Rozłożek czerniejący

Rozłożek czerniejący (Rhizopus stolonifer (Ehrenb.) Vuill.) – gatunek grzybów należący do typu pleśniakowców (Mucorales)^[1]. Pospolicie występuje w glebie, na owocach, warzywach i na produktach spożywczych powodując ich pleśnienie^[2].

Rozłożek czerniejący

Plecha Rhizopus stolonifer
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	Mucoromycota
Klasa	Mucoromycetes
Rząd	pleśniakowce
Rodzina	Rhizopodaceae
Rodzaj	rozłożek
Gatunek	rozłożek czerniejący
Nazwa systematyczna
Rhizopus stolonifer (Ehrenb.) Vuill. Revue Mycol., Toulouse 24: 54 (1902)

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Rhizopus, Rhizopodaceae, Mucorales, Incertae sedis, Mucoromycetes, Mucoromycotina, Mucoromycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go w 1753 r. Karol Linneusz, ale utożsamiał go z pleśniakiem białym (Mucor mucedo). Jako odrębny gatunek zdiagnozował go w 1818 r. Christian Gottfried Ehrenberg, nadając mu nazwę Mucor stolonifer. Ten sam autor w 1821 r, przeniósł go do rodzaju Rhizopus, jako Rhizopus nigricans. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1902 r. Jean Paul Vuillemin.

Niektóre synonimy nazwy naukowej:

• Ascophora agaricina (Wallr.) Rabenh. 1844
• Ascophora mucedo Tode 1790
• Ascophora vulgaris Gray 1821
• Mucor agaricinus (Wallr.) Berl. & De Toni 1888
• Mucor artocarpi Berk. & Broome 1873
• Mucor ascophorus Link 1824
• Mucor mucedo (Tode) Pers. 1801
• Mucor roridus Willd. 1888
• Mucor stolonifer Ehrenb. 1818
• Mucor stolonifer var. luxurians J. Schröt. 1886
• Mucor stolonifer Ehrenb. 1818 var. stolonifer
• Pilophora agaricina Wallr. 1833
• Pilophora rorida Wallr. 1833
• Rhizopus artocarpi (Berk. & Broome) Boedijn 1959
• Rhizopus artocarpi Racib. 1900
• Rhizopus nigricans Ehrenb. 1821
• Rhizopus stolonifer (Ehrenb.) Vuill. 1902 var. stolonifer^[3].

Morfologia

Grzyb strzępkowy tworzący nitkowate i kosmate plechy. Początkowo są białe, potem widoczne są na nich w postaci kropek liczne brązowo-czarne zarodnie (sporangia). Szybko rozprzestrzenia się na podłożu wypuszczając długie strzępki zwane stolonami. Wyrastają z nich chwytniki przerastające podłoże. Chwytniki są bezbarwne, lub ubarwione w odcieniach od białawego do ciemnobrązowego. Zarodnie wyrastają na prostych sporangioforach o długości 1,5–3 mm i grubości do 35 μm. Sporangiofory są jasnobrązowe i mają gładkie ściany bez przegród. Wyrastają w grupach po 3–5. Zarodnie mają średnicę 100–350 μm. Są kuliste lub o kształcie zbliżonym do kulistego, z nieco spłaszczoną podstawą. Początkowo są białe, potem czernieją od zarodników. Kolumelle o rozmiarach 63–224 × 70–140 μm, jasnobrązowoszare. Po uwolnieniu zarodników przyjmują parasolowaty kształt. Występują apofizy. Powstające w zarodniach sporangiospory mają długość 5 (8)× 20 (26) μm, kształt nieregularny, okrągły lub owalny, kanciasty, wypełnione są jednorodną brązowo-czarną treścią i silnie prążkowane. Zygospory mają rozmiar 103–180 (220) μm, są kuliste, brązowoczarne, grubościenne i mają brodawkowaną powierzchnię. Strzępki, między którymi powstaje zygota (zygofory) mają szerokość 62–118 μm, zazwyczaj są nierównej wielkości i nieco ziarniste^[4].

Plecha Rhizopus stolonifer przestaje rosnąć w temperaturze powyżej 37 °C^[4].

Występowanie i siedlisko

• Gatunek kosmopolityczny rozprzestrzeniony na całym świecie, chociaż najczęściej w regionach tropikalnych i subtropikalnych. Występuje w glebie, na owocach, warzywach i na produktach spożywczych, a jego zarodniki powszechnie występują w powietrzu^[5]. Toleruje duże różnice w stężeniu niezbędnych składników odżywczych i może wykorzystywać węgiel i azot z różnych związków chemicznych^[6].

Znaczenie

• Powoduje mokrą zgniliznę wielu produktów spożywczych. Szczególnie dotkliwe szkody wyrządza w magazynach brzoskwiń i truskawek. Zasadniczo jest saprotrofem odżywiającym się martwą materią organiczną, ale czasami także łagodnym pasożytem, występuje bowiem na niektórych owocach jeszcze w trakcie ich dojrzewania na roślinie, powodując pleśnienie owoców i nasion^[4].
• Wykorzystywany jest w biotechnologii do syntetycznego wytwarzania leku kortyzon. Jego synteza wymaga 36 reakcji chemicznych, ale wykorzystanie rozłożka czerniejącego, który enzymatycznie przekształca progesteron do 11-α-hydroksyprogesteronu, umożliwiło skrócenie tego cyklu o 25 etapów i obniżyło koszt produkcji leku ponad 100-krotnie. Grzyby strzępkowe są w przemyśle farmaceutycznym szeroko wykorzystywane do produkcji wielu grup leków^[7].
• R. stolonifer i inne gatunki Rhizopus wytwarzają etanol, który jest najważniejszym produktem fermentacji. R. stolonifer jest również stosowany komercyjnie do produkcji kwasu fumarowego i kwasu mlekowego o wysokiej czystości^[5].
• Jest grzybem chorobotwórczym dla ludzi i zwierząt. Pleśnie z rodzaju Rhizopus są odpowiedzialne za większość przypadków infekcji nosa, oczodołu i mózgu na całym świecie. W niemieckim badaniu stwierdzono, że R. stolonifer jest jednym z pięciu najczęstszych grzybiczych czynników uczulających. Szczególnie narażone na infekcję tym grzybem są takie miejsca jak: tartaki, zwłaszcza przetwarzające drewno iglaste, muzea, archiwa i biblioteki, w których znajdują się stare akta, zwłaszcza w warunkach wilgotności^[8].

• 
  Rhizopus stolonifer na brzoskwini
• 
  Zdjęcie mikroskopowe
• 
  Morfologia
• 
  Zygospora i kiełkująca zygospora