Pogrom wielkanocny

Pogrom wielkanocny – seria napadów na ludność żydowską mająca miejsce w Warszawie i Krakowie od 22 marca do 30 marca 1940 r. Rozruchom przyświecało hasło „Niech żyje Polska bez Żydów”. Najkrwawsze ekscesy miały miejsce w Warszawie, na Powiślu i Pradze. Uczestniczyło w nich około 500 osób, w tym aktywiści Narodowej Organizacji Radykalnej.

Zajście spowodowane było rzekomym zabójstwem dziecka, które okradło Żydów. Plotka – nie została udokumentowana ani potwierdzona – stała się przyczyną zajść przeciwko Żydom. Mimo apeli podziemnych organizacji o spokój i zaprzestanie współpracy z Niemcami, przedstawiciele części ruchu narodowo-radykalnego, skupionego w Narodowej Organizacji Radykalnej i jej bojówce „Atak”, organizowali kolejne akcje skierowane przeciwko sąsiadom. NOR nawoływał do udziału w pogromie i zachęcał do przyłączenia się do organizacji poprzez apel, w którym usprawiedliwiał porażkę Polski w kampanii wrześniowej i nawoływał do kolaboracji z hitlerowcami przeciwko Związkowi Radzieckiemu^[1]. Stało się to, czego obawiała się część działającego od 1939 r. podziemia, które w publikacjach informowało o tym, że część Ruchu Narodowego Falangi (z niego wywodziła się NOR) jest gotowa stać się partią o profilu nazistowskim. Żydzi skupili się w samoobronie utworzonej przez Bund, formacja nie była jednak zbyt duża i dobrze zorganizowana^[2]. Pogrom uważany jest za zwieńczenie antysemickiej nagonki prowadzonej przez NOR i nazistów od 1939 r.^[3]

Pogrom wykorzystali propagandowo Niemcy jako uzasadnienie utworzenia gett, które miały chronić Żydów przed Polakami^[4].

Przypisy

1. Narodzie Polski! Z winy sanacji Polska poniosła straszliwą klęskę oraz utraciła niepodległość i ziemie zachodnie. Ale nie wszystko jest stracone. Można odbudować wojsko polskie, aby wzięło udział w nieuniknionej wojnie przeciwko komunizmowi sowieckiemu. Zdobyte na wschodzie ziemie przywrócą nam nasze terytoria zagarnięte przez ZSRR, a inne bardziej na wschód, będą rekompensatą za utracone Pomorze, Śląsk, i Poznańskie oraz odszkodowaniem za straty wojenne. Na finansowanie odbudowy Polski i jej nowej armii użyjemy skonfiskowaną własność żydowską. Rodacy! Wstępujcie do NOR! Dajcie nam możność odbudowania ojczyzny i powstania Wielkiej Polski!, cyt. za: Tomasz Szarota, U progu Zagłady. Zajścia antyżydowskie i pogromy w okupowanej Europie, „Sic!”, Warszawa 2000, s. 54, ISBN 83-86056-74-6.
2. WitoldW. Bereś WitoldW., MarekM. Edelman MarekM., KrzysztofK. Burnetko KrzysztofK., Marek Edelman. Życie. Po prostu, Warszawa: Świat Książki, 2008, s. 47–51, ISBN 978-83-247-0892-5, OCLC 833057837.
3. Carla Tonini, Czas nienawiści i czas troski. Zofia Kossak-Szczucka – antysemitka, która ratowała Żydów, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 2007, s. 123 ISBN 978-83-85888-88-37-6.
4. JoannaJ. Podgórska JoannaJ., Pogrom wielkanocny 1940 r. Zaczęło się od plotki [online], www.polityka.pl, 2021 [dostęp 2021-03-28] (pol.).