Sołonczaki

Sołonczaki Sołończaki^[1] (ros. Солончак, od Соль = sól)^[2] – słone gleby wytworzone pod wpływem kapilarnego podsiąkania nisko zalegających wód gruntowych zasobnych w rozpuszczone sole i ich wytrącania się wskutek wyparowania wody. Do sołonczaków zaliczane bywają też gleby pochodzenia morskiego^[3]. Sołonczaki występują na obszarach południowej Europy, centralnej Azji, Afryki i Australii. Ich użytkowanie rolnicze jest możliwe dopiero po odpowiedniej melioracji obniżającej zwierciadło wód gruntowych oraz usunięciu nadmiaru soli zasadowych.

Wykrystalizowana sól na powierzchni sołonczaków

W klasyfikacji FAO 1990 sołonczaki oznaczone są symbolem SC^[4]. Wcześniej w klasyfikacji z 1974 miały oznaczenie Z^[5].

Właściwości chemiczne

Sołonczaki są glebami słonymi powstałymi w wyniku akumulacji w wierzchnich poziomach soli sodu, wapnia, magnezu i potasu. Powierzchnia sołonczaków często pokryta jest niewielką warstwą wykrystalizowanej białej soli, przez co są często nazywane białymi glebami alkalicznymi. Sołonczaki podobne są do sołońców – podstawową cechą rozróżniającą jest przewaga jonów wapnia i magnezu nad jonami sodu, podczas gdy w przypadku sołońców jest odwrotnie. Różnica ta powoduje, że sołonczaki mają odczyn bliższy obojętnemu, a pH rzadko przekracza 8^[6], dochodząc co najwyżej do 8,5^[7].

Morfologia i właściwości fizyczne

Sołonczaki są glebami zbitymi i często podmokłymi. Nie mają ustalonego profilu glebowego, gdyż cechą charakterystyczną nie jest budowa (jak w przypadku np. bielic, rędzin, czarnoziemów), ale zawartość soli. Z tego względu bez badania składu pierwiastków (szczególnie wapnia, potasu i magnezu) praktycznie nie da się ich wyróżnić^[8].

Najbardziej rozpowszechnionym profilem glebowym sołonczaków jest A-/AE/-Bna-Cnasa, jednakże mogą mieć profil typowy dla innych gleb^[8]. Zapis ten oznacza (od powierzchni)^[9]:

• A – poziom próchniczny,
• AE – poziom próchniczny wraz z poziomem wymywania^[10],
• B – poziom wzbogacania,
• C – poziom skały macierzystej,
• na – poziom wzbogacony w sód wymienny,
• sa – akumulacja soli rozpuszczalnych łatwiej niż gips.

Występowanie

występowanie sołonczaków na kuli ziemskiej według FAO.
Czerwony: Dominujące, zielony: towarzyszące, żółte: inkluzje.

Sołonczaki występują we wszystkich strefach klimatycznych nawet w arktycznej i subarktycznej^[11]. Najwięcej sołonczaków występuje w strefie klimatycznej podzwrotnikowej i śródziemnomorskiej, gdzie jest duże parowanie i dobre warunki do wytrącania się soli. Sołonczaki występują na obszarach południowej Europy, Ameryki Południowej oraz Azji. Ponadto można je spotkać w Afryce i Australii^[1]. Sołonczaki pochodzenia morskiego występują m.in. na wybrzeżu Holandii^[3]. Często występują obok sołońców^[6]. W Polsce występują lokalnie^[12].

Według norm Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, klasyfikujących sołonczaki jako gleby zawierające więcej niż 30 cm soli w profilu. Gleby te zajmują 2,6% lądowej powierzchni kuli ziemskiej^[13].

Roślinność naturalna

Sołonczaki ze względu na zawartość soli w stanie naturalnym są słabo porośnięte^[6]. Poza miejscami zupełnie pustynnymi, porastają je halofity, często trawy^[14], jednakże nawet one przejawiają niską kondycję^[11].

Przydatność rolnicza

Sołonczaki są glebami słonymi i podmokłymi^[6] oraz mają zbyt wysoki poziom pH^[7], co powoduje, że bez neutralizacji i irygacji (odwodnienia) nie nadają się pod uprawę, proces ten jednak jest bardzo mało wydajny, gdyż jeden litr wody wymywa zaledwie 0,2-2,2 mg soli^[15]. Dodatkowo są bardzo zbite, co utrudnia orkę. Jednakże po wykonaniu niezbędnych czynności uprawa jest możliwa^[6]. Nawet wówczas uprawa takich ziem jest dość droga, szczególnie kiedy przynajmniej okresowo jest dość sucho, gdyż wówczas pole wymaga jednoczesnego odprowadzania i doprowadzania wody. Ponadto gleby te mają niskie klasy bonitacyjne^[7]. Dodatkowo co kilka lat grunty powinny pozostawać przez jeden sezon bez szaty roślinnej, tak aby mogły zostać przepłukane przez wody deszczowe^[16]. Na sołonczakach uprawia się najczęściej gatunki roślin o dużej tolerancji na zasolenie, w zależności od klimatu: palmy daktylowe, buraki, szparagi, rzepak, jęczmień, a czasem nawet bawełnę^[17].