцинация препаратом „Спутник”.
82. Вакцину "Спутник V" зарегистрировали в Гане.
83. Сирия зарегистрировала вакцину "Спутник V".
84. Дамаск ожидает прибытия новой партии «Спутника V» в апреле [online] [dostęp 2021-03-28].
85. "Спутник V" прошел процедуру регистрации в Киргизии.
86. Мамбет Мамакеев: «Как аксакал кыргызской медицины обращаюсь к кыргызскому народу: сделайте прививку от COVID-19» [online] [dostęp 2021-05-13] (ros.).
87. "Спутник V" зарегистрировали в Гайане.
88. Египет зарегистрировал вакцину "Спутник V".
89. Гондурас зарегистрировал "Спутник V".
90. Cuarto Informe de Eventos Supuestamente Atribuibles a la Vacunación e Inmunización (ESAVI) con la vacuna contra la COVID-19 primera dosis fabricante Sputnik V [online] [dostęp 2021-05-13].
91. Гватемала зарегистрировала вакцину "Спутник V".
92. Минздрав Вьетнама одобрил использование в стране российской вакцины "Спутник V".
93. "Спутник V" зарегистрировали в Молдавии.
94. С 4 мая в Молдове начинается вакцинация препаратом от ковида «Спутник V» [online] [dostęp 2021-05-13] (ros.).
95. "Спутник V" зарегистрировали в Словакии.
96. Вакцину "Спутник V" одобрили в Анголе, Джибути и Республике Конго/.
97. В Республике Конго началась вакцинация от COVID-19 с использованием «Спутника V» [online] [dostęp 2021-03-28].
98. РФПИ подтвердил регистрацию вакцины "Спутник V" в Шри-Ланке.
99. "Спутник V" зарегистрировали в Лаосе.
100. РФПИ подтвердил регистрацию вакцины "Спутник V" в Ираке.
101. "Спутник V" зарегистрировали в Северной Македонии.
102. В Северной Македонии началась вакцинация „Спутником V” [online] [dostęp 2021-03-10].
103. В Зимбабве разрешили использовать "Спутник V" для массовой вакцинации.
104. Власти Марокко одобрили применение российской вакцины "Спутник V".
105. Вакцину "Спутник V" одобрили к применению в Кении.
106. Иордания одобрила экстренное применение вакцины "Спутник V".
107. Иордания начала вакцинацию от коронавируса «Спутником V» [online] [dostęp 2021-04-08].
108. Вакцина "Спутник V" получила одобрение в Намибии.
109. Минздрав Азербайджана утвердил применение "Спутника V".
110. В Азербайджане начинается вакцинация от коронавируса «Спутником V» [online] [dostęp 2021-05-18] (ros.).
111. Филиппины одобрили вакцину «Спутник V» для экстренного применения [online] [dostęp 2021-03-22].
112. На Филиппинах началось применение вакцины «Спутник V» [online] [dostęp 2021-05-13] (ros.).
113. Камерун зарегистрировал вакцину «Спутник V» [online] [dostęp 2021-03-22].
114. Вакцину «Спутник V» одобрили на Сейшельских Островах [online] [dostęp 2021-03-22].
115. На Сейшельских Островах началась вакцинация «Спутником V» [online] [dostęp 2021-05-18] (ros.).
116. Маврикий стал 55-й страной, одобрившей вакцину «Спутник V» [online] [dostęp 2021-03-23].
117. Вакцина «Спутник V» одобрена в Антигуа и Барбуде [online] [dostęp 2021-03-28].
118. «Спутник V» одобрили в Мали [online] [dostęp 2021-04-01].
119. РФПИ: Панама одобрила применение вакцины «Спутник V» [online] [dostęp 2021-04-02].
120. India approves Russia’s Sputnik V COVID-19 vaccine [online] [dostęp 2021-04-13] (ang.).
121. В Индии начали применять "Спутник V" [online] [dostęp 2021-05-15] (ros.).
122. Непал одобрил использование «Спутника V» [online] [dostęp 2021-04-21] (ros.).
123. В Бангладеш одобрили экстренное использование вакцины «Спутник V» [online] [dostęp 2021-04-29] (ros.).
124. Turkey becomes the 63rd country in the world to authorize Sputnik V [online] [dostęp 2021-04-30] (ang.).
125. В Албании одобрили применение "Спутника V" [online] [dostęp 2021-06-28] (ros.).
126. ПРИМЕНЕНИЕ ВАКЦИНЫ «СПУТНИК V» ОДОБРЕНО В РЕСПУБЛИКЕ МАЛЬДИВЫ [online] [dostęp 2021-05-15] (ros.).
127. Применение "Спутника V" одобрили в Эквадоре [online] [dostęp 2021-05-18] (ros.).
128. Бразильский фармрегулятор одобрил импорт и применение вакцины "Спутник V" [online] [dostęp 2021-06-14] (ros.).
129. Применение вакцины «Спутник V» одобрено в Нигерии [online] [dostęp 2021-08-16] (ros.).
130. В Чили одобрили экстренное применение вакцины "Спутник V" [online] [dostęp 2021-08-16] (ros.).
131. Indonesia approves Russia's Sputnik V vaccine for emergency use [online], reuters.com [dostęp 2021-10-24] (ang.).
132. "Спутник V" и "Спутник Лайт" одобрили в Камбодже [online], tass.ru [dostęp 2022-06-29] (ros.).
133. Вакцину «Спутник V» зарегистрировали в Республике Сербской.
134. Вакцинация населения Абхазии "Спутником V" начнется после 9 мая.
135. В Южной Осетии началась вакцинация от коронавируса "Спутником V".
136. WHO says discussing new COVID-19 vaccine with Russia [online] [dostęp 2020-11-18].
137. Szczepionka na koronawirusa. Rosja już ja ma. Stanowisko WHO [online] [dostęp 2020-11-18].
138. Europejska Agencja Leków sprawdza Sputnika [online] [dostęp 2021-03-11].
139. Sputnik V, czyli rosyjska szczepionka na Covid-19. Niemcy są sceptyczni [online] [dostęp 2020-11-18].
140. Koronawirus. Rosyjska szczepionka na koronawirusa. Prawda wyszła na jaw [online] [dostęp 2020-11-18].
141. Scientists cautious as Russia says early data shows Sputnik V coronavirus vaccine is 92% effective [online] [dostęp 2020-11-18].
142. Russia announces positive COVID-vaccine results from controversial trial [online] [dostęp 2020-11-18].
143. Russia’s claim of a successful COVID-19 vaccine doesn’t pass the ‘smell test,’ critics say [online] [dostęp 2020-11-18].
144. Russian Covid vaccine shows encouraging results [online] [dostęp 2020-11-18].
145. Putin’s vaccine meets opposition from frontline workers in Russia [online] [dostęp 2020-11-18].
146. Leger’s Weekly Survey [online] [dostęp 2020-11-18] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-05].

Linki zewnętrzne

• Strona oficjalna