Senatorowie dożywotni we Włoszech

Senatorowie dożywotni we Włoszech (wł. Senatore a vita) są członkami Senatu, wyższej izby Parlamentu Włoch.

Giorgio Napolitano – zrezygnował z mandatu senatora dożywotniego w związku z wyborem na urząd prezydenta Republiki Włoskiej. Po rezygnacji z tego stanowiska powrócił do Senatu

Instytucję senatorów dożywotnich wprowadziła uchwalona przez konstytuantę Konstytucja Włoch z 27 grudnia 1947. Przepis art. 59 tego aktu prawnego przewidział dwa rodzaje senatorów dożywotnich – z urzędu i z mianowania. Z mocy prawa staje się nim każdy były prezydent Republiki Włoskiej (art. 59 zdanie pierwsze). Ponadto prezydent może powierzyć godność senatora dożywotniego pięciu obywatelom w uznaniu ich zasług dla kraju w sferze społecznej, naukowej, artystycznej lub literackiej (art. 59 zdanie drugie)^[1][2].

Wątpliwości budziła wykładnia zdania drugiego art. 59 odnoszącego się do senatorów dożywotnich z mianowania, dotyczyły one kwestii interpretacji liczby senatorów. Luigi Einaudi łącznie mianował ośmiu senatorów, jednak każdorazowo liczba senatorów z mianowania nie przekraczała pięciu. Kolejni prezydenci nominowali senatorów w taki sposób, że łączna liczba senatorów z mianowania aktualnie zasiadających w Senacie nie przekraczała pięciu. Trend ten zmienił się w czasach Sandra Pertiniego i jego trzech następców – każdy z nich nominował po pięciu senatorów dożywotnich, niezależnie od liczby urzędujących senatorów powołanych przez poprzedników. W 2020 w poprawce do tego przepisu (przyjętej w referendum) wprowadzono ostatecznie doprecyzowanie, że liczba urzędujących w danym czasie senatorów z mianowania nie może przekraczać pięciu^[3].

Spośród prezydentów Republiki Włoskiej z prerogatywy mianowania senatora dożywotniego ani razu nie skorzystali Enrico De Nicola i Oscar Luigi Scalfaro.

Wszyscy byli prezydenci Włoch sprawowali mandat senatora do czasu swojej śmierci. Francesco Cossiga 27 listopada 2006 zadeklarował rezygnację z tej funkcji, którą jednak w głosowaniu z 31 stycznia 2007 Senat odrzucił większością 178 głosów „przeciw” przy 100 głosach „za”^[4]. W przypadku senatorów mianowanych jeden raz doszło do rezygnacji z nominacji – dyrygent Arturo Toscanini ogłosił tę decyzję już dzień po jej otrzymaniu. Dwie osoby zaprzestały wykonywania mandatu w związku z wyborem przez specjalne kolegium na urząd prezydenta. Z tego powodu z godności senatora dożywotniego zrezygnowali Giovanni Leone (prezydent w latach 1971–1978) i Giorgio Napolitano (prezydent w latach 2006–2015). Obaj po zakończeniu urzędowania powrócili do Senatu jako senatorzy dożywotni z mocy prawa.

Według stanu na 2023 mandaty senatorów dożywotnich wykonuje pięciu senatorów z mianowania^[5]. We wrześniu 2023 zmarł ostatni z zasiadających w izbie byłych prezydentów – Giorgio Napolitano^[6].

Lista senatorów dożywotnich

Byli prezydenci Republiki Włoskiej

Prezydent	Zdjęcie	Objęcie mandatu	Wygaśnięcie mandatu	Źródło
Enrico De Nicola		12 maja 1948	1 października 1959 (zmarł)	[7]
Luigi Einaudi		11 maja 1955	30 października 1961 (zmarł)	[8]
Giovanni Gronchi		11 maja 1962	17 października 1978 (zmarł)	[9]
Antonio Segni		6 grudnia 1964	1 grudnia 1972 (zmarł)	[10]
Giuseppe Saragat		29 grudnia 1971	11 czerwca 1988 (zmarł)	[11]
Giovanni Leone		15 czerwca 1978	9 listopada 2001 (zmarł)	[12]
Sandro Pertini		2 czerwca 1985	24 lutego 1990 (zmarł)	[13]
Francesco Cossiga		28 kwietnia 1992	17 sierpnia 2010 (zmarł)	[14]
Oscar Luigi Scalfaro		15 maja 1999	29 stycznia 2012 (zmarł)	[15]
Carlo Azeglio Ciampi		15 maja 2006	16 września 2016 (zmarł)	[16]
Giorgio Napolitano		14 stycznia 2015	22 września 2023 (zmarł)	[17]

Senatorowie dożywotni z mianowania

Nominujący	Senator	Profesja lub funkcja	Data nominacji	Uzasadnienie	Wygaśnięcie mandatu	Źródło
Luigi Einaudi	Guido Castelnuovo	matematyk	5 grudnia 1949	zasługi naukowe	27 kwietnia 1952 (zmarł)	[18][19]
	Arturo Toscanini	dyrygent	5 grudnia 1949	zasługi artystyczne	6 grudnia 1949 (rezygnacja)	[20][19]
	Pietro Canonica	rzeźbiarz i kompozytor	1 grudnia 1950	zasługi artystyczne	8 czerwca 1959 (zmarł)	[21][19]
	Gaetano De Sanctis	historyk specjalizujący się w tematyce starożytności	1 grudnia 1950	zasługi naukowe	9 kwietnia 1957 (zmarł)	[22][19]
	Pasquale Jannaccone	ekonomista	1 grudnia 1950	zasługi naukowe	22 grudnia 1959 (zmarł)	[23][19]
	Carlo Alberto Salustri	poeta znany pod pseudonimem Trilussa	1 grudnia 1950	zasługi literackie i artystyczne	21 grudnia 1950 (zmarł)	[24][19]
	Luigi Sturzo	duchowny katolicki, inicjator chadeckiej Włoskiej Partii Ludowej	17 września 1952	zasługi naukowe i społeczne	8 sierpnia 1959 (zmarł)	[25][19]
	Umberto Zanotti Bianco	archeolog	17 września 1952	zasługi naukowe i społeczne	28 sierpnia 1963 (zmarł)	[26][19]
Giovanni Gronchi	Giuseppe Paratore	polityk, minister i przewodniczący Senatu	9 listopada 1957	zasługi naukowe i społeczne	26 lutego 1967 (zmarł)	[27][28]
Antonio Segni	Cesare Merzagora	polityk, minister i przewodniczący Senatu	2 marca 1963	zasługi społeczne	1 maja 1991 (zmarł)	[29][30]
	Ferruccio Parri	polityk, działacz ruchu oporu, premier i minister	2 marca 1963	zasługi społeczne	8 grudnia 1981 (zmarł)	[31][30]
	Meuccio Ruini	polityk, prawnik, działacz ruchu oporu i współtwórca Konstytucji Włoch	2 marca 1963	zasługi społeczne	6 marca 1970 (zmarł)	[32][30]
Giuseppe Saragat	Vittorio Valletta	przedsiębiorca, długoletni prezes koncernu motoryzacyjnego FIAT	28 listopada 1966	zasługi społeczne	10 sierpnia 1967 (zmarł)	[33][34]
	Eugenio Montale	poeta	13 czerwca 1967	zasługi literackie i artystyczne	12 września 1981 (zmarł)	[35][34]
	Giovanni Leone	polityk, premier i przewodniczący Izby Deputowanych	27 sierpnia 1967	zasługi naukowe i społeczne	24 grudnia 1971 (wybrany na prezydenta Republiki Włoskiej)	[12][34]
	Pietro Nenni	polityk, wicepremier i minister, lider Włoskiej Partii Socjalistycznej	25 listopada 1970	zasługi społeczne	1 stycznia 1980 (zmarł)	[36][34]
Giovanni Leone	Amintore Fanfani	polityk, premier i minister, lider Chrześcijańskiej Demokracji	10 marca 1972	zasługi naukowe i społeczne	20 listopada 1999 (zmarł)	[37][38]
Sandro Pertini	Leo Valiani	polityk, działacz ruchu oporu, dziennikarz	12 stycznia 1980	zasługi społeczne	18 września 1999 (zmarł)	[39][40]
	Eduardo De Filippo	aktor teatralny i filmowy, reżyser	26 września 1981	zasługi literackie i artystyczne	31 października 1984 (zmarł)	[41][40]
	Camilla Ravera	polityk, współzałożycielka Włoskiej Partii Komunistycznej	8 stycznia 1982	zasługi społeczne	14 kwietnia 1988 (zmarła)	[42][40]
	Carlo Bo	krytyk literacki, wieloletni rektor Uniwersytetu w Urbino	18 lipca 1984	zasługi literackie	21 lipca 2001 (zmarł)	[43][40]
	Norberto Bobbio	prawnik, działacz ruchu oporu	18 lipca 1984	zasługi naukowe	9 stycznia 2004 (zmarł)	[44][40]
Francesco Cossiga	Giovanni Spadolini	polityk, premier i minister, lider republikanów	2 maja 1991	zasługi naukowe, literackie i społeczne	4 sierpnia 1994 (zmarł)	[45][46]
	Gianni Agnelli	przedsiębiorca, główny akcjonariusz koncernu motoryzacyjnego FIAT	1 czerwca 1991	zasługi społeczne	24 stycznia 2003 (zmarł)	[47][46]
	Giulio Andreotti	polityk, premier i minister	1 czerwca 1991	zasługi społeczne i literackie	6 maja 2013 (zmarł)	[48][46]
	Francesco De Martino	polityk, wicepremier i minister, lider Włoskiej Partii Socjalistycznej	1 czerwca 1991	zasługi naukowe, literackie i społeczne	18 listopada 2002 (zmarł)	[49][46]
	Paolo Emilio Taviani	polityk, działacz ruchu oporu, minister, lider Chrześcijańskiej Demokracji	1 czerwca 1991	zasługi naukowe i społeczne	18 czerwca 2001 (zmarł)	[50][46]
Carlo Azeglio Ciampi	Rita Levi-Montalcini	neurobiolog, laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny	1 sierpnia 2001	zasługi naukowe i społeczne	30 grudnia 2012 (zmarła)	[51][52]
	Emilio Colombo	polityk, premier i minister	14 stycznia 2003	zasługi społeczne	24 czerwca 2013 (zmarł)	[53][52]
	Mario Luzi	poeta	14 października 2004	zasługi literackie i artystyczne	28 lutego 2005 (zmarł)	[54][52]
	Giorgio Napolitano	polityk, przewodniczący Izby Deputowanych i minister	23 września 2005	zasługi społeczne	15 maja 2006 (wybrany na prezydenta Republiki Włoskiej)	[55][52]
	Sergio Pininfarina	przedsiębiorca, wieloletni prezes rodzinnego przedsiębiorstwa konstrukcyjnego Pininfarina	23 września 2005	zasługi społeczne	3 lipca 2012 (zmarł)	[56][52]
Giorgio Napolitano	Mario Monti	ekonomista i polityk, komisarz europejski	9 listopada 2011	zasługi naukowe i społeczne	urzęduje	[57]
	Claudio Abbado	dyrygent i pianista związany m.in. z La Scalą, London Symphony Orchestra i Operą Wiedeńską	30 sierpnia 2013	zasługi artystyczne	20 stycznia 2014 (zmarł)	[58]
	Elena Cattaneo	wykładowczyni akademicka, neurobiolog	30 sierpnia 2013	zasługi naukowe	urzęduje	[58]
	Renzo Piano	architekt, laureat Nagrody Pritzkera	30 sierpnia 2013	zasługi artystyczne	urzęduje	[58]
	Carlo Rubbia	fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki	30 sierpnia 2013	zasługi naukowe	urzęduje	[58]
Sergio Mattarella	Liliana Segre	działaczka społeczna, ocalała z Holokaustu	19 stycznia 2018	zasługi społeczne	urzęduje	[59]

Przypisy

1. Konstytucja Włoch. Zbigniew Witkowski (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2004. [dostęp 2020-01-18]. Brak numerów stron w książce
2. La Costituzione. quirinale.it. [dostęp 2011-02-14].
3. Matteo Garavoglia: Italy’s constitutional referendum: The right solution to long-standing problems?. lse.ac.uk, 17 września 2020. [dostęp 2020-09-21]. (ang.).
4. La biografia di Francesco Cossiga. Vita ed attività politica del „Picconatore”. italynews.it, 18 sierpnia 2008. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
5. Senatori a vita. senato.it. [dostęp 2023-09-22]. (wł.).
6. Sylwia Wysocka: W wieku 98 lat zmarł były prezydent Włoch Giorgio Napolitano. wnp.pl, 22 września 2023. [dostęp 2023-09-22].
7. Enrico DE NICOLA. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
8. Luigi EINAUDI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
9. Giovanni GRONCHI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
10. Antonio SEGNI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
11. Giuseppe SARAGAT. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
12. Giovanni LEONE. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
13. Sandro PERTINI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
14. Francesco COSSIGA. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
15. Oscar Luigi SCALFARO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
16. Carlo Azeglio CIAMPI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
17. Giorgio NAPOLITANO. senato.it. [dostęp 2015-02-01]. (wł.).
18. Guido CASTELNUOVO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
19. Luigi Einaudi (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
20. Arturo TOSCANINI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
21. Pietro CANONICA. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
22. Gaetano DE SANCTIS. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
23. Pasquale JANNACCONE. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
24. Carlo Alberto SALUSTRI (TRILUSSA). senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
25. Luigi STURZO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
26. Umberto ZANOTTI BIANCO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
27. Giuseppe PARATORE. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
28. Giovanni Gronchi (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
29. Cesare MERZAGORA. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
30. Antonio Segni (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
31. Ferruccio PARRI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
32. Meuccio RUINI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
33. Vittorio VALLETTA. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
34. Giuseppe Saragat (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
35. Eugenio MONTALE. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
36. Pietro NENNI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
37. Amintore FANFANI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
38. Giovanni Leone (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
39. Leo VALIANI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
40. Sandro Pertini (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
41. Eduardo DE FILIPPO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
42. Camilla RAVERA. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
43. Carlo BO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
44. Norberto BOBBIO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
45. Giovanni SPADOLINI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
46. Francesco Cossiga (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
47. Giovanni AGNELLI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
48. Giulio ANDREOTTI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
49. Francesco DE MARTINO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
50. Emilio Paolo TAVIANI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
51. Rita LEVI-MONTALCINI. senato.it. [dostęp 2012-12-30]. (wł.).
52. Carlo Azeglio Ciampi (le nomine). quirinale.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
53. Emilio COLOMBO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
54. Mario LUZI. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
55. Giorgio NAPOLITANO. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
56. Sergio PININFARINA. senato.it. [dostęp 2011-02-09]. (wł.).
57. Mario MONTI. senato.it. [dostęp 2011-11-11]. (wł.).
58. Nominacje na dożywotnich senatorów. Za zasługi. money.pl, 30 sierpnia 2013. [dostęp 2013-08-30].
59. Liliana SEGRE. senato.it. [dostęp 2018-03-11]. (wł.).

Kontrola autorytatywna (stanowisko):

• BNCF: 4030