Rok 1812 (uwertura)

1812 op. 49 (ros. Торжественная увертюра 1812-ого года) – uwertura koncertowa w tonacji Es-dur stworzona przez rosyjskiego kompozytora Piotra Czajkowskiego w 1880.

Wykonanie dzieła w pełnej obsadzie instrumentalnej na Classical Spectacular w 2005 (Rod Laver Arena w Melbourne).

Uwertura 1812

Utwór został napisany dla upamiętnienia obrony Moskwy przed atakiem wojsk Napoleona Bonaparte, który był efektem wyniku Bitwy pod Borodino z 1812. Prawykonanie dzieła miało miejsce 20 sierpnia 1882 w Cerkwi Chrystusa Zbawiciela w Moskwie^[1] (8 sierpnia według kalendarza starego stylu). Podczas wizyty Czajkowskiego w Stanach Zjednoczonych w 1891 dyrygował on swoją kompozycją na koncercie otwierającym Carnegie Hall w Nowym Jorku^[2]. Mimo że utwór nie ma związku z historią USA, jest często wykonywany z okazji Dnia Niepodległości^[2].

Utwór wykorzystano również w ścieżce dźwiękowej filmu V jak vendetta.

Instrumentacja

Instrumenty dęte

Pierwsze takty uwertury (aranżacja na fortepian: Stepan Esipoff)

Dęte drewniane

• Flet piccolo
• Dwa flety poprzeczne
• Dwa oboje
• Rożek angielski
• Dwa klarnety B
• Dwa fagoty

Dęte blaszane

• Dwa rogi F
• Dwa kornety B
• Dwie trąbki Es
• Trzy puzony
• Tuba

Instrumenty perkusyjne

Ostatnie takty uwertury (aranżacja na fortepian: Stepan Esipoff)

• Kotły
• Bęben wielki
• Bęben mały
• Karatale
• Bębenek baskijski
• Trójkąt
• Carillon (czasami zastępowany dzwonami rurowymi lub nagraniami carillonu)
• Działo (we fragmentach zawierających dźwięki wystrzałów armaty wykorzystywane jest najczęściej ich nagranie, natomiast w wykonaniach kompozycji w pomieszczeniach jako alternatywa regularnie stosowany jest bęben wielki i – nie widniejący w oryginalnej partyturze – gong)

Orkiestra dęta

Swobodna instrumentacja w większości nie zawiera żadnych „dodatkowych” instrumentów dętych. W niektórych wykonaniach odbywających się w pomieszczeniach ich partię wykonują organy.

Instrumenty smyczkowe

Kwintet smyczkowy

• I skrzypce
• II skrzypce
• Altówka
• Wiolonczela
• Kontrabas

Boże, zachowaj Cara!

W partyturze uwertury Rok 1812 Czajkowski wykorzystał fragment hymnu Rosji Boże, zachowaj Cara!. Zrobił to z pobudek patriotycznych, ale wbrew prawdzie historycznej – w roku 1812 Rosja w ogóle nie miała oficjalnego hymnu, a nieoficjalnie rolę tę spełniała pieśń Niech rozgrzmiewa pieśń zwycięstwa. Pierwszym oficjalnie zatwierdzonym hymnem Rosji była od 1816 roku Modlitwa Rosjan. Pieśń Boże, zachowaj Cara! stała się hymnem dopiero w roku 1833.

W Związku Radzieckim w czasie wykonywania uwertury Rok 1812 melodię carskiego hymnu zastępowano fragmentem opery Michaiła Glinki Życie za cara (znana też pod tytułem Iwan Susanin)^[3]. Ten właśnie fragment, jako Pieśń Patriotyczna stał się melodią pierwszego hymnu Rosji po rozpadzie Związku Radzieckiego.