Split

Split (wł. Spalato) – miasto w południowo-zachodniej części Chorwacji, stolica żupanii splicko-dalmatyńskiej, siedziba miasta Split. Jest położony w Dalmacji, nad Morzem Adriatyckim, na niewielkim półwyspie. W 2011 roku liczyło 167 121 mieszkańców^[1].

Ten artykuł dotyczy miasta w Chorwacji. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Split

Herb Flaga
Państwo	Chorwacja
Żupania	splicko-dalmatyńska
Miasto	Split
Burmistrz	Ivica Puljak↗
Populacja (2011) • liczba ludności	167 121[1]
Nr kierunkowy	021
Kod pocztowy	21000
Tablice rejestracyjne	ST
Podział miasta	27 dzielnic
Położenie na mapie Chorwacji Split
Położenie na mapie Europy Split
43°30′50″N 16°27′21″E
Strona internetowa

Jest drugim co do wielkości miastem kraju pod względem liczby mieszkańców^[2].

Gospodarka

Split jest ważnym miastem przemysłowym Dalmacji oraz ośrodkiem komunikacyjnym. W mieście działają: port lotniczy, dworzec kolejowy (linia z Zagrzebia przez Oštarije, Knin i Perković o dużych walorach widokowych) i terminal promowy obsługujący rejsy między innymi do Rijeki, Dubrownika, na pobliskie wyspy (Brač, Hvar, Vis, Čiovo, Korčula, Lastovo), do Ankony, Pescary, Wenecji we Włoszech. Znajduje się tam też węzeł komunikacji drogowej – Autostrada A1 Zagrzeb – Split, trasa europejska E65 w ciągu Magistrali Adriatyckiej. W mieście rozwinął się przemysł stoczniowy, chemiczny, cementowy, drzewny, rybny oraz piwowarski^[2].

Historia

Pierwotnie na terenie Splitu (koło Salony, obecnie Solin) znajdowała się Aspalathos, osada starożytnych Greków. Rzymianie zmienili nazwę miejscowości na Spalatum (od łac. palatium). W latach 295–305 cesarz Dioklecjan zbudował tam swoją rezydencję. W 395 Spalatum znalazła się na terenie Bizancjum.

Od VI wieku Salona była siedzibą arcybiskupstwa. W 1. połowie VII wieku została zburzona przez Słowian i Awarów, a nowe miasto powstało wokół pałacu. W VIII wieku nastąpił wzrost znaczenia portu handlowego.

W 1069 Split włączono do Chorwacji, a w 1105 został przejęty przez Węgry. W latach 1420–1797 należał do Wenecji, następnie, do 1918, do Austro-Węgier, z przerwą w czasie wojen napoleońskich (1806–1813). Od 1918 należał do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, w 1929 znalazł się w Jugosławii. W latach 1941–1943 był pod okupacją włoską, a od 1991 należy do Chorwacji^[3].

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Splitu

Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Średnie temperatury w dzień [°C]	10.4	11.2	13.8	17.2	22.7	26.8	30.0	29.7	24.9	19.9	14.7	11.4	77
Średnie dobowe temperatury [°C]	8.0	8.4	10.6	13.7	18.9	22.8	25.7	25.4	21.2	16.8	12.0	9.1	16,1
Średnie temperatury w nocy [°C]	5.6	5.7	7.8	10.6	15.4	18.9	21.7	21.7	18.0	14.1	9.6	6.7	13,0
Opady [mm]	73.7	61.2	63.4	61.9	61.6	47.3	25.5	44.8	68.9	82.1	102	90.8	783
Średnia liczba dni z opadami	10.6	9.5	9.6	10.9	9.4	8.7	5.3	5.4	7.9	9.6	11.5	11.5	109,8
Średnie usłonecznienie [h]	133	154	186	210	273	306	347	319	246	192	135	130	2629
Źródło: DHMZ[4]

Średnia dobowa temperatura morza (°C)^[5]

Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Rok
13,7	13,5	13,9	15,1	18,2	22,3	24,4	24,8	23,8	20,3	18,2	16,0	18,7

Zabytki

Świątynia Jowisza w Splicie

Widok na terminal promowy w Splicie

Split, panorama miasta

Split nocą

Kościół św. Franciszka

• pałac cesarza Dioklecjana (III–IV wiek) założony na planie rzymskiego obozu wojskowego (ok. 150 na 190 m) z murami i wieżami. Pałac został wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO
• podziemna część pałacu cesarza Dioklecjana^[6]
• brama pałacowa Porta Aurea
• oktagonalne mauzoleum Dioklecjana, przebudowane w VIII wieku na splicką katedrę pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (chor. Uznesenju Blažene Djevice Marije), znana także jako katedra Świętego Domniona (chor.: katedrala sv. Duje lub katedrala sv. Dujma); przy katedrze dzwonnica z XIII – XVII wieku
• świątynia Jowisza – od VIII wieku baptysterium
• perystyl – obecnie teatr
• westybul
• kościół św. Franciszka – przebudowany kościół gotycki z XV wieku. Wewnątrz znajdują się nagrobki mieszkańców miasta, m.in. archidiakona Tomasza (pierwszego dalmatyńskiego historyka), pisarza Marka Marulicia i kompozytora Ivana Lukačica.
• pozostałości akweduktu
• zabytkowe kościoły poza murami z IX–XV wieku

Sport

W mieście znajdują się hale sportowe Spaladium Arena i Arena Gripe oraz stadion sportowy Poljud, który w 1990 roku był areną lekkoatletycznych mistrzostw Europy.

Swoją siedzibę ma tutaj klub piłki nożnej, Hajduk Split, założony w 1911 roku, grający obecnie chorwackiej lidze Prva HNL.

Miasta partnerskie

• Ankona, Włochy
• Antofagasta, Chile
• Bet Szemesz, Izrael
• Cockburn, Australia
• Dover, Wielka Brytania
• Gladsaxe, Dania
• Los Angeles, USA
• Mostar, Bośnia i Hercegowina
• Odessa, Ukraina
• Ostrawa, Czechy
• Pescara, Włochy
• Sztip, Macedonia Północna
• Trondheim, Norwegia
• Velenje, Słowenia
• Charlottenburg-Wilmersdorf, Niemcy
• Rzeszów, Polska

Ludzie związani ze Splitem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Splitem.

Zobacz też

• Uniwersytet w Splicie