Radiostacja R-137

Radiostacja R-137 – ultrakrótkofalowa, jednowstęgowa, nadawczo-odbiorcza radiostacja średniej mocy eksploatowana w Wojsku Polskim. Radiostacja wraz z oprzyrządowaniem była instalowana na samochodzie ciężarowym.

Ze względu na swe parametry techniczne nazywana była sprzętem wojskowym tzw. II generacji w odróżnieniu od radiostacji dwuwstęgowych starego parku.

Radiostacja jednowstęgowa UKF R-137B na samochodzie Star-660

Wersje radiostacji:

• R-137 – zakupione (lata 60./70. XX w.) z ZSRR, na podwoziu ZiŁ-157 lub później ZiŁ-131,
• R-137B – produkowane przez ZE-WAREL w Warszawie (1974-1975) na podwoziu Star 660,
• R-137BZ – wersje zmodernizowane, produkowane przez ZE-WAREL w Warszawie na podwoziu Star 266,
• R-137T – produkowane przez ZE-WAREL, na podwoziu transportera MT-LB (na wyposażeniu od 1987 roku)^[1]

Przeznaczenie

Radiostacja umożliwiała utrzymywania łączności w paśmie UKF będąc w ruchu i podczas postoju. Po uzupełnieniu pulpitu radiostacji panelem wykonawczym zdalnego sterowania (PWZS) i po zaprogramowaniu i nastrojeniu nadajnika i odbiornika mogła być zdalnie sterowana. Realizowane mogło to być z panelu dyspozycyjnego zdalnego sterowania (PDZS) z odległego elementu łączności, np. aparatowni radioodbiorczej poprzez kabel względnie radiolinię w kanale telefonicznym lub telegraficznym. Pierwowzorem tego systemu był rosyjski zestaw urządzeń zwany Distancja-1 (ДИСТАНЦЯ-1).

Możliwość wykorzystania praktycznego pełnego zdalnego sterowania zaprogramowanej wcześniej radiostacji była możliwa z chwilą wdrożenia systemu zautomatyzowanej linii radiowej (ZLR) na bazie nowej aparatowni radioodbiorczej ARO KU-10.

Ukompletowanie

Pulpit radiostacji R-137B na samochodzie Star-660

• sztuczne obciążenie nadajnika
• przełącznik anten odbiorczych PAO
• nadajnik radiostacji
• odbiornik radiowy R-155U
• pulpit radiostacji PR-9
• odbiornik radiowy R-323
• radiostacja UKF R-107
• wzmacniacz mocy (do R-107) UM-3
• półkomplet radiolinii taktycznej R-405 PT1-S
• urządzenie wynośne UW
• maszt pneumatyczny MPT-100 (12 m) 2 szt.
• maszt składany radiolinii (12 m)
• tablica dalekopisu TD
• dalekopis arkuszowy T-63 SU-13
• nadajnik automatyczny T-53

• tablica zasilania TZ
• stabilizator (autotransformator) SN
• tablica rozdzielcza zasilania TRZ-18
• zespół spalinowo-elektryczny AB-4-T/230
• zespół spalinowo-elektryczny PAB-2-1/230
• prądnica (tzw. SOM -samochodowy odbiór mocy) GAB-8-3/400
• urządzenie filtrowentylacyjne UFWA-12
• ogrzewacz spalinowy nadwozia

Oryginalna wersja rosyjska radiostacji posiadała dalekopis taśmowy ST-35, ogrzewacz elektryczny zamiast spalinowego i automatyczny klucz Morse’a z klawiaturą P-010.

Dane taktyczno-techniczne

Ogólne

Zasięg w zależności od użytej anteny:

• w ruchu (antena pręt 3 m) – do 30 km
• podczas postoju (antena wibrator objętościowy) – 50–70 km
• podczas postoju (antena półromb pionowy) – do 150 km

Maksymalny zasięg uzależniony był od warunków propagacji (pora dnia) i ukształtowania terenu.

Zasilanie

• sieć jednofazowa 220 V, 50 Hz (PAB-2) – tylko urządzenia odbiorcze
• sieć trójfazowa 3 × 380 V lub 3 × 220 V, 50 Hz
• zespół spalinowy AB-4 (4 kW, 3 × 220 V)
• prądnica GAB-8 (8 kW, 3 × 380 V)

Radiostacja wyposażona była w układ automatycznego wyłączenia sieci (AWS). Jego działanie oparte było na porównaniu potencjału nadwozia z dodatkowym kołkiem uziemiającym oddalonym od radiostacji do 25 m. W przypadku pojawienia się napięcia przewyższającego 24 V (dawna wartość napięcia bezpiecznego), następowało odłączenie zewnętrznego napięcia zasilającego od aparatury.

Możliwości pracy:

• praca simpleksowa lub dupleksowa
• kluczem telegraficznym z pulpitu radiostacji lub urządzenia wynośnego
• z mikrofonu z pulpitu radiostacji, z urządzenia wynośnego lub z kabiny kierowcy
• dalekopisem z radiostacji lub z innych aparatowni telegraficznych
• z oddalonego na odległość do 800 m polowego aparatu telefonicznego
• poprzez kanały radiolinii R-405 w kanale telefonicznym lub telegraficznym
• poprzez telefoniczne urządzenie utajniające z radiostacji lub oddalonego aparatu
• z innych telefonicznych lub telegraficznych aparatowni

Rodzaje emisji:

• praca telegraficzna z manipulacją amplitudy (A1)
• praca telegraficzna z manipulacją częstotliwości jedno lub dwukanałowa z różnymi przesuwami (F1-125, F1-250, F1-500, F6-250)
• praca telefoniczna dwuwstęgowa z pełną lub ograniczoną falą nośną (A9A)
• praca telefoniczna jednowstęgowa w górnej lub dolnej wstędze bocznej z różnymi poziomami fali nośnej (A3J, A3A, A3H)
• praca telefoniczna jednowstęgowa z niezależnymi wstęgami bocznymi (różna informacja)(A3BJ, A3BA)
• praca telefoniczna z modulacją częstotliwości (F3)

W nawiasach symbole emisji radiowych według starych oznaczeń.

Nadajnik

Nadajnik radiostacji R-137B

Elementy składowe nadajnika

Tetroda nadawcza Q-1P

• wzmacniacz mocy WM-6 (lampa Q-1P lub GU-42)
• sprzęgacz antenowy SA-7
• przełącznik wysokiej częstotliwości PWCz-15
• wzbudnik nadajnika
  • panel rodzajów pracy W-1
  • panel poziomów W-2
  • syntezer częstotliwości 1-0M
  • zasilacz wzbudnika W-4
• zasilacz niskich napięć ZWM-50/N
• zasilacz wysokiego napięcia ZWM-50/W

Parametry nadajnika:

• moc nadajnika ≥ 800 W
• zakres częstotliwości 20 – 59,9999 MHz
• siatka częstotliwości ustalonych co 100 Hz
• stabilność częstotliwości 10⁻⁸ Hz/Hz
• uzyskana poprzez automatyczną syntezę częstotliwości
• pamięć mechaniczna 10 fal nadawczych
• czas zmiany przygotowanej fali do 1,5 min
• strojenie wzbudnika elektroniczne, wzmacniacza mocy i sprzęgacza antenowego – ręczne
• istniała możliwość strojenia dopasowania do anteny bez promieniowania (tzw. „ciche strojenie”)
• sprawność energetyczna około 25%. Uwarunkowane to było koniecznością pracy lampy mocy w klasie „A”. Wzmacniacz mocy musiał mieć charakterystykę liniową aby nie zniekształcać wytworzonych we wzbudniku emisji telefonicznych.

Istota pamięci ustawienia pokręteł regulacyjnych we wzmacniaczu mocy i sprzęgaczu antenowym polegała na sprzężeniu ich z tzw. mechanizmami BMZ (zapadkowymi blokami mechanicznego zapamiętywania). Wybór (z pulpitu radiostacji lub zdalny) danej, wcześniej nastrojonej częstotliwości powodował załączanie się elektrycznych napędów i odszukanie zapamiętanego położenia.

Anteny nadawcze:

• antena prętowa 3 m (praca w ruchu)
• antena półromb pionowy (na maszcie 12 m)
• antena wibrator objętościowy (12 m)

Odbiornik R-155U

Elementy składowe:

• panel podstawowy 2-1M
• panel konwertera 0-2
• syntezer częstotliwości 1-0M
• zasilacz odbiornika 3-0M
• panel telefoniczny 4-0M
• panel telegraficzny 5-0M
• panel wyjść liniowych 9-0M

Parametry odbiornika:

• zakres częstotliwości 1,5 – 59,999 MHz
• siatka częstotliwości co 100 Hz
• stabilność częstotliwości
  • dobowa 2,5 × 10⁻⁸ Hz/Hz
  • miesięczna 1,2 × 10⁻⁷ Hz/Hz
• uzyskana poprzez automatyczną syntezę częstotliwości
• pamięć elektroniczna 10 fal odbiorczych wybieranych dekadowo
• czas zmiany przygotowanej fali do 1 min
• strojenie odbiornika samoczynne

Istota pamięci zaprogramowanych częstotliwości odbiorczych w odbiorniku R-155U, polegała na wyborze danej dekadowo zaprogramowanej częstotliwości na polach pamięci. Wywoływało to zaprogramowanie częstotliwości syntezera i ruszenie przestrajanej silnikiem elektrycznym pierwszej heterodyny. Gdy osiągnęła ona odpowiednią dla danej fali wartość, następowało zatrzymanie się napędów i precyzyjne dostrojenie się elektroniczne. Etapem ostatnim (dla częstotliwości wyższych od 30 MHz) było ruszenie napędów heterodyny konwerera i jego zatrzymanie z chwilą pojawienia się w torze odbiorczym sygnału użytecznego.

Anteny odbiorcze:

• antena prętowa 4 m (praca w ruchu)
• antena półromb pionowy (na maszcie 12 m)
• antena wibrator objętościowy (na maszcie 12 m)

Przypisy

1. Praca zbiorowa pod kier. Jerzego Paszkowskiego: Technika Wojska Polskiego. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 1998, s. 99. ISBN 83-11-08889-6.

Bibliografia

• RADIOSTACJA R-137. Opis techniczny i instrukcja eksploatacji. (wydawn. rosyjskie: РАДИОСТАНЦИЯ Р-137 Техническое описание и инструкция по эксплуатации.)
• Radiostacja R-137 (2 Brygada Łączności)