Sole podwójne

Sole podwójne – sole mające w swojej strukturze przynajmniej dwa różne kationy bądź aniony. Powstają przez połączenie przynajmniej dwóch cząsteczek różnych soli prostych, które po wspólnej krystalizacji z roztworu wykazują odmienną od nich budowę sieci krystalicznej. Ulegają one jednak dysocjacji na proste jony składowe (w taki sam sposób jakby dysocjowały niezwiązane ze sobą sole proste), np. sól Mohra będzie dysocjowała według równania^[1]:

FeSO
4·(NH
4)
2SO
4·6H
2O ⇄ Fe2+
+ 2NH+
4 + 2SO2−
4 + 6H
2O

To odróżnia sole podwójne od soli kompleksowych^[2], które dysocjują tworząc stabilne jony kompleksowe^[1]. Solami podwójnymi mogą być sole organiczne, sole nieorganiczne oraz sole mieszane. Przykładem podwójnej soli mieszanej jest zieleń paryska (3Cu(AsO
2)
3·Cu(CH
3COO)
2)^[3], natomiast dużą grupę podwójnych soli nieorganicznych stanowią ałuny o ogólnym wzorze M+
M3+
(A)2−
2·12H
2O (M – kation metalu, A – anion), np. ałun potasowy (KAl(SO
4)
2·12H
2O)^[4]. Czasem wyróżnia się także m.in. sole potrójne, których przykładami są polihalit (2CaSO
4·MgSO
4·K
2SO
4·2H
2O) i etryngit (3CaO·Al
2O
3·3CaSO
4·32H
2O)^[5].

Nazewnictwo soli podwójnych

Zobacz też: nomenklatura chemii nieorganicznej.

Sole podwójne powinny być nazywane zgodnie z nomenklaturą opracowaną przez Międzynarodową Unię Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC). Wzory i nazwy nieorganicznych soli podwójnych mogą być zapisywane w nomenklaturze stechiometrycznej, jak i nomenklaturze stosowanej dla związków addycyjnych^[6]. W przypadku organicznych soli podwójnych pochodzących od kwasów wieloprotonowych nazwy mogą być tworzone zarówno w oparciu o preferowaną nomenklaturę IUPAC, jak i nomenklaturę ogólną^[7].

Porównanie nazewnictwa stechiometrycznego i nazewnictwa związków addycyjnych dla soli podwójnych

Sole nieorganiczne[6]
	Nomenklatura stechiometryczna	Nomenklatura związków addycyjnych
Opis	wzór: kationy poprzedzają aniony, a w grupach kationów i anionów stosowany jest porządek alfabetyczny nazwa: aniony (bardziej elektroujemne) wymienia się przed kationami, w grupach kationów i anionów stosuje się porządek alfabetyczny; w razie potrzeby stosuje się odpowiednie przedrostki (di-, tri-, bis- itp.) oraz ładunki jonów bądź stopnie utlenienia; wodę krystalizacyjną zapisuje się stosując słowo „hydrat” z odpowiednim przedrostkiem	wzór: poszczególne składniki wymieniane są alfabetycznie (wzory składników zapisane zgodnie z nomenklaturą stechiometryczną), a woda krystalizacyjna zapisywana na końcu; składniki oddzielane są kropką środkową nazwa: nazwy poszczególnych składników (zgodne z nomenklaturą stechiometryczną) wymieniane są alfabetycznie; oddzielane są od siebie pauzą, a stosunek składników wskazywany liczbowo w nawiasie z użyciem ukośnika
Przykłady	KNa 4Cl(SO 4) 2 chlorek bis(siarczan) potasu tetrasodu	KCl·2Na 2(SO 4) chlorek potasu—siarczan sodu (1/2)
	KMgCl 3·6H 2O trichlorek magnezu potasu heksahydrat	KCl·MgCl 2·6H 2O chlorek magnezu—chlorek potasu–woda (1/1/6)
	AlK(SO 4) 2·12H 2O bis(siarczan) glinu potasu dodekahydrat	Al 2(SO 4) 3·K 2SO 4·24H 2O siarczan glinu—siarczan potasu–woda (1/1/24)
Sole organiczne[7]
Opis	nazwa: anion poprzedza kationy, które wymienia się w kolejności alfabetycznej; dla nazwy anionu stosować można zarówno preferowane nazwy IUPAC (PIN), jak i nazwy dopuszczone w nomenklaturze ogólnej
Przykłady	K+ − OOC−CH 2−CH 2−COO− Na+ butanodian potasu sodu (PIN), bursztynian potasu sodu	NH+ 4 − OOC−CH 2−CH 2−CH 2−CH 2−COO− Na+ heksanodian amonu sodu (PIN), adypinian amonu sodu
	Na+ − OOC−CH 2−CH(−COOH)−CH 2−COO− K+ propano-1,2,3-trikarboksylan wodoru potasu sodu[uwaga 1] (PIN)

Uwagi

1. Dla kwasów wieloprotonowych wskazanie pozostałego kwasowego wodoru odbywa się przez umieszczenie słowa „wodoru” (z odpowiednim przedrostkiem w razie potrzeby, np. di-) pomiędzy anionem a kationami.

Przypisy

1. Amil KumarA.K. De Amil KumarA.K., A Text Book of Inorganic Chemistry, wyd. 9, New Delhi: New Age International, 2003, s. 86, ISBN 81-224-1384-6.
2. sole podwójne, [w:] Encyklopedia techniki. Chemia, WładysławW. Gajewski (red.), wyd. 2, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1966, s. 658, OCLC 864218327.
3. Sabina C.S.C. Grund Sabina C.S.C., KunibertK. Hanusch KunibertK., Hans UweH.U. Wolf Hans UweH.U., Arsenic and Arsenic Compounds, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, s. 23, ISBN 978-3-527-30385-4 (ang.).
4. OttoO. Helmboldt OttoO. i inni, Aluminum Compounds, Inorganic, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, s. 5, ISBN 978-3-527-30385-4 (ang.).
5. FranzF. Wirsching FranzF., Calcium sulfate, [w:] Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry, Weinheim: Wiley‐VCH, s. 5, ISBN 978-3-527-30385-4 (ang.).
6. Neil G.N.G. Connelly Neil G.N.G. i inni, Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 (Red Book), International Union of Pure and Applied Chemistry, RSC Publishing, 2005, s. 12, 28, 40, 76, 81, ISBN 978-0-85404-438-2 (ang.).
7. Henri A.H.A. Favre Henri A.H.A., Warren H.W.H. Powell Warren H.W.H., Nomenclature of Organic Chemistry. IUPAC Recommendations and Preferred Names 2013, wyd. 1, Royal Society of Chemistry, International Union of Pure and Applied Chemistry, 2014, s. 801–803, DOI: 10.1039/9781849733069, ISBN 978-0-85404-182-4 (ang.).

Kontrola autorytatywna (strukturalna klasa indywiduów chemicznych):

• J9U: 987007553421805171

Encyklopedie internetowe:

• NE.se: dubbelsalt