Rotyczność

Rotyczność^[1] – cecha fonetyczna spółgłosek płynnych w niektórych językach świata. W przypadku języka angielskiego definiowana jest jako wymawianie dźwięku /r/ odpowiadającego literze „r” w każdej pozycji, podczas gdy brak rotyczności oznacza, że dźwięk ten jest pomijany w niektórych kontekstach^[1]. W zależności od języka użytkownicy akcentów nierotyzujących mogą nie wymawiać dźwięku /r/ w określonych sytuacjach lub wymawiać go w inny sposób niż użytkownicy języka standardowego lub innych jego odmian^[2].

Do klasy tzw. spółgłosek rotycznych zaliczane są spółgłoski reprezentowane w zapisie ortograficznym przez znaki wywodzące się z greckiej litery rho, jak na przykład łacińskie R i r oraz cyryliczne Р i р. W Międzynarodowym Alfabecie Fonetycznym odpowiadają im znaki: r, ɾ, ɹ, ɻ, ʀ, ʁ, ɽ oraz ɺ^[3], choć są to często rozwiązania tworzone ad hoc, bez formalnego uregulowania zapisu rotyczności^[4].

W niektórych językach, jak na przykład w angielskim, rotyczność (ang. rhoticity) jest jedną z podstawowych cech pozwalających odróżnić od siebie akcenty czy dialekty danego języka^[1][5][6][7]. Różnica pomiędzy akcentami rotyzującymi i nierotyzującymi jest przede wszystkim fonotaktyczna^[6]. Użytkownicy języka używający wymowy nierotyzującej wymawiają dźwięk /r/ jedynie w sytuacjach, w których po nim następuje samogłoska, z kolei użytkownicy rotyzujący wymawiają dźwięk /r/ we wszystkich sytuacjach^[6]. W akcentach rotyzujących /r/ pojawia się także przed innymi spółgłoskami lub w wygłosie. Przykładowo użytkownicy obu typów odmian języka wymówiliby /r/ w angielskim słowie carry (pol. nieść), natomiast tylko rotyzujący użytkownicy języka wymówiliby ten dźwięk w słowach cart czy car (odpowiednio: wózek i samochód)^[6].

Rotyczność występuje także m.in. w niektórych językach romańskich^[8] (w tym w niektórych odmianach hiszpańskiego i kanadyjskim francuskim^[9][2][10]), w malajalamskim i perskim^[2].

Zobacz też

• rotyzacja w języku angielskim
• rozróżnienie angielskich /r/ i /l/ przez rodzimych użytkowników języka japońskiego
• samogłoskowe r (samogłoska rotyczna)(inne języki)

Przypisy

1. Włodzimierz Sobkowiak: Akcent brytyjski i amerykański w elektronicznych słownikach dla uczących się języka angielskiego (na przykładzie LDOCE). [dostęp 2016-10-14]. (pol.).
2. Suzanne E.S.E. Boyce Suzanne E.S.E., Sarah M.S.M. Hamilton Sarah M.S.M., AhmedA. Rivera-Campos AhmedA., Acquiring rhoticity across languages: An ultrasound study of differentiating tongue movements, „Clinical Linguistics & Phonetics”, 3-5, 2016, s. 174–201, DOI: 10.3109/02699206.2015.1127999, ISSN 0269-9206 [dostęp 2016-10-07].
3. PeterP. Ladefoged PeterP., IanI. Maddieson IanI., The sounds of the world's languages, Oxford; Cambridge, Mass.: Blackwell Publishers, 1996, s. 215–245, ISBN 0-631-19814-8, OCLC 31867443 (ang.).
4. M. StanleyM.S. Whitley M. StanleyM.S., Rhotic representation: problems and proposals, „Journal of the International Phonetic Association”, 1, 2003, s. 81–86, DOI: 10.1017/S0025100303001166, ISSN 1475-3502 [dostęp 2016-10-07].
5. MonikaM. Konert-Panek MonikaM., Akcent a wizerunek. Foniczne aspekty stylu rockowego, [w:] JakubJ. Osiński i inni red., Kultura rocka. Twórcy - tematy - motywy (1), Seria Epilog, vol. 6; licencja Creative Commons BY 3.0 PL, Koło Lektury Filologiczno-Filozoficznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2015, s. 61–76, ISBN 978-83-941843-5-3 [dostęp 2016-10-07].
6. PeterP. Sundkvist PeterP., ManM. Gao ManM., Rhoticity in Yunnan English, „World Englishes”, 1, 2016, s. 42–59, DOI: 10.1111/weng.12172, ISSN 1467-971X [dostęp 2016-10-07] (ang.).
7. AdamA. Brown AdamA., Linking, intrusive, and rhotic /r/ in pronunciation models, „Journal of the International Phonetic Association”, 2, 1988, s. 144–151, DOI: 10.1017/S0025100300003765, ISSN 1475-3502 [dostęp 2016-10-07].
8. EricE. Russell EricE., Travis G.T.G. Bradley Travis G.T.G., Rhotic Metathesis Asymmetries in Romance: Formalizing the Effects of Articulation and Perception on Sound Change, s. 321–337, DOI: 10.1075/cilt.304.21web [dostęp 2016-10-07].
9. JeffJ. Mielke JeffJ., An ultrasound study of Canadian French rhotic vowels with polar smoothing spline comparisonsa), „The Journal of the Acoustical Society of America”, 5, 2015, s. 2858–2869, DOI: 10.1121/1.4919346, ISSN 0001-4966 [dostęp 2016-10-07].
10. Travis G.T.G. Bradley Travis G.T.G., Gestural timing and rhotic variation in Spanish codas, [w:] Timothy LeeT.L. Face (red.), Laboratory Approaches to Spanish Phonology, Walter de Gruyter, 2004, s. 195-220, ISBN 978-3-11-018176-0 [dostęp 2016-10-07] (ang.).