Pokswirusy

Pokswirusy (Poxviridae, z ang. pokkes - kieszonka) – rodzina wirusów wykazujących następujące cechy wspólne:

• Symetria: złożona, kształt zależy od rodzaju, są jednymi z najbardziej skomplikowanych pod względem budowy wirusów
• Osłonka lipidowa: czasami występuje, ale nie zawsze
• Kwas nukleinowy: liniowy dsDNA o kowalencyjnie związanych końcach. Na końcach tych znajdują się ITR (inverted terminal repetitions - odwrócone sekwencje powtórzone).
• Replikacja: zachodzi w cytoplazmie
• Wielkość: 270 x 300 nm (w przypadku wirusów owalnych), dzięki temu mogą nawet być dostrzeżone w mikroskopie świetlnym
• Cechy dodatkowe:
  • ponieważ nie wnikają do jądra, pokswirusy tworzą ciała wtrętowe w cytoplazmie.
  • wiriony zawierają kilkanaście właściwości enzymatycznych. Między innymi własną DNA-zależną polimerazę RNA, oraz ligazę DNA.

Przebieg infekcji

• Wniknięcie wirusa do komórki i jego odpłaszczenie dokonuje się podobnie, jak w przypadku innych wirusów.
• Dzięki obecności własnego bogatego aparatu enzymatycznego zawartego w wirionie, DNA nie musi wnikać do jądra, a jego ekspresja zaczyna się jeszcze przed pełnym odpłaszczeniem.
• Wszystkie transkrypty wczesne zawierają cap oraz ogon poliadenylowy. Transkrypty późne nie zawsze są poliadenylowane.
• Replikacja DNA zachodzi według nietypowego modelu (rysunek do uzupełnienia) możliwemu dzięki kowalencyjnym wiązaniom na końcach nici DNA.
• Rdzeń i dwa ciała boczne wirusa są otaczane najpierw błoną pochodzącą z ER oraz diktiosomu. W czasie opuszczania komórki dochodzi błona pochodząca z plazmalemmy.

Systematyka

W obrębie rodziny Poxviridae wyróżnia się 8 rodzajów, ale tylko 2 gatunki są specyficzne w stosunku do człowieka. Inne (choć nie wszystkie) mogą także okazyjnie być chorobotwórcze dla ludzi, ale nie są to choroby szczególnie niebezpieczne. Podział systematyczny niniejszej rodziny przedstawia się następująco:

• Rodzina: Poxviridae (Pokswirusy)
  • Podrodzina: Chordopoxvirinae (pasożyty kręgowców)
    • Rodzaj: Orthopoxvirus
      • Vaccinia virus (VACV), wirus krowianki
      • Variola virus (VARV), wirus ospy prawdziwej
      • Monkeypox virus (MPXV), wirus ospy małpiej
    • Rodzaj: Parapoxvirus
      • Orf virus (ORVF), wirus ospy owczej
      • Pseudocowpox virus (PCPV), wirus rzekomej ospy krowiej
    • Rodzaj: Avipoxvirus
    • Rodzaj: Capripoxvirus
    • Rodzaj: Leporipoxvirus
    • Rodzaj: Suipoxvirus
    • Rodzaj: Molluscipoxvirus
      • Molluscum contagiosum virus (MOCV), wirus mięczaka zakaźnego
    • Rodzaj: Yabapoxvirus
      • Tanapox virus (TANV)
  • Podrodzina: Entomopoxvirinae (pasożyty owadów)
    • Rodzaj: Entomopoxvirus A
    • Rodzaj: Entomopoxvirus B
    • Rodzaj: Entomopoxvirus C

Chorobotwórczość pokswirusów

• wirus ospy prawdziwej (VARV) - wywołuje ospę prawdziwą, pierwszy świadomie wytępiony gatunek na świecie (w 1979 roku według WHO). Istnieje obecnie w bankach mikroorganizmów w dwóch laboratoriach na świecie: w rosyjskim Państwowym Instytucie Badawczym Wirusologii i Biotechnologii niedaleko Nowosybirska oraz w amerykańskiej siedzibie federalnych Centrów Prewencji i Kontroli Chorób w Atlancie (naukowcy mimo próśb rządów nie chcą zniszczyć wirusa, tłumacząc to faktem, iż nie poznali go w pełni)^[1]
• wirus ospy krowiej (VACV) - wywołuje ospę krowią (krowiankę), został zastosowany do produkcji szczepionek przeciwko ospie prawdziwej, ze względu na swoje duże podobieństwo do VARV
• wirus ospy małpiej - występuje w Afryce i wywołuje chorobę bardzo podobną do ospy prawdziwej, z wysoką śmiertelnością. Prawdopodobnie jednak nie może zmutować do wirusa ospy prawdziwej
• wirus ospy owczej (ORFV) i wirus rzekomej ospy krowiej (PCPV) - wywołują choroby zwierząt, u człowieka wywołują niegroźne, zanikające bez leczenia choroby. W przypadku rzekomej ospy krowiej powstają charakterystyczne guzki, tzw. guzki dojarki
• wirus mięczaka zakaźnego - wywołuje mięczaka zakaźnego i podobnie jak VACV jest specyficznie ludzkim wirusem
• Tanapox virus (TANV) - występuje w Kenii i Zairze, roznosi się przez ukąszenia i daje chorobę gorączkową, która nie jest groźna

Wbrew zbieżności nazw z powyższymi chorobami, ospa wietrzna nie jest wywoływana przez pokswirusy, ale przez należącego do herpeswirusów wirusa ospy wietrznej-półpaśca.

Przypisy

1. The Demon In the Freezer. The New Yorker, 1999. [dostęp 2010-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-10-11)].

Kontrola autorytatywna (takson):

• LCCN: sh85106028
• GND: 4276386-1
• BnF: 121812947
• BNCF: 64457
• J9U: 987007531654705171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/poxvirus
• БРЭ: 3151917

Identyfikatory zewnętrzne:

• EoL: 8050
• GBIF: 1937
• identyfikator iNaturalist: 484646
• NCBI: 10240
• CoL: 627B2