Remove ads
Pismo tajskie, alfabet tajski (taj. อักษรไทย àksŏn thai) – alfabet sylabiczny używany do zapisu głównie języka tajskiego. Posiada 44 znaki spółgłoskowe, 14 podstawowych znaków samogłoskowych oraz 4 znaki do oznaczania tonów.
Alfabet tajski wywodzi się pośrednio od starożytnego indyjskiego pisma brahmi, poprzez jego późniejszą południowoindyjską odmianę, zwaną vatteluttu.
W swojej strukturze pismo tajskie stanowi odmianę indyjskiego alfabetu sylabicznego, w którym podstawowym elementem jest sylaba, rozumiana jako spółgłoska wraz z niezapisywaną samogłoską „a” lub „o”. Inne samogłoski zapisywane są za pomocą pomocniczych znaków umieszczanych nad, pod, z lewej strony, z prawej strony lub z obu stron tej spółgłoski. Jak we wszystkich współczesnych alfabetach pochodzenia indyjskiego, kierunek pisania od strony lewej do prawej. Nie ma dużych i małych liter. Poszczególne wyrazy nie są oddzielane spacją.
Spółgłoski
Spółgłoski podzielone są na trzy klasy: – niskie (เสียงต่ำ siang tam), średnie (เสียงกลาง siang klang) i wysokie (เสียงสูง siang sung), określające ton na którym mają być wymawiane. Nazwy liter nawiązują do wyrazów, które się na daną literę zaczynają.
| Symbol | Nazwa | Transliteracja Royal Thai | IPA | Klasa | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tajski | Znaczenie | Nagłos | Wygłos | Nagłos | Wygłos | ||
| ก | ก ไก่ | ko kai (kurczak) | k | k | k | k | średnia |
| ข | ข ไข่ | kho khai (jajko) | kh | k | kʰ | k | wysoka |
| ฃ | ฃ ขวด | kho khuat (butelka) | kh | k | kʰ | k | wysoka |
| ค | ค ควาย | kho khwai (bawół) | kh | k | kʰ | k | niska |
| ฅ | ฅ คน | kho khon (osoba) | kh | k | kʰ | k | niska |
| ฆ | ฆ ระฆัง | kho ra-khang (dzwon) | kh | k | kʰ | k | niska |
| ง | ง งู | ngo ngu (wąż) | ng | ng | ŋ | ŋ | niska |
| จ | จ จาน | cho chan (talerz) | ch | t | tɕ | t | średnia |
| ฉ | ฉ ฉิ่ง | cho ching (cymbały) | ch | – | tɕʰ | - | wysoka |
| ช | ช ช้าง | cho chang (słoń) | ch | t | tɕʰ | t | niska |
| ซ | ซ โซ่ | so so (łańcuch) | s | t | s | t | niska |
| ฌ | ฌ เฌอ | cho choe (krzak) | ch | – | tɕʰ | - | niska |
| ญ | ญ หญิง | yo ying (kobieta) | y | n | j | n | niska |
| ฎ | ฎ ชฎา | do cha-da (czapka) | d | t | d | t | średnia |
| ฏ | ฏ ปฏัก | to pa-tak (ropucha, cattleprod spear) | t | t | t | t | średnia |
| ฐ | ฐ ฐาน | tho san-than (podstawa) | th | t | tʰ | t | wysoka |
| ฑ | ฑ มณโฑ | tho nangmon-tho (postać z Ramajany) | th | t | tʰ | t | niska |
| ฒ | ฒ ผู้เฒ่า | tho phu-thao (starszy) | th | t | tʰ | t | niska |
| ณ | ณ เณร | no nen (młody mnich) | n | n | n | n | niska |
| ด | ด เด็ก | do dek (dziecko) | d | t | d | t | średnia |
| ต | ต เต่า | to tao (żółw) | t | t | t | t | średnia |
| ถ | ถ ถุง | tho thung (torba) | th | t | tʰ | t | wysoka |
| ท | ท ทหาร | tho thahan (żołnierz) | th | t | tʰ | t | niska |
| ธ | ธ ธง | tho thong (flaga) | th | t | tʰ | t | niska |
| น | น หนู | no nu (mysz) | n | n | n | n | niska |
| บ | บ ใบไม้ | bo baimai (liść) | b | p | b | p | średnia |
| ป | ป ปลา | po plaa (ryba) | p | p | p | p | średnia |
| ผ | ผ ผึ้ง | pho phueng (pszczoła) | ph | – | pʰ | - | wysoka |
| ฝ | ฝ ฝา | fo fa (wieko) | f | – | f | - | wysoka |
| พ | พ พาน | pho phan (taca) | ph | p | pʰ | p | niska |
| ฟ | ฟ ฟัน | fo fan (zęby) | f | p | f | p | niska |
| ภ | ภ สำเภา | pho sam-phao (łódź żaglowa) | ph | p | pʰ | p | niska |
| ม | ม ม้า | mo ma (koń) | m | m | m | m | niska |
| ย | ย ยักษ์ | yo yak (olbrzym) | y | y | j | j | niska |
| ร | ร เรือ | ro ruea (łódka) | r | n | r | n | niska |
| ล | ล ลิง | lo ling (małpa) | l | n | l | n | niska |
| ว | ว แหวน | wo waen (pierścień) | w | w | w | w | niska |
| ศ | ศ ศาลา | so sala (pawilon) | s | t | s | t | wysoka |
| ษ | ษ ฤๅษี | so rue-si (pustelnik) | s | t | s | t | wysoka |
| ส | ส เสือ | so suea (tygrys) | s | t | s | t | wysoka |
| ห | ห หีบ | ho hip (skrzynia) | h | – | h | - | wysoka |
| ฬ | ฬ จุฬา | lo chu-la (latawiec) | l | n | l | n | niska |
| อ | อ อ่าง | o ang (basen) | * | – | ʔ | - | średnia |
| ฮ | ฮ นกฮูก | ho nok-huk (sowa) | h | – | h | - | niska |
* „อ” – litera oznaczająca „niemą spółgłoskę” w wyrazach zaczynających się od samogłoski.
Samogłoski
Znaki oznaczające samogłoski nie są samodzielne, zaznaczane są zawsze w odniesieniu do spółgłoski.
| Symbol | Nazwa | IPA | Royal | Warianty transkrypcji angielskiej | Wymowa |
|---|---|---|---|---|---|
| – | inherentne a | aʔ | a | u | a |
| – – | inherentne o | o | o | ou | |
| –รร | ro han * | ɑn | an | un | un in tun; tak samo jak -ัน |
| –รร– | ro han * | ɑ | a | u | a; tak samo jak -ั- |
| –รรม | ro han * | ɑm | am | um | um in „hum”; tak samo jak -ำ |
| –ว– | sara ua * | ua | ua | uar | ju |
| –วย | sara ua | uɛj | uai | uay | uoj |
| –อ | sara o | ɔː | o | or, aw | o |
| –อย | sara o | ɔːj | oi | oy | oj |
| –ะ | sara a | aʔ | a | u | a |
| –ั – | sara a | a | a | u | a |
| –ัย | sara a | ɑj | ai | aj | |
| –ัว | sara ua | ua | ua | ju | |
| –ัวะ | sara ua | uaʔ | ua | ua | |
| –า | sara a | aː | a | ah, ar, aa | długie a |
| –าย | sara a | aːj | ai | aai, aay, ay | aj |
| –าว | sara a | aːw | ao | au | au |
| –ำ | sara am | ɑm | am | um | am |
| –ิ | sara i | i | i | i | |
| –ิว | sara i | iw | io | ew | iu |
| –ี | sara i | iː | i | ee, ii, y | długie i |
| –ึ | sara ue | ɯ | ue | eu, u, uh | krótkie ü |
| –ื | sara ue | ɯː | ue | eu, u | długie ü |
| –ุ | sara u | u | u | oo | u |
| –ู | sara u | uː | u | oo, uu | długie u |
| เ– | sara e | eː | e | ay, a, ae, ai, ei | ej |
| เ–็ – | sara e | e | e | e | |
| เ–ะ | sara e | eʔ | e | eh | e |
| เ–ย | sara oe | ɤːj | oei | oey | yj |
| เ–อ | sara oe | ɤː | oe | er, eu, ur | y |
| เ–อะ | sara oe | ɤʔ | oe | eu | ø |
| เ–ิ – | sara oe | ɤ | oe | eu, u | ø |
| เ–ว | sara e | eːw | eo | eu, ew | ou |
| เ–า | sara ao | aw | ao | aw, au, ow | au |
| เ–าะ | sara o | ɔʔ | o | orh, oh, or | o in „not” |
| เ–ีย | sara ia | iːa | ia | ear, ere, ie | ij |
| เ–ียะ | sara ia | iaʔ | ia | iah, ear, ie | ija |
| เ–ียว | sara ia | io | iao | eaw, iew, iow | io |
| เ–ือ | sara uea | ɯːa | uea | eua, ua, ue | ua |
| เ–ือะ | sara uea | ɯaʔ | uea | eua, ua | ua |
| แ– | sara ae | ɛː | ae | a | otwarte e |
| แ–ะ | sara ae | ɛʔ | ae | aeh, a | a |
| แ–็ – | sara ae | ɛ | ae | aeh, a | a |
| แ–ว | sara ae | ɛːw | aeo | aew, eo | æł |
| โ– | sara o | oː | o | or, oh, ô | oł |
| โ–ะ | sara o | oʔ | o | oh | oł |
| ใ– | sara ai mai muan ** | ɑj | ai | ay, y | aj |
| ไ– | sara ai mai malai | ɑj | ai | ay, y | aj |
| ฤ | ro rue (short) * | rɯ | rue | ru, ri | ri |
| ฤๅ | ro rue (long) * | rɯː | rue | ruu | ry |
| ฦ | lo lue (short) * | lɯ | lue | lu, li | li |
| ฦๅ | lo lue (long) * | lɯː | lue | lu |
* Półsamogłoski lub dyftongi zapisywane za pomocą znaków spólgłoskowych.
** Rzadko używane (około 20 wyrazów)
Tony
Pismo tajskie posiada również możliwość zapisu jednego z pięciu tonów języka tajskiego (niski, średni, wysoki, rosnący i opadający), z jakimi sylaba powinna być wymawiana. Sposób odczytu tonu sylaby zależy od klasy spółgłoski rozpoczynającej sylabę (klasa wysoka, średnia i niska), rodzaju sylaby (otwarta luba zamknięta), znaku tonu oraz obecności dodatkowych liter modyfikujących.
Jeśli sylaba zakończona jest na samogłoskę długą, dyftong, spółgłoskę -m, -n, -ŋ, -w lub -y, sylaba jest sylabą otwartą. W tradycyjnej gramatyce tajskiej jest nazywana również sylabą „żywą” (คำเป็น, kham pen). W przeciwnym wypadku (samogłoska krótka, -p, -t, lub -k) mówimy o sylabie zamkniętej, „martwej” (คำตาย, kham taay).
W piśmie tajskim występują cztery znaki modyfikujące sposób wymowy tonu:
| Symbol | Nazwa | |
|---|---|---|
| –่ | ไม้เอก | mái èek |
| –้ | ไม้โท | mái thoo |
| –๊ | ไม้ตรี | mái trii |
| –๋ | ไม้จัตวา | mái chàttawaa |
Dwa ostatnie znaki, występujące wyłącznie ze spółgłoskami średniej klasy, oznaczają zawsze ten sam ton: mái trii – ton wysoki, mái chàttawaa – ton rosnący. Przykłady: โต๊ะ [tó] drzwi, เดี๋ยว [dĭao] chwila, moment. W przypadku pozostałych dwu znaków, ton sylaby jest zależny od klasy spółgłoski oraz rodzaju sylaby:
| Klasa | Brak znaku | –่ | –้ | –๊ | –๋ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sylaba otwarta | Sylaba zamknięta | ||||||
| Wysoka | rosnący: ขาม khǎam | niski: ขับ khàp, ขาบ khàap | niski: ข่าม khàam | opadający: ข้าม khâam | – | – | |
| Średnia | średni: กาม kaam | niski: กับ kàp, กาบ kàap | niski: ก่าม kàam | opadający: ก้าม kâam | wysoki: ก๊าม káam | rosnący: ก๋าม kǎam | |
| Niska | średni: คาม khaam | wysoki: คับ kháp | opadający: คาบ khâap | opadający: ค่าม khâam | wysoki: ค้าม kháam | – | – |
Dwa znaki pisma tajskiego mogą występować jako litery modyfikujące – są to ห oraz อ. Nie są one wymawiane, a ich rolą jest zmiana klasy następującej po nich spółgłoski:
ห (ห นำ hǒo nam) – zmienia następną spółgłoskę na klasę wysoką. Przykłady – ไม่ [mâi] nie > ไหม่ [mài] nowy, ลวง [luang] oszukiwać, zwodzić > หลวง [lǔang] państwowy, królewski. Znak ten występuje wyłącznie przed spółgłoskami klasy niskiej, niemających swoich odpowiedników w klasie wysokiej (ง, ญ, น, ม, ย, ร, ล, ว).
อ (อ นำ ʼɔɔ nam) – zmienia następną spółgłoskę na klasę średnią. Występuje wyłącznie w czterech słowach: อย่า yàa „nie...! (zakaz)”, อยู่ yùu „znajdować się”, อย่าง yàaŋ „rodzaj; tak jak” oraz อย่าก yàak „chcieć”.
Remove ads
- David Smyth, Thai, wyd. [New ed.], London: Teach Yourself, 2003, ISBN 0-340-86857-0, OCLC 56441950.
- Benjawan Poomsan Becker, Thai for Beginners, Berkeley, Calif.: Paiboon Pub, 1995, ISBN 1-887521-00-3, OCLC 34580567.
- Thai Consonants and Their Transcription
- Thai Vowels, Diphthongs, and Their Transcription
- Alfabet tajski na portalu Omniglot
- Nauka pisma – film
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads