Pyrzany

Pyrzany – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie gorzowskim, w gminie Witnica.

Pyrzany

wieś
Panorama wsi Kozaki na jednym z budynków w Pyrzanach
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	gorzowski
Gmina	Witnica
Liczba ludności (2011)	290[1]
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	66-460[2]
Tablice rejestracyjne	FGW
SIMC	0188386
Położenie na mapie gminy Witnica Pyrzany
Położenie na mapie Polski Pyrzany
Położenie na mapie województwa lubuskiego Pyrzany
Położenie na mapie powiatu gorzowskiego Pyrzany
52°39′27″N 14°58′08″E[3]

Centralny plac w Pyrzanach z widocznymi fundamentami dawnego kościoła. W tle – na obelisku – tablica poświęcona ks. Michałowi Krallowi

Mieszkańcy wsi przy kościele (1967)

Nazwa wsi

W dokumentach historycznych wieś występuje jako: Pyrene, Pirene, Pyren. Ks. Stanisław Kozierowski opowiadał się w swoich pracach za nadaniem wsi nazwy „Pieranie”. Wśród polskich kolejarzy rozpowszechniła się nazwa „Pierzany”. Z kolei pierwsi polscy osadnicy wieś nazywali „Fabianówką” (od nazwiska urzędującego sołtysa). Przybyli wkrótce przesiedleńcy ze wsi Kozaki pragnęli dla miejscowości nazwy „Nowe Kozaki”. Dopiero w listopadzie 1945 uchwalono ostatecznie urzędową nazwę wsi – Pyrzany^[4].

Historia

Rodowód wsi sięga średniowiecza. Początkowo zamieszkiwana była przez ludność słowiańską trudniącą się głównie rybactwem na Warcie i jej rozlewiskach. Po przeprowadzonych w drugiej połowie XVIII w. wielkich melioracjach dolnego odcinka Warty, czyli błot nadwarciańskich, rybołówstwo na tym terenie straciło na znaczeniu, a mieszkańcy zajęli się uprawą roślin i hodowlą zwierząt (głównie bydła)^[5]. W 1772 oraz 1840 wieś nawiedziły duże pożary (po pierwszym z nich zmieniono rozplanowanie wsi i odbudowano ją w nieco innym miejscu niż dotychczas)^[4]. W XVIII w. w okolicy działało kilka hut szkła, a w samych Pyrzanach zbudowano duży magazyn wyrobów szklanych oraz towarowy port rzeczny^[4]. Po II wojnie światowej wieś została zasiedlona przez repatriantów ze wsi Kozaki (Zazule-Kozaki) w powiecie złoczowskim w województwie tarnopolskim^[6].

W latach 1954-1958 wieś była siedzibą gromady Pyrzany, po jej zniesieniu w gromadzie Witnica.W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.

Liczba mieszkańców

Rok	1809	1861	1933	1946	1978	2000	2011
Liczba mieszkańców[4]	270	707	719	443	330	299	287

Malowidło

Repatrianci przez wiele lat pielęgnowali pamięć o miejscu swego pochodzenia. Dobitnym tego dowodem było namalowanie na zewnętrznej ścianie pierwszego zbudowanego od podstaw domu mieszkalnego w Pyrzanach – panoramy przedstawiającej wieś Kozaki (autor malowidła: Bronisław Iśków – dawny mieszkaniec Kozaków). Jest to najprawdopodobniej jedyny tego typu obiekt na tzw. „Ziemiach Odzyskanych”^[4]. Na początku XXI w. właściciele budynku przystąpili do jego ocieplania, co spowodowało częściowe zasłonięcie malowidła. Na skutek protestów prace termomodernizacyjne na tej ścianie zostały wstrzymane^[7].

Kościół

We wsi jest Kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny w Pyrzanach, data wybudowania kościoła nie jest znana. Pierwsza informacja o budowie kościoła, po pożarze poprzedniego, pochodzi z 1778^[4], który uległ zniszczeniu podczas pożaru wsi w 1840. Również kolejny ryglowy kościół przetrwał przez podobny czas i w 1900 r. został rozebrany. Zastąpił go murowany kościół, który funkcjonował do końca II wojny światowej. Przybyli do Pyrzan polscy repatrianci nie zasiedlili go jednak z niewyjaśnionych do końca przyczyn (powodem mogło być uszkodzenie budynku^[4] lub niechęć osadników do zajmowania obcej, protestanckiej świątyni^[5]). Kościół ten został z czasem rozebrany (pozostały tylko fundamenty).

Do celów sakralnych przysposobiona została dawna wiejska świetlica, która pełni tę funkcję do dnia dzisiejszego. Pierwszym proboszczem został ks. Michał Krall, który przybył tu razem z osadnikami. W 1985 r. na niewielkim obelisku znajdującym się przy ruinach przedwojennego kościoła umieszczono tablicę poświęconą jego osobie.