São Mateus do Sul
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
São Mateus do Sul – miasto i gmina w Brazylii, w stanie Parana. Znajduje się w mezoregionie Sudeste Paranaense, graniczy ze stanem Santa Catarina. Większość z 47 tys. mieszkańców gminy (2021 r.) jest potomkami polskich XIX-wiecznych osadników (70%)[3]. Spośród ogółu mieszkańców 62% zamieszkuje tereny miejskie, a pozostali wiejskie (2010)[2]. Miasto nieoficjalnie jest nazywane „Polską Stolicą Parany” (Capital Polonesa do Paraná) albo „Stolicą Yerba Mate” (Capital da Erva-Mate).
 | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Stan | |||
| Data założenia |
1908 | ||
| Powierzchnia |
1 342,633[1] km² | ||
| Wysokość |
835 m n.p.m. | ||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Nr kierunkowy |
42 | ||
Położenie na mapie Parana  | |||
Położenie na mapie Brazylii  | |||
 25°52′26″S 50°22′58″W | |||
| Strona internetowa | |||
Gmina położona jest na południu stanu, 140 kilometrów od stolicy Kurytyby i 230 km od głównego portu morskiego w stanie i jednego z największych w Brazylii Paranagua. Występują na jej terenie liczne obfitujące w wodę rzeki (żeglowna Iguaçu, Potinga tworząca zachodnią granicę gminy i Rio Negro stanowiąca na południu granicę międzystanową). Klimat jest umiarkowanie ciepły wilgotny (opady 1552 mm rocznie), temperatury latem są umiarkowane, w zimie występują mrozy (średnia wysokość 835 m n.p.m.). Średnia roczna temperatura wynosi 18,0 °C. Klasyfikacja klimatu Köppena-Geigera to Cfb. Ponad 50% powierzchni obejmuje pierwotny las atlantycki. Na tym obszarze występują typowe zwierzęta fauny południowoamerykańskiej (puma, wilk grzywiasty, mrówkojad).
Przed odkryciem przez europejskich kolonizatorów, region był zamieszkany przez ludność z grupy Kaingang. Pierwsza udokumentowana informacja na temat obecności Europejczyków na terenie przyszłej gminy São Mateus do Sul pochodzi z 1769 r., kiedy porucznik Bruno da Costa Filgueiras wraz z 25 ludźmi w drodze do Tibagi odwiedził ten region[4]. Pierwsza stała osada powstała jednak dopiero w 1877 r. Początkowo kolonia nosiła nazwę Porto Santa Maria, później została nazwana Maria Augusta na cześć żony naczelnego inżyniera José Carvalho Sobrinho, jednego z administratorów nowej kolonii. Ostatecznie otrzymała nazwę São Mateus. Pierwszym Polakiem w São Mateus do Sul był Kazimierz Witkowski w 1884 (jedna z ulic nosi jego nazwisko R. Casemiro Witkowski)[3]. W 1890 roku polscy osadnicy w liczbie 2000 rodzin pod wodzą Edmunda Saporskiego, osiedlili się w koloniach Iguaçu, Canoas, Cachoeira, Taquaral, Água Branca i Rio Claro do Sul (w położnej na zachód gminie Mallet). Już podczas rewolucji federalistycznej (1893-1895), która miała miejsce w południowych stanach Brazylii, kilkuset miejscowych Polaków włączyło się do walki zbrojnej, głównie po stronie federalistów (z południowych stanów) pod wodzą m.in. Antoniego Bodziaka. Początkowo gospodarka kolonii opierała się na rolnictwie i przemyśle drzewnym. Wraz z pojawieniem się żeglugi parowej na rzece Iguaçu, São Mateus stał się portem i centrum handlowym w regionie a gminą w 1908 r. Jedną z pierwszych osób, która podjęła inicjatywę produkcji paliwa z łupków w latach 30. XX w., był Roberto Oscar Agniewicz (Angewitz). Rządowa rafineria Petrobrás otwarta w latach 50. w tym mieście, uhonorowała go pośmiertnie pomnikiem za wkład w rozwój brazylijskiego sektora naftowego[5]. W 1924 r. w gminie było sześć polskich szkół[6]. Od 1943 r. na mocy dekretu stanowego gmina została przemianowana na São Mateus do Sul. W 1960 probostwo tutejszej parafii objął pochodzący z Krakowa ks. Bronisław Bauer (były więzień Groß-Rosen, Mittelbau-Dora i Bergen-Belsen), który miał duży wpływ na miejscową społeczność, nie tylko w sferze ożywienia religijnego. Od 1996 r. miejsce jego pamięci i gminne muzeum regionalne mieści się w Casa Padre Bauer[7]. Od listopada 2021 r. drugim urzędowym językiem jest język polski[8].
Gmina wyróżnia się uprzemysłowieniem szczególnie ze względu na wydobycie paliw z łupków bitumicznych w zakładzie Petrobras, w którym w 2011 r. dziennie przerabiano 7800 ton łupków wytwarzając z nich 480 ton oleju opałowego, 120 ton gazu opałowego, 45 ton gazu skroplonego, 90 ton benzyny i 75 ton siarki[9]. Złoża łupków bitumicznych w São Mateus do Sul należą do największych na świecie (występują w dwóch warstwach: górna o grubości 6,4 m i zawartości ropy 6,4% oraz dolna o grubości 3,2 m i zawartości ropy 9,1%)[9]. Rozwinięte są również inne branże przemysłu, w tym np. produkcja płytek ceramicznych firmy Incepa (w sumie około 100 branż). Ponadto przetwórstwo rolne, w tym uprawianej tu yerba mate (gmina jest jednym z największych brazylijskich producentów). Produkcja rolna obejmuje także ziemniaki, kukurydzę, fasolę, soję i tytoń. Hoduje się również świnie, bydło i drób. Gmina jest zamożna, zajmuje 19 miejsce wśród 399 gmin pod względem wielkości zapłaconego podatku od towarów i usług. Około 40% przychodów pochodzi z rolnictwa a 60% z przemysłu[10].
W mieście i okolicy znajduje się stara drewniana zabudowa mieszkalna pierwszych osadników, kościoły, kaplice i krzyże przydrożne. Wyróżnia się konsekrowany w 1900 r. zabytkowy kościół św. Józefa (Igreja de São José) w Água Branca, o surowej drewnianej bryle, ale z bogato zdobionym wnętrzem[11]. Jednym z obiektów historycznych jest Monumento Vapor Pery, czyli odresturowany w 1997 r. parowiec „Vapor Pery” (75 koni mechanicznych), który został zwodowany w 1912 r. i był używany do przewozu osób i ładunków na rzece Iguaçu. W sierpniu w gminie odbywa się miesięczna coroczna impreza pod polską nazwą „Tradycje Polskie”, podczas której odbywają się wystawy fotograficzne, parady, występy folklorystyczne i prezentowana jest lokalna kuchnia będąca w większości polska (pierogi, barszcz czerwony, bigos), a w części powstała już na miejscu jak „zapiekanka São Mateu”, na którą ciasto ma zielony kolor dzięki dodatkowi miejscowej yerba mate[12]. Szeroką rozpoznawalność zyskał zespół folklorystyczny „Karolinka” powstały 22 lutego 1992 r., w którym występuje kilkudziesięciu młodych ludzi[13]. W regionie jest też wielu artystów i rękodzielników zainspirowanych polską kulturą jak „Jô Malowana” (pseudonim), która mimo braku polskich korzeni wzoruje się w swojej pracy na Zalipiu[14].
Liczba mieszkańców
| Rok | Ogółem | Miasto | Wieś |
|---|---|---|---|
| 1920 | 14.235 | ||
| 1940 | 21.444 | 11% | 89% |
| 1950 | 20.553 | 15% | 85% |
| 1960 | 19.097 | 20% | 80% |
| 1970 | 23.635 | 26% | 74% |
| 1980 | 26.977 | 42% | 58% |
| 1991 | 33.138 | 48% | 52% |
| 2000 | 36.569 | 58% | 42% |
| 2010 | 41.257 | 62% | 38% |
| 2021 | 47.137 |
Źródło: do 2010 r. spis powszechny, a 2021 r. szacunek[15]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
