Program Interkosmos

Interkosmos (ros. Интеркосмос) – radziecki międzynarodowy program kosmiczny utworzony na przełomie lat 60. i 70. XX wieku.

Ten artykuł dotyczy programu kosmicznego. Zobacz też: film i planetoida o takiej nazwie.

Logo programu Interkosmos.

Państwa uczestniczące.

Misja radziecko–kubańska na znaczku pocztowym poczty ZSRR

Lądownik Sojuz 30 w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej w Warszawie

Historia

W 1965 roku oraz w dniach 15–20 listopada 1966 roku na zjeździe przedstawicieli krajów socjalistycznych w Moskwie, podjęto decyzję dotyczącą zorganizowania szeroko zakrojonej współpracy w dziedzinie badań i wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Program tej współpracy, do której należały Bułgaria, Czechosłowacja, Kuba, Mongolia, NRD, Polska, Rumunia, Węgry i ZSRR, został przyjęty na zjeździe, który odbył się w Moskwie w dniach 5–13 kwietnia 1967 roku. Kraje uczestniczące w programie nie miały wspólnego budżetu. Ustalono, że rakiety nośne dostarczać będzie Związek Radziecki i że startować będą z radzieckich kosmodromów, a uczeni z pozostałych krajów skupią swe wysiłki na budowie aparatury badawczej i satelitów. Dało to możliwość niezwłocznego włączenia się do badań kosmosu. Dla realizacji tego programu w każdym z zainteresowanych krajów powstały specjalne organy. Kierownictwo polskiego Komitetu ds. Badania i Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej przy Prezydium PAN objął astrofizyk profesor Stefan Piotrowski^[1]. Początkowo Interkosmos obejmował cztery dziedziny badań: fizykę kosmiczną, meteorologię, łączność oraz biologię i medycynę kosmiczną. Każdą z tych dziedzin zajmowały się odpowiednie zespoły robocze państw członkowskich. Konferencje tych zespołów odbywały się raz w roku, kolejno w poszczególnych państwach członkowskich. Dla usprawnienia działania duże zespoły podzielono na mniejsze, a te z kolei na sekcje, które dodatkowo przeprowadzały zebrania i seminaria. Najwyższym organem koordynującym działalność Interkosmosu była doroczna konferencja przewodniczących komitetów narodowych^[2]. W dniu 13 sierpnia 1968 roku kraje biorące udział w programie przesłały na ręce Sekretarza Generalnego ONZ projekt międzynarodowego systemu łącznościowego, o nazwie Intersputnik, przeznaczonego do zaspokajania potrzeb krajów zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się^[3]. W 1970 roku podczas spotkania (we Wrocławiu) kierowników narodowych programów kosmicznych przyjęto propozycję by wspólny program nazwać Interkosmosem. Program ten miał na celu umożliwienie partycypacji państwom bloku wschodniego w eksploracji kosmosu. Prawną stronę porozumienia i działania regulował dokument–porozumienie zawarty 13 lipca 1976 roku, a które obowiązywało od 25 marca 1977 roku. Porozumienie zawarte zostało na 10 lat. W 1979 roku porozumienie podpisał przedstawiciel Wietnamu – dziesiąty uczestnik programu Interkosmos^[2]. Większość misji była załogowa, aczkolwiek częścią programu były także satelity bezzałogowe, rakiety sondażowe. W ramach programu Interkosmos zbudowano i obsługiwano stację kosmiczną Mir.

W programie Interkosmos brali również udział specjaliści z państw zachodnich między innymi z Francji, USA i Szwecji. W tym przypadku chodziło o przeprowadzenie połączonego eksperymentu, na przykład badań w biosatelicie, czy też sondaży rakietowych atmosfery ziemskiej, albo też o udostępnienie systemów rakietowych i współpracy przy budowie i wyposażeniu sztucznych satelitów, jak miało to miejsce podczas wspólnych radziecko–indyjskich eksperymentów; począwszy od 1975 roku, kiedy radziecki Kosmos wyniósł indyjskiego satelitę Aryabhata–1 i dwa następne w późniejszych latach. Francuska aparatura naukowo-badawcza umieszczona była na radzieckich próbnikach międzyplanetarnych, a nawet na Księżycu (odbłyśnik laserowy pojazdu Łunochod pochodził z Francji)^[2].

W pierwszym dziesięcioleciu istnienia programu wyniesiono na orbity 20 satelitów Interkosmos (w latach 1969–1979) i 8 rakiet geofizycznych Wertikal. Ponadto uczestniczono w radzieckich programach narodowych realizowanych m.in. na stacjach kosmicznych typu Salut 6, statkach Sojuz, satelitach Kosmos, Meteor i automatycznych stacjach Prognoz^[2].

W 1976 program Interkosmos wzbogacono o nowe badania. Tym razem pojawiła się teledetekcja. Na statku Sojuz 22 przeprowadzono eksperyment Raduga (tęcza) polegający na fotografowaniu wybranych rejonów Ziemi wielospektralną kamerą, której projekt powstał przy współpracy specjalistów z ZSRR i NRD. Kamerę zbudowały zakłady Carl Zeiss w Jenie^[2]. Operacja Raduga prowadzona była nie tylko z orbity okołoziemskiej – równocześnie z pokładu samolotu wykonywano zdjęcia i obserwacje naziemne wybranych rejonów testowych^[2].

Loty załogowe

Data	Zdjęcie	Kosmonauta	Kosmonauta rezerwowy	Kraj	Misja	Stacja kosmiczna
2 marca 1978		Vladimír Remek	Oldřich Pelčák	Czechosłowacja	Sojuz 28	Salut 6
27 czerwca 1978		Mirosław Hermaszewski	Zenon Jankowski	Polska	Sojuz 30	Salut 6
26 sierpnia 1978		Sigmund Jähn	Eberhard Köllner	NRD	Sojuz 31	Salut 6
10 kwietnia 1979		Georgi Iwanow	Aleksandyr Aleksandrow	Bułgaria	Sojuz 33	Salut 6
26 maja 1980		Bertalan Farkas	Béla Magyari	Węgry	Sojuz 36	Salut 6
23 lipca 1980		Phạm Tuân	Bùi Thanh Liêm	Wietnam	Sojuz 37	Salut 6
18 września 1980		Arnaldo Tamayo Méndez	José Armando López Falcón	Kuba	Sojuz 38	Salut 6
23 marca 1981		Dżügderdemidijn Gürragczaa	Majdarżawyn Ganzorig	Mongolia	Sojuz 39	Salut 6
14 maja 1981		Dumitru Prunariu	Dumitru Dediu	Rumunia	Sojuz 40	Salut 6
24 czerwca 1982		Jean-Loup Chrétien	Patrick Baudry	Francja	Sojuz T-6	Salut 7
2 kwietnia 1984		Rakesh Sharma	Ravish Malhotra	Indie	Sojuz T-11	Salut 7
22 lipca 1987		Muhammad Faris	Munir Habib Habib	Syria	Sojuz TM-3	Mir
6 lipca 1988		Aleksandyr Aleksandrow	Krasimir Stojanow	Bułgaria	Sojuz TM-5	Mir
29 sierpnia 1988		Abdul Ahad Mohmand	Mohammed Dauran-Ghulam Masum	Afganistan	Sojuz TM-6	Mir

Sztuczne satelity

Pierwszym satelitą wysłanym w ramach współpracy był Kosmos 261, przeznaczony do prowadzenia eksperymentów w dziedzinie badań górnych warstw atmosfery Ziemi i zórz polarnych^[3].

Satelity Interkosmos podzielić można według zastosowania na trzy serie: słoneczna, do których należały satelity Interkosmos 1, 4, 7, 11, 16 i Interkosmos „Kopernik 500”; jonosferyczna – Interkosmos 2, 8, 12, 14 oraz magnetosferyczna Interkosmos 3, 5, 6, 10, 13, 14, 17.

• 14 października 1969 – Interkosmos 1
• 25 grudnia 1969 – Interkosmos 2
• 7 sierpnia 1970 – Interkosmos 3
• 14 października 1970 – Interkosmos 4
• 2 grudnia 1970 – Interkosmos 5
• 7 kwietnia 1972 – Interkosmos 6
• 30 czerwca 1972 – Interkosmos 7
• 30 listopada 1972 – Interkosmos 8
• 19 kwietnia 1973 – Interkosmos 9 (Kopernik)
• 30 października 1973 – Interkosmos 10
• 17 maja 1974 – Interkosmos 11
• 31 października 1974 – Interkosmos 12
• 27 marca 1975 – Interkosmos 13
• 11 grudnia 1975 – Interkosmos 14
• 19 czerwca 1976 – Interkosmos 15
• 27 lipca 1976 – Interkosmos 16
• 24 września 1977 – Interkosmos 17
• 24 października 1978 – Interkosmos 18
• 27 lutego 1979 – Interkosmos 19
• 1 listopada 1979 – Interkosmos 20
• 6 lutego 1981 – Interkosmos 21
• 7 sierpnia 1981 – Interkosmos 22
• 26 kwietnia 1985 – Interkosmos 23
• 28 września 1989 – Interkosmos 24
• 18 grudnia 1991 – Interkosmos 25
• 2 marca 1994 – Interkosmos 26

Rakiety programu Interkosmos

Zobacz multimedia związane z tematem: Program Interkosmos

W programie Interkosmos ważne były badania przeprowadzone przy pomocy rakiet typu Wertikal, osiągających w pionowym locie pułapy od 500 do 1500 km. Uczeni z Polski uczestniczyli w pracach nad zestawami aparatury dla pięciu rakiet. W 1970 roku rozpoczęto wysyłanie rakiet geofizycznych typu Wertikal. Te badania przynosiły dużo materiału naukowego z dziedziny promieniowania Słońca i fizyki atmosfery^[2].

• 28 listopada 1970 – Wertikal-1
• 20 sierpnia 1971 – Wertikal-2
• 2 września 1975 – Wertikal-3
• 14 października 1976 – Wertikal-4
• 30 sierpnia 1977 – Wertikal-5

Przypisy

1. Andrzej Marks: Polak w Kosmosie. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 98.
2. Praca zbiorowa: Interkosmos znaczy współpraca. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 15–23. ISBN 83-206-0547-4.
3. Praca zbiorowa: Kosmonautyka. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1971, s. 97.

Encyklopedie internetowe (radziecki program kosmiczny):

• Britannica: topic/Intercosmos
• БРЭ: 2014389
• SNL: Interkosmos
• Catalana: 0033775