Richard Pryor

Richard Pryor, właśc. Richard Franklin Lennox Thomas Pryor Sr^[1][2] (ur. 1 grudnia 1940 w Peoria, zm. 10 grudnia 2005 w Los Angeles) – amerykański komik i aktor. Był jednym z prekursorów stylu monologów stand-up, a wśród jego następców wymienia się m.in. Eddiego Murphy’ego, Robina Williamsa czy Davida Lettermana.

Richard Pryor

Richard Pryor (1986)
Imię i nazwisko	Richard Franklin Lennox Thomas Pryor III
Data i miejsce urodzenia	1 grudnia 1940 Peoria
Data i miejsce śmierci	10 grudnia 2005 Los Angeles
Zawód	aktor, komik
Współmałżonek	Patricia Price (1960–1961; rozwód) Shelley R. Bonus (1967–1969; rozwód) Deborah McGuire (1977–1978; rozwód) Jennifer Lee (1981–1982; rozwód) Flynn Belaine (1986–1987; rozwód) Flynn Belaine (1990–1991; rozwód) Jennifer Lee (2001–2005; jego śmierć)
Lata aktywności	1963–1999

20 maja 1993 odsłonił swoją gwiazdę w Alei Gwiazd w Los Angeles znajdującą się przy 6438 Hollywood Boulevard^[3][4].

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się w Peoria w stanie Illinois jako syn Gertrude L. (z domu Thomas) i LeRoya „Bucka Cartera” Pryora (ur. 7 czerwca 1915, zm. 27 września 1968)^[5], barmana, byłego boksera, weterana II wojny światowej. Według jego własnych wspomnień wychowywał się w domu publicznym prowadzonym przez babkę^[6], Marię Carter. Matka prostytuowała się, a jego ojciec był alfonsem^[6]. Mimo tego wychowywali Richarda na uczciwego, grzecznego i religijnego chłopca^[6]. Mieszkając w jednym z najgorszych slumsów w Peoria, Pryor odkrył, że najlepiej może się bronić, ściągając członków gangu, by się śmiali z jego gagów zamiast go bić. W wieku 14 lat zaangażował się w teatr amatorski w Peoria's Carver Community Center. Po porzuceniu szkoły Peoria High School^[7], odbył dwuletnią służbę wojskową (1958-1960).

Kariera

Richard Pryor, 1969

W 1963 roku Pryor udał się do Nowego Jorku. Następnie pracował jako komik w lokalach, gdzie występowali także Bob Dylan, Woody Allen i Nina Simone. Sławę zyskał w drugiej połowie lat 60. monologami wygłaszanymi w potocznym języku Afroamerykanów, z charakterystycznymi wulgaryzmami, które stały się swoistą wizytówka jego występów: Richard Pryor: Live & Smokin' (1971), That Nigger's Crazy (1974), ...Is It Something I Said? (1975), Bicentennial Nigger (1976), Richard Pryor: Live in Concert (1979), Richard Pryor: Live on the Sunset Strip (1982) czy Richard Pryor: Here and Now (1983)^[8].

Miał na koncie liczne role filmowe. Debiutował w 1967 w filmie Zajęte ciało, później wystąpił m.in. w nominowanym do Oscara filmie biograficznym Lady śpiewa bluesa (1972), z Dianą Ross w roli Billie Holiday). W czterech komediach partnerował Gene Wilderowi: Nic nie widziałem, nic nie słyszałem (1989), Sobowtór (1991), Czyste szaleństwo (1980), Express Srebrna Strzała (1976). Jako scenarzysta współpracował m.in. z Melem Brooksem. Przez pewien czas prowadził program The Richard Pryor Show w telewizji NBC.

Od 1986 cierpiał na stwardnienie rozsiane, co uniemożliwiło mu występy; pojawiał się jeszcze sporadycznie w filmach, po raz ostatni w 1997 w Zagubiona autostrada, w reżyserii Davida Lyncha, gdzie posługiwał się wózkiem inwalidzkim.

Pryor zdobył nagrodę Emmy (1973)^[8] i pięć nagród Grammy (1974, 1975, 1976, 1981 i 1982)^[8]. W 1974 roku zdobył dwie nagrody Amerykańskiej Akademii Humoru i nagrody Writers Guild of America^[8]. W 1998 został laureatem pierwszej Nagrody Humoru Amerykańskiego im. Marka Twaina^[8].

Życie prywatne

Był siedmiokrotnie żonaty, w tym dwukrotnie poślubiał Jennifer Lee i Flynn Belaine; wszystkie małżeństwa poza ostatnim związkiem z Lee kończyły się rozwodami^[9]. Miał siedmioro dzieci: Renee i Richarda Jr. (ur. 1961)^[10], Elizabeth (ur. 1967), Rain (ur. 16 lipca 1969), Stephena Michaela (ur. 1984), Kelsey (ur. 1987) i Franklina Masona (ur. 1987)^[9]. Jego daleki kuzyn, to znany raper Ludacris^[11].

Jego żona Jennifer Lee Pryor potwierdziła doniesienia, które podał wcześniej Quincy Jones, że Pryor i Marlon Brando w latach 70. byli kochankami^[12][13]. W 1982 romansował z Margot Kidder^[14].

Śmierć

Według jego siostry, aktor w 1981 podczas prac nad jednym z filmów próbował popełnić samobójstwo przez samospalenie. Wszyscy zgromadzeni wtedy na planie filmowym byli przekonani, że był to wypadek. Było to jeszcze przed wykryciem u Pryora stwardnienia rozsianego^[15].

Zmarł 10 grudnia 2005 po trzecim zawale serca w szpitalu w Los Angeles, w wieku 65 lat^[16].

Filmografia

• Zajęte ciało (1967) jako Whittaker
• Czarna brygada (1970) jako Jonathan Crunk
• Lady śpiewa bluesa (1972) jako pianista
• Sobotnia noc (1974) jako Sharp Eye Washington
• Myjnia samochodowa (1976) jako Daddy Rich
• Express Srebrna Strzała (1976) jako Grover Muldoon
• Która droga w górę? (1977) jako; 3 role: Leroy Jones, Rufus Jones i Lenox Thomas
• Błyskawicznie (1977) jako Wendell Scott
• Niebieskie kołnierzyki (1978) jako Zeke Brown
• Suita kalifornijska (1978; inny polski tytuł Apartament Kalifornia) jako dr Chauncey Gump
• Czarnoksiężnik z krainy Oz (1978) jako Czarnoksiężnik (Herman Smith)
• Wielka wyprawa muppetów (1979) jako sprzedawca balonów
• Sie ma Mojżesz (1980) jako faraon
• Czyste szaleństwo (1980) jako Harry Monroe
• Trapista w Los Angeles (1980) jako Bóg
• Autobus wolności (1981) jako Joe Braxton
• Zabawka (1982) jako Jack Brown
• Superman III (1983) jako Gus Gorman
• Miliony Brewstera (1985) jako Montgomery Brewster
• Podróż przez życie (1986) jako Jo Jo Dancer
• Stan krytyczny (1987) jako Kevin Lenahan
• Przeprowadzka (1988) jako Arlo Pear
• Noce Harlemu (1989) jako Sugar Ray
• Nic nie widziałem, nic nie słyszałem (1989) jako Wally Karue
• Sobowtór (1991) jako Eddie Dash
• Czas wściekłych psów (1996) jako Jimmy
• Zagubiona autostrada (1997) jako Arnie