Skrzelopływka bagienna

Skrzelopływka bagienna, skrzelopływka północna^[1] (Branchinecta paludosa) - gatunek skorupiaka z rodziny Branchinectidae należącej do rzędu bezpancerzowców (Anostraca).

Skrzelopływka bagienna

Branchinecta paludosa
(O. F. Müller, 1788)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Podtyp	skorupiaki
Gromada	skrzelonogi
Rząd	bezpancerzowce
Rodzina	Branchinectidae
Rodzaj	Branchinecta
Gatunek	skrzelopływka bagienna

Opis

Długość samca 7,5-20,0 mm, samicy 7,5-16,0 mm^[2]

Występowanie

Występuje w strefie podbiegunowej (od Skandynawii po Grenlandię i od Syberii po Alaskę i Labrador^[3]) oraz w Tatrach, gdzie uznawany jest za relikt polodowcowy. Na Słowacji występuje w Wyżnim Małym Furkotnym Stawku^[4][5]. Jedynym stanowiskiem w Polsce był Dwoisty Staw Gąsienicowy, ale skrzelopływka ostatni raz została zaobserwowana w nim w 1968 roku^[6].

Tatrzańska populacja

Polska populacja została odkryta w 1882 r. przez Antoniego Wierzejskiego^[7]. On, a następnie jego uczeń Alfred Lityński podejmowali nieskuteczne próby introdukcji skrzelopływki bagiennej do innych tatrzańskich jezior^[8].

Wierzejskiemu nie udało się wyjaśnić dlaczego skrzelopływka nie występuje w innych stawach o podobnych warunkach ekologicznych, np. w sąsiednich Gąsienicowych Stawach. Dopiero badania Lityńskiego wytłumaczyły, co wyróżnia Dwoisty Staw. W zimie, gdy lód skuje powierzchnię zbiornika, zamyka powierzchniowe dopływy wody. Woda pod lodem stopniowo spływa podziemnymi odpływami. Wskutek tego zamarza dno stawu, mimo że w niektórych miejscach ma on 9 m głębokości. Jaja ulegają koniecznemu im do rozwoju przemrożeniu^[9][10]. Takie warunki uniemożliwiają też występowanie w stawie ryb, które stanowią zagrożenie dla tego skorupiaka.

Podczas badań przeprowadzanych w latach 1978–1984 i 1995–1996^[6] naukowcy nie zaobserwowali skrzelopływki bagiennej w Dwoistym Stawie Gąsienicowym^[4][11]. Gatunek wyginął w Polsce najprawdopodobniej wskutek nieprzemyślanego zarybienia pstrągiem, jakie po wojnie, w latach 50. i 60. było przeprowadzane w Gąsienicowych Stawach^[11]. W niedużym stawie ryby podczas lata mogły wyjeść skrzelopływkę. W zimie pstrągi wyginęły, ponieważ staw zamarza do dna. Innymi możliwymi przyczynami wyginięcia skrzelopływki bagiennej w Polsce są: skażenie środowiska^[4], nadmierny odłów w celach kolekcjonerskich i naukowych^[4].

Reintrodukcja skrzelopływki w Dwoistym Stawie wymieniana jest jako zadanie TPN^[12].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[13].

Cykl życiowy

W tatrzańskich stawach wylęg następuje na początku maja. Samice z jajami (około 16-20 jaj w komorze lęgowej) pojawiają się w końcu sierpnia. Dorosłe osobniki giną w końcu października, gdy stawy zaczynają zamarzać^[6].

W wyższych szerokościach geograficznych cykl życiowy skrzelopływki jest krótszy. Wylęg następuje pod koniec czerwca, okres larwalny trwa 20-30 dni, reprodukcja rozpoczyna się od końca lipca do połowy sierpnia i trwa 35-45 dni^[6].

Wyschnięcie i przemarznięcie złożonych jaj w okresie zimowym, jest konieczne, aby na wiosnę mogły wylęgać się z nich młode osobniki^[6].

Skrzelopływka bagienna jest jedynym znanym przedstawicielem rzędu bezpancerzowców, u którego występuje heteroplazmia^[14]

Systematyka

W 1987 r. odkryto skrzelopływkę bagienną w górach Tienszan, co doprowadziło do wyróżnienia dwóch podgatunków: Branchinecta paludosa paludosa (O. F. Müller, 1788), Branchinecta paludosa tjanshanica (Akatova, 1987)^[15].

Ze względu na szereg różnic anatomicznych między populacją tatrzańską, a populacją arktyczną Kazimierz Gajl w 1934 r. w swojej pracy postulował wyodrębnienie osobnego gatunku Branchinecta polonica^[4].