Radlna
wieś w województwie małopolskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Radlna – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Tarnów. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.
| wieś | |
 Radlna. Opuszczony eklektyczny dwór z ok. 1880 r. Wystawiony dla Józefa Wykowskiego. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2017) |
693[1] |
| Strefa numeracyjna |
14 |
| Kod pocztowy |
33-112[2] |
| Tablice rejestracyjne |
KTA |
| SIMC |
0833088 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Tarnów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnowskiego  | |
| 49°57′43″N 20°58′22″E[3] | |
Pieczęć wiejska z 1909 przedstawia gałązkę kwiatu o trzech łodygach z listkami, środkowy kwiat większy i rozwinięty, dwa boczne mniejsze. Napis w otoku: "GMINA RADLNA"[4].
Toponimia
W starych dokumentach występuje również pod nazwami Ralna lub Radlno. Położona nad potokiem Radlanka zwanym dawniej Radlica, Radliczka. Nazwa pochodzi od jednego z zabiegów uprawiania ziemi tzn. od słowa radlić oznaczającego obsypywanie roślin okopowych za pomocą radła[5]. Radlina to skiba odkrajana radłem[6]. Wieś położona jest bowiem nad żyzną doliną rzeki Biała w otoczeniu trudnych do zagospodarowania pagórków. W średniowieczu poradlne oznaczało podatek zależny od rozmiarów ziemi uprawnej. Radliczka to szpic radła lub element bron, a radło to dawne określenie na pług[7]. Integralne części wsi: Góry, Jagodówka, Kolonia Radlna, Podlesie, Koszyckie.
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
W 1350 po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawiła się Radlna[8]. W 1476 wymieniono młyn zwany Barcią na rzece Biała, przynależny do Radlnej[9]. Do końca XVI wieku należała do rodziny Radlińskich herbu Gryf. W 1536 wieś miała ośmiu kmieci, karczmę, dwie zagrody, dwie sadzawki, dwa młyny (dworski i czynszowy), dwór, folwark i niewielki las na Słonej Górze[10]. W 1645 roku stanowiła już własność Ludwika Rylskiego, starosty nowokorczyńskiego.
Czasy rozbiorowe
Pod koniec XVIII wieku właścicielem Radlnej został Ignacy Ujejski herbu Szreniawa, konfederat barski. Wraz z posagiem Kunegundy Ujejskiej majątek przeszedł w ręce Karola Dębickiego[11]. W 1840 Radlna trafiła do Stefanii z Dębickich Kępińskiej. Z tych czasów pochodzi anegdota o ekonomie i szafarce, którzy jak tylko właściciele zjeżdżali do dworku w Radlnej, nocą przebierali się za białe postaci i dzwonili łańcuchami aby jak najszybciej pozbyć się właścicieli[12][13].
W 1863 dzierżawcą Radlnej był A. Morbitzer, powstaniec styczniowy[14]. Wybierając się do powstania swoim pełnomocnikiem do spraw zarządzania dobrami ustanowił notarialnie Marcelego Kuźniarskiego[14]. W 1851 majątek trafił do Elżbiety Milżeckiej, zaś w 1855 do Mieczysława i Zygmunta Kępińskich[15]. W 1867 małoletni Mieczysław Kępiński, syn zmarłego Henryka Kępińskiego był współwłaścicielem dóbr Pierzchów, Nieznanowice, Jaroszówka i Radlna[16].
Właścicielka Karolina Kępińska nie spłaciła pożyczki zaciągniętej w 1867 roku u Łazarza Maschlera w związku z czym w 1870 połowa dóbr radleńskich wystawiona została na licytację[17].
W drugiej połowie XIX wieku właścicielami Radlnej zostali Wykowscy herbu Jastrzębiec. To właśnie dla Józefa Wykowskiego wzniesiony został około 1880 istniejący do dzisiaj dwór. Zapewne w tym samym okresie po drugiej stronie drogi powstały murowane czworaki, ostatecznie rozebrane końcem XX w. W 1886 Wykowscy hodowali w Radlnej bydło rasy Kuh Länder. Z tego okresu pochodzi ogłoszenie z prasy[18]:
Buhajki i jałówki czysto kuhländerskie, pochodzące ze sławnej stajni hr. Fürstenberga na Morawie, z tak zwanego Kuhland, są do sprzedania w każdym czasie w Obszarze dworskim Radlna o. p. Tarnów.
W lutym 1887 w wieku 52 lat zmarł w Radlnej Józef Wykowski. Prasa w notce pośmiertnej informowała, że był synem Ksawerego, byłego właściciela dóbr Sufczyn i Łęki, słynnego w swoim czasie gospodarza i hodowcy koni, mających sławę nawet poza granicami kraju[19].
Pierwsza wzmianka o radleńskiej gorzelni pojawia się w 1887. Jej właścicielem był Józef Wykowski a funkcję gorzelnika pełnił Henryk Grabiński[20]. Urządzenia gorzelnicze dostarczyła fabryka wyrobów metalowych Braci Kohlhaupt z Ustronia[21]. W 1888 roku część rustykalna wsi miała 40 domów i 260 mieszkańców rzymskokatolickich. Natomiast w skład obszaru dworskiego zaliczono 3 domy, 31 mieszkańców, 24 rzymskokatolickich, 7 izraelickich[22].
W 1894 właścicielem (raczej dzierżawcą[potrzebny przypis]) Radlnej i sąsiedniego Świebodzina był Adam Kalinka, udziałowiec w poszukującej ropy spółce o nazwie: Galicyjska Krajowa spółka naftowa "Stadnicki, Żaba, Konarski, Kalinka, Kruszewski i Sp."[23][24]. 31 maja 1899 zlicytowano należące do Adama Kalinki: konie, urządzenia domowe, jałownik i ok. 200 tys. cegieł[25].
W 1899 roku majątek Marii Wykowskiej[10] obejmujący zabudowania, gorzelnię i ok. 235 hektarów tzw. Nizin Radleńskich[26] nabył na licytacji książę Eustachy Sanguszko, a zarządzał nim jego pełnomocnik, pochodzący z Azerbejdżanu major Arczył Bek Jedigaroff, brat Veli bek Jedigaroffa[5][27][28]. W styczniu 1907 w gorzelni miał miejsce tragiczny wypadek. Przez własną nieuwagę 37-letni mechanik Wojciech Łapka pochodzący z Dąbrówki Infułackiej wszedł pod pracującą maszynę parową i zginął na miejscu, poćwiartowany na kawałki[29][30].
W 1913 roku z fundacji gminy Radlna powstała istniejąca do dzisiaj kapliczka krzyż z adnotacjami: „Któryś za nas cierpiał rany Jezu Chryste zmiłuj się nad nami" oraz "Figurkę ufundowała gmina Radlna w 1913 r.". Figura w kształcie krzyża z wizerunkiem Jezusa ukrzyżowanego posadowiona jest na kamiennych blokach obrobionych w pracowni p.Musiała w Tarnowie[31].
Okres międzywojenny
W latach 1928–1931 opracowano "projekt drenowania gruntów na folwarku Radlna"[32]. W 1938 w tutejszym folwarku Sanguszko rozwijał chlewnię zarodową świń rasy: wielka biała angielska zwanych też "jorkszyrami"[33].
II wojna światowa
We wrześniu 1939 na terenie folwarku stacjonowało krótko dowództwo 24 dywizji piechoty[5][34][35][36]. W czasie okupacji Niemcy urządzili w zabudowaniach dworskich przymusowy obóz pracy służby budowlanej prawdopodobnie Baudienst[5]. Jeńcy pracowali przy budowie okopów wokół Tarnowa tzw. panzergrabów, które miały zatrzymać radzieckie czołgi zmierzające na zachód. W 1944 w miejscowości przebywali wysiedleni warszawiacy m.in. Krystyna Pawlak ps."Krycha", sanitariuszka w powstaniu warszawskim, odznaczona Warszawskim Krzyżem Powstańczym[37].
Współcześnie
Po II wojnie światowej miejscowy folwark (50 ha ziemi) wraz dworem otrzymał od państwa Związek Młodzieży Przemysłowej i Rękodzielniczej działający przy krakowskim klasztorze Jezuitów[38]. Miało to być odszkodowanie za rozparcelowany w 1945 majątek w Łukowicy (300 ha lasu i około 300 ha gruntów ornych)[38]. W 1950 folwark radleński znacjonalizowano, tworząc PGR. Jak podaje gazeta gminna, w najlepszym okresie rozwoju PGR: "Kiedyś w chlewniach było ok. tysiąca świń, w oborze stało 50 szt. bydła a gorzelnia dawała rocznie ponad 300 tys. litrów spirytusu". Do miejscowego PGR należały też tereny w Rzuchowej i w Tarnowcu.[39].
W okresie PRL powstała spółdzielnia rolnicza a zabudowania folwarku użytkowane były przez Zakłady Rolno-Przemysłowe "Igloopol" w Tarnowie i ośrodek zdrowia. W 1972 na polach zwanych Jagodówka na pograniczu Radlnej, Nowodworza i Koszyc Małych wywłaszczono[40] część terenu by w kolejnych latach wybudować stację elektroenergetyczną 400/110 kV „TARNÓW”[41] wraz z prowadzącą do niej bocznicą kolejową.
Po przejęciu PGR przez Związek Młodzieży Przemysłowej i Rękodzielniczej w 1994 pracę straciło 58 mieszkańców wsi[39].
3 września 2008 roku na terenie stacji doszło do pożaru transformatora dużej mocy 250 MVA. W działaniach ratowniczo-gaśniczych uczestniczyło 41 zastępów Straży Pożarnej, łącznie 155 strażaków[42][43][44].
Zabudowania dworskie w Radlnej[45]
Podsumowanie
Perspektywa
W centrum Radlnej znajdują się budynki dawnego folwarku. Zabudowę tworzą parterowy dwór z około 1880 oraz dwa budynki z przełomu XVIII i XIX wieku: czworak przydworski i budynek gospodarczy. Wokół dworu niewielkie założenie parkowo-ogrodowe o zatartej kompozycji z tego samego okresu.
Dwór – eklektyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, z dwoma skrzydłami od frontu. Ten dwutraktowy dwór odwołuje się do tradycji włoskiej willi renesansowej. Między skrzydłami znajduje się taras poprzedzony kamiennymi schodami, przy ścianie wschodniej przybudówka wejścia bocznego. Elewacje i szczyty z opaskami tynkowymi, okna w opaskach z gzymsami nadokiennymi. Dach dwuspadowy, spłaszczony. W naczółkach ryzalitów zachowały się herby dawnych właścicieli – Leliwa (po lewej) i Jastrzębiec (po prawej). Dwór ten zwany był przez miejscową ludność rządcówką. Obiekt został dwukrotnie przebudowany, w początku XX wieku i w 1977.
Budynek gospodarczy z XVIII/XIX w. Klasycystyczny, murowany, parterowy, na planie prostokąta, dwutraktowy, z sienią przejazdową w środkowym ryzalcie zwieńczonym gzymsem i balustradą, na której znajdują się dwa kamienne wazony[46].
Czworak z XVIII/XIX w. wybudowany w podobnym stylu. Jest to budynek prostokątny, murowany, parterowy, dwutraktowy, którego frontowa ściana ma podział ramowy z opaskami wokół okiennymi.
Sport
W 1999 utworzono Klub Sportowy Radlna. Piłkarze występują w biało-czerwonych barwach[47]. W 2019 Jakub Malicki odnowił logo klubu. Zamiast dotychczasowego wizerunku piłki na tle trzech pasów, w nowym logo nawiązano do symboliki z pieczęci wiejskiej[48]. W konkursie "Logo Roku 2019" organizowanym przez PolskieLogo.net zajęło 2 miejsce[49].
Związani z Radlną
- Ignacy Ujejski – konfederat barski, właściciel Radlnej
- Aleksander Morbitzer ps.Kosa (1836–1931) – dzierżawca Radlnej, porucznik kawalerii wojsk austriackich (2 pułk huzarów), rotmistrz, major, powstaniec styczniowy w oddziałach Zygmunta Chmieleńskiego i Józefa Oxińskiego, następnie dowódca oddziału powstańczego, działacz organizacji narodowej, odznaczony Krzyżem Niepodległości z mieczami i Krzyżem Walecznych[50].
- Franciszek Barnaś (ur. 1889) – żołnierz Legionów Polskich, 57 pułk strzelców[51]
- Stefan Jasiak (ur. 1898) – żołnierz Legionów Polskich[52]
Linki zewnętrzne
Przypisy
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.